- •2.Мемлекет жане кукык теориясынын адистери. Мемлекет жане кукык теориясынын жалпы жане жеке гылымдык адистери. Мемлекеттик-кукыктык кубылыстарды зерттеудин диалектикалык адистери.
- •31.Кукыкты угынып тусинудин осы замангы гылыми жолдары. Табиги кукык теориясы жане онын кукыктык практика ушин манызы.
- •32. Кукык функциялары: реттеуши, коргаушы, тарбиелик кызмети, идеологиялык.
- •33 Кукык принциптери (кагидаттары). Кукыктын жалпылык жане арнаулы кагидаттары. Кукыктык тажирибе ушин кукык кагидаттарынын манызы.
- •34 Кукык мани жане белгилери. Кукык аныктамасы.
- •35.Кукык жане зан: уксастыктары мен озгешеликтери. Кукык пен заннын кукыктык тажирибе ушин озгешилигинин мани.
- •36 Когамнын алеуметтик жуйесиндеги алатын орны. Моральдин, адет-гурыптын жане диннин кукыктык нормага асери.
- •37 Кукык нормасынын тусиниги. Кукык нормасынын белгилери мен турлери.
- •38 Кукык нормасынын логикалык курылымы. Нормативтик кукыктык актинин бабы мен кукык нормасынын аракатынастылыгы.
- •39 Кукыктын кайнар коздери жане онын турлери.
- •40.Казакстан Республикасында колданылып журген кукыктын жалпы сипаттамасы (кр Конституциясынын 4-ши бабы).
- •41.Нормативтик-кукыктык акти жане онын турлери. 1998 жылгы 28 наурыздагы кр “Нормативтик – кукыктык акт туралы заны”.
- •42Нормативтик-кукыктык актинин уакытка, кенистикке жане субъектилери бойынша куши.
- •43.Зан жане жогары зандык куши. Зан турлери.
- •Букара-жария кукыгы жане жеке кукык. Зан тажирибеси ушин кукыктын букара – жария жане жеке кукык болып болинуинин мани.
- •45. Кукыкты жузеге асыру жане онын турлери.
- •46 Кукык колданудын сатылары жане онын турлери. Кукык колдануга койылатын талаптар. Кукыктык колдану актилери жане олардын турлери.
- •47 Кукык жуйеси. Кукык жуйесинин курлымдык элементтери.
- •48 Кукык саласы. Кр-сы кукыгынын негизги салаларынын кыскаша сипаттамасы.
- •49 Кукык жане мораль: бирлиги, айырмашылыгы, озара арекеттесуи, кайшылыктары.
- •50 Кукык жуйеси мен зандар (заннама) жуйесинин аратыстылыктары.
- •51 Кукыктык катынастардын объектилери: тусиниги мен турлери.
- •52 Объективтик кукык жане субъективтик кукык.
- •53 Нормативтик-кукыктык актилер жане кукык колдану актилери
- •54 Кукыктагы олкылыктар (актандактар), оларды болдырмаудын тасилдери.Кукык аналогиясы (уксастыгы) мен зан уксастыгы
- •55 56 Кукык нормаларын тусиндиру: тусиниги жане субъектилери, тасилдери мен колемдери бойынша турлери.
- •57 Кукыктык сана: тусиниги, курылымы, турлери.
- •58 Кукыктык сана жане кукыктык мадениет. Кукыктык немкурайлык (нигилизм). Кр кукыктык тарбиени тиимди жузеге асырудын маселелери.
- •59 Кукыктык тарбие: тусиниги, нысандары, адистери. Кукыктык жалпыга бирдей оку. Кр-да кукыктык жалпыга бирдей оку туралы заннамага жалпылама сипаттама.
- •60 Кукык пен кукыктык сананын озара байланыстары. Кукык шыгармашылык исин колдануда, тусиндируде кукыктык сананын аткаратын роли.
- •61. Кукыктык катынастар: тусиниги мен белгилери.
- •Кукыктык катынастар жане когамдык катынастар. Кукыктык катынастардын турлери.
- •64. Кукыктык катынастардын мазмуны. Субъективтик кукык пен зан алдындагы жауаптылык.
- •65. Кукык нормасы мен кукыктык катынас.
- •66. Зандык айгактар жане олардын жиктелуи.
- •70. Кукыкка карсы минез-кулык: тусиниги мен белгилери.
- •71. Занды минез-кулык: тусиниги мен турлери
- •72. Кукык бузушылык: тусиниги, негизги белгилери, курамы.
- •73.Кукык бузушылык турлери. Кукык бузушылыктардын себептери, оларды болдырмау жолдары.
- •74.Зан алдындагы жауаптылык: тусиниги, белгилери жане турлери.
- •75.Зан алдындагы жауаптылык пен мемлекеттик ырыктандыру жане кукык бузушылыктын жолын кесу шаралары.
