33 Кукык принциптери (кагидаттары). Кукыктын жалпылык жане арнаулы кагидаттары. Кукыктык тажирибе ушин кукык кагидаттарынын манызы.

Кукык принциптери - кукыктын манин билдируде оган негиз болатын идеялар мен бастаулар. Ол идеялар адилеттик пен бостандыктын сара жолын корытындылау аркылы шыгарылады.

Кукык принциптери адилдик, дурыстык корсеткиши болгандыктан, турактылыгымен ерекшеленеди, олардын узак уакыт бойы озгермеуи кукыктык нормалардан айырмашылыгы болып табылады.

Кукыктык принциптер нормаларда, зандарда тикелей немесе жанамалай билинеди.

Адилет жане бостандык идеяларын дамытатын кукыктык, принциптердин ен бастылары - демократиялык, ултаралык келисим, зандылык, адамгершилик, азаматтардын зан алдында тен болуы (тенкукыктылыгы), адилеттилик, адамдардын кукыктары мен миндеттеринин биртутастыгы.

Кукык кагидалары кукыктын манин, мазмунын жане ерекшеликтерин айкындайды. Халык кукык кагидаларын тану жане сену аркылы адилеттиликти, адил сотты багалайды.

КУКЫК ПРИНЦИПТЕРИ

1. Демократиялык

2. Ултаралык патуа (келисим)

3. Зандылык

4. Адамгершилик, изгилик

5. Зандылыктын бирдейлиги

6. Азаматтардын зан алдында тен болуы (тенкукыктылык)

34 Кукык мани жане белгилери. Кукык аныктамасы.

Кукык - жалпыга бирдей миндетти, мемлекет кушимен камтамасыз етилген, адамдар арасындагы катынастарды реттеуге багытталган,жалпыга миндетти минез – кулык, журис-турыс ережесинин жиынтыгы.

1 Субъективтик тургыдан- жеке субъектинин журис – турыс ережеси, кез –келген субъектинин мумкиндиктерин, арекет еркиндигин билдиреди.Субъективтик кукык 4 болимнен турады:

1. Иелену

2. Пайдалану

3. Басшыдык жасау

4. Кукыкты талап ету.

2 Объективти кукык дегенеимиз – жалпыга бирдей миндетти, мемелкеттин кушимен камтамасыз етилетин, занда коринис тапкан ереже, нормалардын жиынтыгы.

3 Кукык саласы - озара туыстас когамдык катынастарды реттейтин кукыктык нормалардын жиынтыгы."кукык" термини оку панин билдиретин угым ретинде колданылады. Кукык пандери турли салаларга болинеди: конституциялык кукык, акимшилик кукык, енбек кукыгы, отбасы кукыгы, азаматтык кукык, кылмыстык кукык, каржылык кукык, т.б.

Белгилери:

1. Кукык жазылган нормалардан турады. Нормативтик тек кукыкка тан жагдай емес. Ол адамнын табигатымен байланысты жане кез келген алеуметтик уйымга тан. Нормативтик дегенимиз адамдардын ой жуйесин, когамдык омирин тартиптеп, сонын натижесинде белгили ережелерге багындыру.

2. Кукык адилдик жане бостандык идеяларын билдиреди. Адилдик пен бостандыкка адамзат ежелден умтылып, оларды армандаган. Адилдик - адамнын игилигине багытталган жагдай, ол баска адамнын муддесине зиян келтирмейди, когамга пайдалы. Осы талаптарга сай келетин адамнын арекеттери адил болып саналады. Марксизм-ленинизм негизин калаушылары адилдикти тек таптык мудделермен байланыстырады.

3. Кукыктын бейнелейтин объектилери болады. Олар - билик, мемлекет, когамдагы тартип. Солар аркылы адилдик пен бостандык жузеге асырылады. Арине, адилдик пен бостандык шектелсе де, сол аталган кубылыстар аркылы жузеге асырылады. Кукыктын нормалары мен мемлекет органдарынын арасында кайшылыктар, уйлеспеушиликтер болуы мумкин. Зандарда адамдардын кукыктары мен бостандыктары жарияланганымен, мемлекет органдары олардын жузеге асырылуын камтамасыз етпеуи де мумкин.

4. Кукык адамнын ис-арекетин реттейди, онын ойына, сезимине асер етеди. Егер адам зандарда адилдик пен бостандык баянды етилетинине кози жетсе, оларды орындау кажет деп есептейди. Мундай жагдайда адам оз еркимен зан талабын орындайды. Зан талабын бузса, киналиге мажбурлеу шаралары колданылады.

5. Кукык нормативтик актилер туринде калыптасады. Оларда адамдардын ерки баянды етиледи. Адамдардын еркин зан шыгаратын орган ресмилендиреди. Сондыктан кукык – мемлекет таныган адамдардын ерки. Егер кукык адилдик пен бостандыкты паш етсе, ол жалпы халыктык кукык деп саналады.

6. Кукыктын формалды аныктылыгы. Зандарда бекитилген нормативти нускаулар ерекше касиетке ие болады. Ол - формалды аныктылык. Онын белгилери: айкындыгы, бир магыналылыгы, кыскалыгы. Бул кукык субъектисинин не нарсени истеуге болады, нени болмайтындыгын билуине ынгайлы, ари колайлы. Мысалы, биреудин мулкин урлау - кылмыс.

7. Кукыктын жуйелилиги – онын тагы бир касиети. Зандарда жазылган куккыктык нормалар озара байланысты, уйлесимди болады. Кукыктын нормалары тек осындай негизде жазылып, калыптасса гана кукык озинин борышын орындауга кабилетти болады.

8. Кукыктын тагы бир касиети - онын озгермелилиги. Когамдык омир сиресип калмай, кубылып, езгерип турады. Соган сайкес кукык нормалары да озгерген катынастарды лайыкты турде реттеу ушин озгерип туруы кажет. Осыган байланысты ескирген зандар кушин жояды, жана зандар кабылданады. Кукык биркелки калыпты турде адамдарга колданылады. Осынын ози кукыкта тенсиздиктин баянды етилетинин байкатады. Адамдар ар турли: биреу алсиз, биреудин кабилети мол, екиншисиники кем, биреудин отбасы бар, биреу бойдак. Адамдардын мундай айырмашылыгын зан ескере бермейди. Сондыктан зан адамдарды ис жузинде тендестире алмайды. Арине, омирдин кейбир салаларында, мысалы, саяси кукыктармен пайдаланганда барлык азаматтардын жагдайы бирдей.

9. Кукыкты мемлекет коргайды. Кукыктын барлык, нормаларынын талаптарын адамдар оз еркимен орындай бермейди. Соган байланысты мемлекет кукык талабын бузгандарга мажбурлеу тасилин колданады. Мундай коргау болмаса, кукык жок деп есептелинеди. Кукыктын мани.