86. Кукык шыгармашылык: тусиниги, кагидаттары, турлери.

Кукык шыгармашылыгы мемлекеттик органдар арекетинин ерекше тури. Осы арекет натижесинде кукыктык нормалар кабылданады, озгертиледи, толыктырылады жане кушин жояды. Кукык шыгармашылык оте курдели жумыс, ойткени, мемлекет пен когам кажеттилигин накты билуи кажет. Егер кукыктык нормалар когам омирине, кажеттилигине карсы болса, онда когам дамымайды.

Принциптери:

1) демократизм - азаматтардын кукык шыгармашылык исине катысу денгейин сипаттайды; когамдагы расимди нормалар мен институттардын даму денгейин сипаттайды;

2) жариялылык - кукык шыгармашылык исинин калын журтшылыкка ашыктыгын билдиреди;

3) касипкерлик - осындай кызметпен кузыретти адамдар - зангерлер, баскару исинин мамандары, экономистер (барлыгы да биликти галымдар болуы кажет) жане т.б. айналысады.

4) зандылык - осы кукык шыгармашылык исимен айналысу кызмети Конституция мен баска да зандар аясында аткарылуы тиис;

5) гылымилык-нормативтик актилерди даярлау барысында алеуметтик-экономикалык, саяси жане баскалай да ахуалдарды зерттеу аса манызды болады; когамнын дамуындагы объективтик кажеттиликтерди жете зерттеудин кукык шыгармашылык исине тигизер ыкпалы зор болады.

Осы параметрлерди аныктау ушин турли-турли алеуметтик-кукыктык эксперименттер, социологиялык (алеуметнамалык) сураулар жургизу, анкеталау жане т.с.с. корсетилген факторларды ескерип барып кабылданган кукыктык уйгарымдар далелди жане тиимди болады,

Субъектилерге байланысты кукык шыгармашылык мынадай турлерге болинеди:

1) халыктын тикелей кукык шыгармашылыгы – бул мемлекет пен когам болмысынын ен манызды маселелери бойынша референдум – букилхалыктык дауыс беру аркылы откизиледи;

2) мемлекеттин окилетти органдарынын тикелей кукык белгилеу кызмети;

3) мемлекеттик органдардын оздерине тауелсиз адет-гурып туринде калыптаскан немесе мемлекеттик емес уйымдар даярлаган нормаларды бекитуи (санкциялауы).

87. Казакстан Республикасындагы зан шыгармашылык иси: тусиниги, сатылары. Зан техникасы.

Зан кабылдау иси кукык шыгармашылыктын курамдас болиги болып коринеди. Зан шыгармашылыктын магынасы - ен жогары зан кабылдау органынын (парламенттин) ен жогары зандык куши бар нормативтик кукыктык актини кабылдауы. Мунын ози негизги торт сатыдан турады:

1) зан шыгару бастамасы;

2) зан жобасын талкылау;

3) занды кабылдау;

4) занды жариялау.

Зан кабылдаудагы осы сатылардын барлыгынын орындалуы Казакстан Республикасы Конституциясында оз коринистерин тапкан.

Зан шыгару бастамасы кукыгы – кузырлы органдардын, когамдык уйымдар мен жекелеген адамдардын парламентке зандар немесе баскалай да актилер шыгару жонинде немесе озгерту, кушин жою туралы усыныстар енгизуге кукыктылыгы. Мундай усыныстар енгизудин соны бул маселенин парламентте миндетти турде каралуымен аякталады. Бул зан шыгару бастамасы усыныс немесе дайын зан жобасын парламентке беру туринде коринеди. Зан кабылдаудын ен жогары органы мундайда жанагы усыныс немесе жобаны оз ондирисине алуы тиис. Мундай усыныстар камтамасыз етилуи тиис.

Казакстан Республикасы Конституциясынын 61-бабына сайкес зан шыгару бастамасы кукыгы КР парламент депутаттарына, КР укиметине тиесили.

Зан жобасын талкылау ен алдымен Мажилисте отеди. Зан жобасы енгизилген куннен бастап Мажилисте 1 ай ишинде каралуы тиис. Мажилис депутаттарынын жалпы санынын копшилик дауысымен карастырылып барып кабылданган зан жобасы Сенатка жибериледи. Онда алпыс кун ишинде каралуы тиис. Сенат депутаттарынын жалпы санынын копшилик дауысымен кабылданганнан сон зан жобасы Занга айналады, сойтип 10-куннин ишинде президентке кол коюга тапсырылады.

Казакстан Республикасынын Зандары республика Президенти кол койганнан кейин оз кушине енеди. Казакстан Республикасынын Президенти занга 15 куннин ишинде кол кояды, халыкка таратылады, жарияланады. Мундай болмаган жагдайда занды немесе онын жекелеген баптарын кайта талкылауга, дауыска салуга парламентке жибериледи.

Егер де парламент арбир палата депутаттарынын жалпы санынын копшилик дауысымен осынын алдында кабылданган шешимин растаган болса, онда Президент 7 куннин ишинде занга кол кояды. Егерде президент занга карсы болып ол карсылыгы кабыл алынса, онда зан кабылданбаган болып саналады да президент усынган редакцияда кабылданган болып саналады.

Барлык зандар оган Президент кол койганнан кейинги жети кун ишинде ресми турде жариялануга жатады.

Зандар ресми жарияланганынан он кун откеннен сон оз кушине енеди. Егер де заннын оз кушине енуинин баскаша накты тартиби сол занда белгиленсе, онда зан оз кушине сол тартип бойынша енеди.

Зан техникасы - кукыктык актилердин тиимдилигин арттыра тусу максатында колданылатын, оларды даярлау жане ретке келтирудин адис-тасилдери мен ережелеринин жуйеси. Онын мани - н.к.актилердин матинин накты, дурыс жане жеткиликти тусину ушин олардын курылымын жане тилин жетилдиру.