11.4. Экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі мемлекеттің ролі
Экономикалық өсудің тиімділігі мен мен сапасы Қазақстан үшін маңызды мәселе. Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы қоғамдық өнімнің сан жағынан өсу арқылы бағаланып отырды. Кәсіпорындардың қалыптасуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты болмады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына Жолдауында: «Егер осыдан он жыл бұрын жан басына шаққандағы жалпы ішкі өніміміз 700 доллардан сәл ғана асса, 2004 жылдың соңында ол 2700 долларға жетті, ендеше биылғы жылы біздің жан басына шаққандағы жалпы ішкі өніміміз 3000 доллардай болады деген болжамымыз бар» - деген болатын. Сондай-ақ Президент 2010 жылы жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнімді 5800 АҚШ долларынан асатын мөлшерге, яғни Чехия, Венгрия, Польша, Малайзия сияқты елдердің бүгінгі деңгейіне жеткізуге күшіміздің жететіндігіне сенім білдіріп, жалпы, сатып алу қабілетінің шамасы жағынан бұл цифраларға біз қазірдің өзінде жақын екенімізді атап көрсетті.
Экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі мелекеттің ролі туралы әртүрлі көзқарастар қалыптасқан. Олардың негізгілері:
ең алдымен қоғамда заңдылық пен тәртіпті орнату қажеттілігі. Заңдардың сақталмауы еңбек ресурстары мен табиғи ресурстардың дұрыс пайдаланбауына әкеледі;
әлеуметтік тауарлар мен қызметтердің тапшылығы, инфрақұрылымның жеткілікті деңгейде дамымауы экономикалық өсуге тежеуші болады. Ал қоғамдық тауарлар мен қызметтерді тек мемлекет қамтамасыз ете алады;
міндетті жинақ пен капитал салымдарын мелекет тарапынан реттеудің қажеттігі.
Қазақстан Республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты – шет ел инвестициясы мен ішкі жинақтың жоғары деңгейіндегі экономикалық ашықтық негізінде экономиклық өсуге қол жеткізу.
Экономикалық өсуге қол жеткізу барысындағы міндеттер:
Мемлекеттің белсенділігімен қатар экономикаға араласуды шектеу.
Қатаң монетарлық, фискалдық шектеулер қою.
Шетелге қаржылық инвестиция шығару туралы стратегия құру.
Құқықтық қорғау.
Энергетикалық және басқа да табиғи ресурстарды өңдеу.
Инвестициялық саясаттыы жүзеге асыру.
Индустриалдық технология стратегиясын жасау.
Өндіріс диверсификациясын жүргізу.
Өндіріс салаларының бәсекелік қабілеттілігін дамыту.
ХІІ – дәріс. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ ТЕОРИЯСЫ.
12.1. Экономикалық цикл: мәні, сатылары, көрсеткіштері.
12.2. Экономикалық циклдың түрлері мен факторлары.
12.3. Экономикалық цикл себептерінің теориялық тұжырымдамалары.
12.1 Экономикалық цикл: мәні, сатылары, көрсеткіштері
Экономикалық цикл – бұл экономика деңгейінің құлдырауы мен көтерілуінің бірнеше жылдар аралығында қайталануы. Кейбір жеке экономикалық циклдар бір – бірінен ұзақтығы мен қарқындылығына байланысты айырмашылықтары бар. Алайда ол циклдарды әр ғалым әртүрлі атағанымен олар бірдей сатылардан өтеді.
Ең жоғарғы саты немесе экономикалық өркендеу
Құлдырау немесе дағдарыс сатысы.
Ең төменгі саты немесе тоқырау сатысы.
Көтерілу немесе жандану сатысында
Экономикалық цикл сатылары 59-суретте берілген.
Ү, нақты ЖҰӨ
Н
ақты
ЖҰӨ
Экономикалық
өркендеу
Жандану
Құлдырау Тоқырау
t,
уақыт
59 – сурет
Экономиклық цикл жағдайында экономикалық көрсеткіштерді ауытқу деңгейіне байланысты мынадай түрлерге бөледі:
а) циклға байланысты – өндірістің жиынтық көлемі, өндіріс қуатының деңгейі, ақша агрегаттары, ақша айналымының жылдамдығы, бағаның жалпы деңгейі, корпорациялардың пайдалары, қысқа мерзімдік пайыз мөлшерлемесі. Бұл көрсеткіштер өрлеу кезінде жоғарлайды, құлдырау кезінде төмендейді.
ә) циклға қарсы – жұмыссыздық деңгейі, банкротқа ұшырағандар саны, дайын өнім қорларының көлемі. Бұл параметрлер, керісінше, өрлеу кезінде төмендейді, құлдырау кезінде жоғарлайды.
б) циклға байланысты емес – экспорт көлемі. Оның өзгеру динамикасы экономикалық цикл фазаларына тәуелді емес.