5.3. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың өзара байланысы. Ad-as үлгісі

AD мен AS қиылысқан жағдайда барлық өндірілген өнім берілген баға деңгейінде сатып алынады, яғни макроэкономикалық тепе-теңдік орнайды.

Ұзақ және қысқа мерзім кезеңдеріндегі макроэкономикалық тепе-теңдікті қарастырсақ. Мысалы, ақша массасы көбейген жағдайда жиынтық сұраныс көбейеді (AD1 → AD2), қысқа мерзімдегі тепе-теңдік А нүктесінен В нүктесіне ауысады, ал баға деңгейі өзгермейді, өнім көлемі Y1-ден Y2-ге көбейді (6 - сурет).

Р

Р2 С

В

P1 AD2

А AD1

Y1 Y2 Y

6-сурет.

Сұраныс өте жоғары болғандықтан тауарлар ескі бағамен сатыла береді. Бірақ біртіндеп шығындар өсе бастайды, өйткені өндіріс ресурстары (жұмысшылар) аз. Ал ресурстарға сұраныс өскендіктен (мысалы: жалақы өседі) дайын өнімге де баға өседі. Сөйтіп сұраныс қисығы кеми бастайды да В нүктесінен С нүктесіне ауысады. Нәтижесінде экономика бұрынғы қалпына қайта келеді, бірақ жоғары баға деңгейінде. (Р1)Ұзақ мерзім кезеңіндегі тепе-теңдік С нүктесінде орнайды.

Біз жоғарыда жиынтық сұраныс көбейген жағдайда экономикада қандай өзгерістер болатынын қарастырдық. Енді жиынтық сұраныс қысқарғанда экономикада не болуы мүмкін. Бұл жағдайда «храпавик әсері (эффектісі)» пайда болады ( 7- сурет).

.

AD AS

Р

AD1

Р Е2 Е

Е1

Р1

Ү2 Y1 Y Y

7 - сурет

Алғашқы жиынтық сұраныс жағдайында тепе-теңдік көлемі Ү мен баға Р деңгейінде қалыптасқан. Жиынтық сұраныс AD-дан AD1-ге дейін төмендегенде, тепе-теңдік нүктесі Е нүктесінен Е1 нүктесіне дейін жылжуы тиіс, яғни ұлттық өндірістің нақты көлемі Ү-дан Ү1-ге дейін, ал баға деңгейі Р-дан Р1-ге дейін төмендеуі қажет. Алайда нақты өмірде баға төмендемеуі мүмкін. Сондықтан жаңа тепе-теңдік Е2 нүктесінде орнайдыБұл жағдайда баға деңгейі сақталады (Р), өндіріс көлемі алғашқы көлемнен аз болады (Q2 < Q1). Храповик әсері (эффектісі) нәтижесінде AS қисығы жоғары көтеріледі де PЕ2Е жағдайына ығысады.

Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың кенеттен өзгеруі (шок немесе есеңгіреу) өндіріс көлемі мен жұмысбастылықты қалыпты деңгейден ауытқытады. Сұраныс жағынан (шок) есеңгіретудің мысалы ретінде ақша ұсынысының кенет өзгеруін немесе инвестициялық сұраныстың өзгеруін айтуға болады. Ұсыныс жағынан (шок) есеңгіретуге ресурстарға бағаның кенет өзгеруін (мұнайға бағаның өзгеруі), табиғи апат жағдайларын, заңдардың өзгеруін, жаңалықтардың ашылуын, қоршаған ортаны қорғауға шығындардың көбеюін жатқызуға болады. Аталған құбылыстар экономикадағы өндіріс көлемі мен жұмысбастылықтың тепе-теңдік жағдайына айтарлықтай әсер етеді.

VI – дәріс МЕМЛЕКЕТТІҢ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТЫ

6.1. Фискалдық саясат: мәні, мақсаттары, құралдары және түрлері.

6.2. Мемлекеттік бюджет және бюджет тапшылығы.

6.3. Салық: мәні, түрлері. Лаффер қисығы.