- •76. Казакстан Республикасынын колданыстагы зандары жуйесинде Конституциянын алатын орны. Казакстан Республикасы Конституциясынын тикелей колданылуы.
- •77.Когамнын кукыктык жуйеси: тусиниги мен курылымы.
- •78.Роман-Германдык кукыктык жуйе.
- •79.Агылшын-американдык жуйе.
- •80.Дастурли –дини кукыктык жуйе.
- •81. Кр Конституциясы бойынша адам жане азамат кукыктары мен бостандыктары.
- •83.Мемлекет, саясат, кукык жане экономика. Олардын озара байланыстары мен арекеттесулери.
- •86. Кукык шыгармашылык: тусиниги, кагидаттары, турлери.
- •87. Казакстан Республикасындагы зан шыгармашылык иси: тусиниги, сатылары. Зан техникасы.
- •88.Зандарды жуйелеу, олардын турлери.
- •89.Кукык жуйеси жане зан жуйесинин аракатынасы.
- •90. Кодификация жане инкорпорация: тусиниги, турлери. Кр кодификациялау исинин дамуы.
37 Кукык нормасынын тусиниги. Кукык нормасынын белгилери мен турлери.
Кукык—курдели кубылыс. Кукыктын негизги кызмети – когамдык катынастарды реттеу, тартипти сактау, коргау, Кукык — жалпыга бирдей миндетти мемлекет камтамасыз ететин нормалардын жиынтыгы.Ал кукыктык норма дегенимиз, кукыктын бир гана ереже, кагидасы. Мысалы, кукыкты уй деп санасак, онда кукыктык норма осы уйдин бир кирпиши, бир торшасы.Кукыктык норма — мемлекет таныган, жане оны ози камтамасыз ететин, когамдык катынастарга катысушылардын кукыктары мен миндеттерин туындататын, олардын арекеттерин реттей алатын жалпыга бирдей миндетти ереже, норма. Белгилери:
- жалпыга миндетти болып табылады;
- белгили бир муддени, ерик-ыктиярды корсетеди;
- мемлекет кушимен камтамасыз етиледи;
- мемлекет шыгарады;
- мемлекет коргайды т.б. Турлери:
1. Миндеттейтин кукык нормалары, ягни кукык нормаларында орындалугатиисти занды миндеттер бекитиледи; Мысалы: КР-н 16 жаска толган азаматтары жеке куалик алуга миндетти.
2. Реттейтин кукык нормалары. Кукыктык нормалар кукыктык катынаска тусуши субъектилердин арасындагы катынастарды реттейди.
3. Кукык беретин;
4. Тыйым салатын- кукык нормаларында субъектилердин кейбир ис-арекеттери мен журис-турыстарына занды тыйым салынады. М/ы: мемлекеттик купия жариялануга жатпайды.
5. Дефинитивтик нормалар - нормада зан гылымдарынын жетистиктеринин натижесинде бир угымнын аныктамасынын берилуи. М/ы: Неке жане отбасы туралы заннын 1-бабында неке угымын берген.
6. Декларативтик нормалар - негизги кукыктык идеялар жариялану магынасында корсетиледи. Мысалы: Конституциянын 1-бабы: КР-сы озин демократиялык, зайырлы, кукыктык жане алеуметтик мемлекет ретинде орныктырады. Онын ен кымбат казынасы - адам жане адам омири, кукыктары мен бостандыктары.
- Кукыкты реттеу тасили бойынша: а) императивтик - субъектилерге тикелей, одан бас тартуга болмайтын миндеттер жуктеу нормасы. М/ы: акимшилик кукык нормалары.б) диспозитивтик норма - субъектилерге оз калаулары бойынша кукыктары мен миндеттерин жузеге асыруга мумкиндик беретин норма.
38 Кукык нормасынын логикалык курылымы. Нормативтик кукыктык актинин бабы мен кукык нормасынын аракатынастылыгы.
Арбир кукык нормасынын ишки курылысы бар. Онын курылысы белгили бир курамды болшектерден турады:диспозиция (минез-кулык ережеси), гипотеза (жорамалы) жане санкция (жаза, шара). Кукыктык норманын мундай курылысын логикалык курылым деп атайды.
Кукыктык норманын гипотезасы (жорамалы) — кукыктык норманы колдану (немесе колданбау) ушин кажетти омирдеги ман-жайлардын бар екенин корсететин кукыктык норманын болиги. Гипотезанын комегимен минез-кулыктын киялдагы нускасы омирдеги жагдаймен, белгили адаммен, мерзиммен жане орынмен байланыстырылады. Былайша айтканда, гипотеза кукыктык нормага жан битиреди. Мысалы, бузакылык ушин жауапка тартылатын адам когамдык тартип бузган болуы керек. Егер осындай ис-арекет жасаса гана, зан бузушы жауапка тартылады.
