7.2. Баға деңгейі өзгергендегі is-lm үлгісі. Is-lm үлгісінен жиынтық сұраныс қисығын құру.
Жиынтық сұраныс қисығын IS-LM үлгісі негізінде құруға болады. Ақша ұсынысы тұрақты, ал баға деңгейі өсті деп есептейік. Онда нақта ақша қалдықтары кемиді, LM қисығы LM(P1)-ден LM(P2)-ге жылжиды. Y-P графигіне екі Y1P1 және Y1P1 тепе-теңдік нүктелерін түсіру арқылы AD қисығын орнатуға болады (38-сурет).
Баға деңгейінің Р1-ден Р2-ге көтерілуі ақша ұсынысының нақты көлемін азайтады. Бұл жағдай LM қисығын солға жылжытады.
Ақша ұсынысының қысқаруы пайыз мөлшерлемесін R1-ден R2-ге көтерілуіне әкеледі. Соған байланысты ивестиция көлемі азайып, салыстырмалы түрде экспорт (Хn) қысқарады. Нәтижесінде өнім көлемі Y1-ден Y2-ге азаяды.
R
LM(P2)
R
2
LM(P1)
(А) IS-LM қисығы
R 1
IS
Y2
Y1
Y
P
P2 (Ә) Жиынтық сұраныс қисығы
P1 AD
Y2 Y1 Y
38-сурет
Мемлекеттік шығындардың молайуы, салық деңгейінің төмендеуі немесе ақша ұсынысының өсуі жиынтық сұраныс қисығын оңға жылжытады. AD қисығының өзгерісі IS және LM қисықтарына әр түрлі әсер етеді. Бұл жағдай ынталандыратын ақша-несие және ынталандыратын салық-бюджет саясатын бейнелейді.
7.3. IS-LM ҮЛГІСІНДЕГІ АҚША-НЕСИЕ ЖӘНЕ ҚАЗЫНАЛЫҚ САЯСАТ.
IS-LM үлгісі ақша-несие және қазыналық саясаттарының экономикаға әсерін талдау үшін қолданылады.
Ынталандыратын ақша-несие саясатының ұлттық табысқа әсері. Егер мемлекет ұлттық табысты көбейтуді мақсат етсе, онда ол ақшаны көбейтуі мүмкін. Ақша ұсынысының артуы LM қисығын төмен LM1 жылжытады. Тепе-теңдік А нүктесінен В нүктесіне ауысады. Нәтижесінде пайыз мөлшерлемесі R1 -ден R2-ге төмендейді, ал ұлттық табыс Y1 –ден Y2 –ге көбейеді. Сөйтіп ақша ұсынысының артуы пайыз мөлшерлемесін төмендетіп инвестицияны ынталандырады. Бұл жағдай тауарлар мен қызметтерге сұранысты кеңейтеді. Мұны «кейнстің жеткізбелі механизмі» деп атайды. (39-сурет).
R LM R Ms M′s
LM1
R1 А R1
---------------------------------------------------------------
R2 _--------------------------------------------------------------------------------------------------------
В R2
IS
MD
Y1 Y2 M/P
39-сурет
Ынталандыратын қазыналық саясаттың ұлттық табысқа әсері. Мемлекеттің бюджеттік-салық саясаты, мысалы, шығындарды көбейтуі немесе салықты төмендетуі IS қисығын оңға жылжытады. Тепе-теңдік А нүктесінен В нүктесіне ауысады. Нәтижесінде ұлттық табыс Y0–ден Y1–ге көбейеді.Табыстың өсуі ақшаға сұранысты өсіреді. Ақшаға сұраныстың өсуі пайыз мөлшерлемесінің R1-ден R2-ге өсуіне әкеледі. Пайыз мөлшерлемесінің өсуі инвестицияны қысқартады. Сөйтіп ынталандыратын бюджеттік-салық саясаты пайыз мөлшерлемесін өсіріп инвестицияның бір бөлігін ығыстырады. Мемлекеттік шығындардың көбейуі салдарынан пайыз мөлшерлемесі өсіп, оның инвестицияға әсер етуі «инвестицияны ығыстыру әсері» деп аталады. Егер ығыстыру әсері болмаса, онда мемлекеттік шығындардың өсуі немесе салықтың төмендеуі нәтижесінде табыстың өсуі (Y0 – Y2) мәніне тең болар еді. Бірақ ығыстыру әсері салдарынан табыстың өсуі (Y0 – Y1) мәніне тең. (40-сурет).
R R Мs
LM
В
R2 R2
А
R1 R1
IS′
IS M′D
MD
Y0 Y1 Y2 MS M/P
40-сурет
Сөйтіп ынталандыратын қазыналық саясат нәтижесінде бір жағынан жұмысбастылық пен өнім көлемі өседі, екінші жағынан ығыстыру әсері салдарынан өнім көлемі азаяды.
Бюджеттік-салық және ақша-несие саясаттарын бірге қолдану пайыз мөлшерлемесін өзгертпей өнім көлемін көбейтуге немесе тұрақты өнім көлемінде пайыз мөлшерлемесін төмендетуге әкеледі.