1.3. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер

Экономиканы макродеңгейде сипаттау үшін қолданылатын негізгі стандарт ұлттық есеп-шот жүйесі (ҰЕЖ). ҰЕЖ-нің негізгі мақсаты ұлттық өнімнің (ұлттық табыс) қалыптасуы мен пайдалану үдерісін кешенді, әрі жан-жақты талдау үшін, экономикалық саясат жүргізу мен үлгілер құру және болжау жасау үшін қажетті мәліметтермен қамтамасыз етіп отыру. Қазіргі ҰЕЖ экономикалық процесстер мен экономикалық операцияларды бейнелейтін көрсеткіштер жиынтығын құрайды..

ҰЕЖ-нің негізгі көрсеткіштері: жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ),жалпы ішкі өнім ( ЖІӨ), таза ұлттық өнім (ТҰӨ), ұлттық табыс (ҰТ), азаматтардың жеке табысы және қолда бар табыс

ЖҰӨ – кез-келген ел азаматтарының өз елі ішінде және басқа елде өзінің ұлттық капиталы көмегімен бір жылда өндірген және сатқан тауарлары мен қызметтерінің нарықтық құндарының жиынтығы.

ЖІӨ – бұл сол елде тұратын өндірушілер капиталының ұлттық сипатына қарамастан бір жылда өндірген және сатқан тауарлары мен қызметтерінің нарықтық құндарының жиынтығы.

ЖҰӨ құрамына мыналар кірмейді:

• мемлекеттік трансферттік төлемдер, зейнетақы, стипендия, жәрдем ақы, сақтандыру төлемдері.

• Қор нарығындағы құнды қағаздарды сату.

• Ұсталған тауарларды сату /second – hand/.

ЖҰӨ есептеудің негізгі екі әдісі бар, сонымен бірге үшінші әдісі де қолданылады.

1. Шығындар бойынша (ақырғы пайдалану әдісі)

2. Табыстар бойынша (бөлу әдісі)

3. Қосылған құн бойынша (өндірістік әдіс)

Шығындар бойынша – барлық экономикалық агенттердің шығындары қосылады. ЖҰӨ = C + I + G + Xn

мұнда: С – үй шаруашылықтарының тұтыну тауарларына шығындары

I – фирмалардың инвестициялық шығындары

G – тауарлар мен қызметтерді мемлекеттің сатып алуы.

Xn –таза экспорт.

Табыстар бойынша – барлық экономикалық агенттердің табыстары қосылады.

ЖҰӨ = C + S + R + r + T + A

мұнда: Ж = (C + S) – бұл тұтынуға (С) және (S) қор жинағына жұмсалатын халықтың жалақы түріндегі табысы;

R – рента және жалгерлік (аренданың) ақы түріндегі табыс;

r – қор жинағынан түсетін пайыз;

Т – кәсіпкерлік қызметке салық, олар фирмалардан алынып, мемлекетке түседі;

А – амортизация, фирма табысынан алынып пайдаланылған өндіріс құралдарын алуға жұмсалады да қайтадан қайтарылады.

ҰЕШ жүйесінде тағы да бірнеше көрсеткіштер қолданады.

Таза ұлттық өнім (ТҰӨ) : ТҰӨ = ЖҰӨ – А

Ұлттық табыс: ҰТ = ТҰӨ – кәсіпорынға жанама салықтар.

Жеке табыс: ЖТ = ҰТ – әлеуметтік қауіпсіздік шығындары – пайдаға салық – кәсіпорындардың бөлінбеген пайдалары + трансферттік төлемдер.

Қолда бар табыс:

ҚБТ = жеке табыс – мұраға салық – мүлікке салық – табыс салығы.

ЖҰӨ көрсеткішіне баға үлкен әсер етеді. Сондықтан ЖҰӨ-ді номиналды (атаулы) және нақты деп бөлеміз.

Номиналды (атаулы) ЖҰӨ – сол жылғы ағымдағы бағамен есептелген тауарлар мен қызмет көлемі.

Нақты ЖҰӨ – баға өзгерісін ескеретін немесе базалық бағамен есептелген ЖҰӨ көлемі.

Номиналдық ЖҰӨ-ді нақты ЖҰӨ-ге келтіру үшін екі индекс қолданылады. Тұтынушылық бағалар индексі (ТБИ) және ЖҰӨ дефляторы.

Т БИ = есепті жылғы «тұтыну қаржынының» бағасы

базалық жылғы «тұтыну қоржынының» бағасы

ЖҰӨ дефляторы = ЖҰӨ номиналды / ЖҰӨ нақты

IІ- дәріс МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІКТІ АНЫҚТАУДЫҢ КЛАССИКАЛЫҚ ҮЛГІСІ.

2.1. Классикалық мектептің негізгі қағидалары.

2.2. Еңбек рыногындағы тепе-теңдік.

2.3. Ақша рыногындағы тепе-теңдік