-Жай (карапайым) гипотеза - белгили бир кукыктык норманы колдану ушин бир талапты, бир истин ман-жайын гана корсетеди. М/ы: “Арким омир суруге кукылы”. Мунда бир гана “арким” деген талап корсетилген. - Курдели гипотеза - кукыктык норманы колдану ушин еки не одан да коп талап корсетиледи. М/ы: Студент, студенттик билет барысында жол акысына 25 тенге толейди. - Балама гипотеза - кукыктык норманы жузеге асыру ушин бирнеше ман-жайлар корсетилгенмен, онын биреуин гана колдану жеткиликти. Мы: “Мугедектер жане Улы Отан согысына катыскандар” калалык коликте акысыз журуге кукылы.
Кукыктык норманын диспозициясы – кукыктык катынастарга катысушылардын минез-кулкы кандай болуы керек екенин аныктайтын кукыктык норманын болиги. Диспозиция — кукыктык норманын уйткысы, мазмуны, озеги. Бирак кукыктык норма тек кана диспозициядан турмайды. Жорамал санкциямен байланысканда гана диспозиция озинин реттеушилик кызметин аткара алады. Диспозиция – минез-кулыктын улгиси. Диспозиция уш турли болады: а) карапайым диспозицияда ереженин, ис-арекеттин бири гана корсетиледи. м/ы: “арким енбек етуге кукылы”. б) сипаттамалы диспозиция — минез-кулыктын барлык манди белгилерин бейнелейди. в) силтемели диспозиция — минез-кулык ережелери диспозицияда корсетилмейди, онымен танысу ушин баска кукыктык нормага силтеме жасайды.
Кукыктык норманын санкциясы — кукыктык норманын диспозициясы бузылган жагдайда колданылатын жагымсыз шараны корсететин кукыктык норманын болиги. Санкцияда мемлекет кандай ис-арекеттерди, минез-кулыкты колдамайтынын корсетеди. Санкциянын турлери: а) абсолютти-анык - мажбурлеу шарасынын бир гана турин жане накты молшерин корсететин санкция. м/ы: 250 тг. айыппул. б) баламалы - санкцияда бирнеше мажбурлеу шаралары корсетиледи, бирак кукык колданушы онын биреуин гана тандайды. М/ы: Бас бостандыгынан айыру немесе 3 ж. - 5ж. дейин бас бостандыгын шектеу. в) салыстырмалы - жаза турин жане молшерин белгили бир шектен шыкпайтындай етип реттеу, ягни томенги немесе жогаргы, не ен томенги немесе ен жогаргы шегин корсетеди. М/ы: 3 ж. - 5ж. дейин бас бостандыгынан айыру немесе 3 ж. дейин бас бостандыгынан айыру.
Кукык нормасы мен нормативтик кукыктык акт бабынын аракатыснасы
Кукык нормасы озинин коринисин нормативтик кукыктык актилер бабынан табады. Алайда кукык нормасы мен кукыктык нормативтик актинин бабы бара-бар емес. Кобинесе олар бирдей болмайды, ягни уйлеспейди. Кукык нормасы журис-турыстын ережеси, ол жорамал диспозиция жане санкциядан турады. Ал, нормативтик актинин бабы - кукык нормасын жузеге асыратын курал. Ол мемлекеттин ерик-ыктиярын билдирудин нысаны.
Кукык нормасы мазмун бола тура, онын нысаны ретинде коринетин нормативтик акт бабымен турли-турли аракатыстылыкта болады.
Зан кабылдаушы журис-турыс ережесин баяндауда кукык нормасынын логикалык курылымына жататын уш элементтин барин де бир нормативтик актинин бир гана бабына сигызуы мумкин; нормативтик актинин бир бабына бирнеше кукыктык норманын да орналастырылуы ыктимал; кукык нормаларынын элементтери ор турли нормативтик актилердин алденеше баптарында мазмундалуы мумкин; кукык нормалары элементтерин бир гана сол нормативтик актинин бирнешелеген баптарында да баяндалуы мумкин.
Мазмундау тасили бойынша кукык нормасы мен нормативтик акт бабынын аракатыстылыгы (байланысы) уш нускада болуы ыктимал:
а) тикелей тасил - кукык нормасы нормативтик актинин бабында тикелей баяндалган жагдайда осы тасил орын алады.
а) силтеме тасил - нормативтик актинин бабы букил норманы баяндамастан, осы нормативтик актинин баска бабына силтеме жасаганда осы тасил орын алады. Мысалы, КР Конституциясынын 45-бабы 2 тармагы;
б) бланкеттик тасил - нормативтик актинин бабы норманы баяндамайды жане накты бапка силтеме жасамайды, онын орнына, кандай бир нормативтик актинин букил бир турине силтеме жасай салганда осы тасил орын алады. Маселен, КР Конституциясынын 6-бабы, 3 тармагы.