88.Зандарды жуйелеу, олардын турлери.

Зан деген атау еки магынада колданылады. Кен магынадагы зандарга - барлык н.к.актилер жатады. Тар магынадагы зандарга - тек зан шыгарушы орган шыгарган н.к. актилер жатады. Арбир мемлекетте толып жаткан турли кукыктык нормалар мен кукыктык нормативтик актилер болады. Пайдалануга ынгайлы болуы ушин оларды унеми белгили бир жуйеге келтирип отыру кажет. Мундай кызметти "зандарды жуйелеу", ягни, кукыктык нормативтик актилерди накты ис-тажирибелерде пайдалану максатында оларды "тартипке келтиру" деген угымын билдиреди. Бул оте курдели ис. Негизги максаты - н.к.актилердин тажирибеде колданылуын женилдету, ягни, олардын арасында кайшылыктын болмауын кадагалау. Зан гылымында зандарды жуйелеудин негизги еки тури бар: инкорпорация жане кодификация.

Инкорпорация - зандарды ишки мазмунын озгертпестен жуйеге келтиру. Инкорпарация адетте алипбилик ретимен орналастыру, хранологиялык ретимен не субъектилери бойынша жасалады.

Кодификация - жуйелеудин ен курдели жане жетилдирилген тури. ОЛ кукыктын белгили бир саласындагы нормаларды мазмуны жагынан озгерген когам талаптарына сай толыктырып, жанарту аркылы жуйелеу тури. .

Осындай кодификациялаудын натижесинде куши бар кукыктык нормалар бирлестирилген тутас актиге жинакталады, оны тиисти мемлекеттик органдар кабылдап алады. Кодификациялаудын барысында арнайы нысанды негиздер, кодекстер, жаргылар, кагидалар жане т.б. шыгарылады. Мысалы, Конституция - басты кодификациялык акт. . Кодификацияланган актилерге елимизде казирги кезде колданыстагы "Жол журу ережелери", "Темир жол жаргысы" жане т.б. жатады.

89.Кукык жуйеси жане зан жуйесинин аракатынасы.

Кукык жуйеси - колданыстагы кукыктык нормалардын тутастыгы мен уйлестиги туринде жане олардын салашалар, салалар мен институттарга логикага сайкес орналаскандыгынан коринетин кукыктын ишки курылымы.

Кукык жуйеси:

а) кукыктык нормалардан;

б) кукык салаларынан;

в) кукык салашаларынан;

г) кукыктык институттардан турады.

Кукык жуйеси - кукыктын озинин курылысы, озинин кукык салашаларына, салаларына жане институттарга жиктелуинин рети. Кукыктын жуйелик курылысы белгили бир аныкталынган иерархиялык (сатылык) байланыстары бар, озара кисынды орналаскан коптеген элементтерден туратын биртутас курылым.

Кукык жуйесинин негизги ерекшеликтери:

1) жуйенин бастапкы элементи болып кукыктын нормасы алга шыгады, олар ириленген курылымдарга - институттар, салашалар мен салаларга биригеди;

2) жуйенин осы бастапкы элементтери озара кайшы болмайды, бир-биримен байланыскан, иштей уйлескен болып келеди, мунын ози жуйеге тутастык, жинакылык тур береди;

3) жуйенин мундай болуы алеуметтик-экономикалык, саяси, улттык, дини, мадени, тарихи факторлармен байланысты болып келеди;

4) кукык жуйеси объективтик турде бар катынастарга байланысты туындайды, адамдардын субъективтик еркинше жасалуы мумкин емес. Кукыкты реттейтин не – деген суракка пан жауап берген болса, онда калай реттейди деген суракка – адис жауап береди. Енди осыдан шыгарып кукыктык реттеудин адисине аныктама берип корейик.

Кукыктык реттеудин адиси дегенимиз биркелки сипатты когамдык катынастардын кукыктык реттелуин жузеге асыратын зандык куралдардын жиынтыгы.

Кукыктык реттеудин мынандай негизги адистери болады:

1) Иперативтик адис - бул окилдик уйгарымдар мен субординациялар аркылы тыйымдар, миндеттер мен жазалар беру нормаларына негизделеди.

2) Диспозитивтик адис - бул адис келисимге келуши жактардын тендиги (тенкукыктылыгы), субординациялар аркылы руксат ететин (ерик беретин) нормаларга негизделеди.

3) Мадактау - бул лайыкты минез-кулкына байланысты аныкталган сыйлык беру адиси.

4) Усынылатын, кенес беретин - бул адис когам мен мемлекет ушин кажетти накты минез-кулыктын болуын жузеге асыруга кенес беруге негизделеди.

Кукык жуйесинин курылымдык элементтери:

Кукыктык норма - мемлекеттин ози бекитип кепилдендирген, нормативтик актилер нормасында корсетилген, когамдык катынастарды реттейтин жеке турде жалпыга бирдей миндетти болатын минез-кулык (журис-турыс) ережеси.