Пытанні для самакантролю

1. Якія метадалагічныя канцэпцыі тлумачаць развіццё сусветнай гісторыі?

2. На якіх падыходах заснавана цывілізацыйная канцэпцыя?

3. Дайце вызначэнне паняццю «цывілізацыя».

4. Якія фактары вызначалі эканамічнае і палітычнае развіццё старажытных цывілізацый?

5. Якімі палітычнымі і культурнымі асаблівасцямі вызначалася цывілізацыйнае развіццё старажытных Захаду і Ўсходу?

6. На якіх прыкладах можна ахарактэрызаваць працэс культурнага ўзаемадзеяння старажытных цывілізацый?

Тэма 2. Спадчына старажытнага свету і Беларусь

1. «Вялікае перасяленне народаў» і Беларусь

У канцы неаліту (III - II ст. да н.э.) жыццё першабытнага чалавека рэзка ўскладнілася. Гэта было абумоўлена тым, што пачалася эпоха, якую даследчыкі вызначаюць як перасяленне народаў. На вялізнай прасторы ад Урала да Рэйна і ад Чорнага да Балтыйскага мора пачалі рассяляцца плямёны жывёлаводаў-вандроўнікаў. Першымі на тэрыторыю Беларусі прыйшлі фіна-угорскія плямены, якія раней жылі за Уралам. Фіна-угры належылі да самастойнай расы мангалаіднага тыпу, яны мелі ўласную моўную сям’ю. Гэтыя плямёны засялілі Фінляндыю, Прыбалтыку і часткова Беларусь. Прышэльцы не сустрэлі супраціўлення мясцовага насельніцтва эпохі позняга неаліту таму, што ўмовы сацыяльнага і гаспадарчага жыцця гэтых этнічных груп былі блізкімі.

Больш глыбокія вынінікі для Беларусі і Еўропы мела перасяленне індаеўрапейцаў. Навукоўцы мяркуюць, што гэтыя плямёны засялялі тэрыторыю Індыі і Малой Азіі. Мовазнаўцы сцвярджаюць, што суседзямі індаеўрапейцаў былі плямены старажытных семітаў. Па узроўню сацыяльнай арганізацыі і вядзенню гаспадаркі індаеўрапейцы пераўзыходзілі астатнія народы. Яны жылі патрыярхальным ладам, займаліся жывёлагадоўляй і земляробствам, умелі араць зямлю, сеялі зерневыя культуры (пшаніцу, ячмень, жыта) разводзілі авечак, вынайшлі кола, будавалі наземныя жытлы.

Яны шанавалі рэлігію. Лічылі, што свет складаецца з трох міроў. У верхнім міры жывуць багі /вайны і грома/, арлы і птушкі. У ніжнім міры жывуць рыбы і змеі. Сваімі татемамі яны лічылі быка, мядзведзя, ваўка, каня. Індаеўрапейцы шанавалі камяні. Ідала ўвасабляла куча камянёў.

Плямёны індаеўрапейцаў былі вельмі шматлікімі і разнастайнымі. Сярод іх вылучаліся іранцы, арыі, дарыйцы, хеты, іншыя плямёны. Некаторыя з гэтых народаў былі земляробамі, іншыя - воінамі. У індаеўрапейцаў-арыяў кожны мужчына быў воінам, а народ - войскам. У ІІІ тыс. да н.э. індаеўрапейцы рухаліся ў Еўропу па трох напрамках. Адна іх частка засяліла Балканы і Апеніны, другая частка засяліла Центральную Еўропу ад Карпат да Іспаніі, Францыі і Англіі; трэцяя частка індаеўрапейцаў дайшла да Прыбалтыкі, Скандынавіі і Германіі. Тэрыторыю ад Карпат да Балтыйскага мора занялі плямены паноў-шраваў, альбо, як іх пачалі называць пазней, славян. Сюды прыйшлі і балты.

Па знешняму выгляду індаеўрапейцы былі чорнавалосымі і цёмнавокімі, мелі невялікі рост. Яны знішчалі мясцовае дарослае мужчынскае насельніцтва, а жанчын і дзяцей бралі ў свае сем’і. На гэтай аснове адбывалася генітычнае і моўна-культурнае ўзаемадзеянне паміж народамі, акрэсліліся моўныя і антрапалагічныя асаблівасці. Плямёны, якія пасяліліся на Поўначы Ёуропы, сталі продкамі германцаў; на тэрыторыі ад Балтыкі да Волгі - прыбалтаў; на тэрыторыі ад Одры да Дняпра - славян.

У канцы IV ст. да н.э. ў Еўропе пачалася новая эпоха, якую называюць «Вялікім перасяленнем народаў». Вялікае перасяленне завяршылася ў VI ст. н.э. /працягвалася каля тысячы гадоў/. Пачатак перасяленню паклалі плямёны азіяцкіх гунаў. Гэта былі плямены воінаў-качэўнікаў, якія ішлі з Цэнтральнай Азіі. На тэрыторыі Паўночнага Прычарнамор’я гуны разграмілі германскіх готаў і рушылі ў Еўропу. Пад іх ударамі зняліся са сваіх месц іншыя народы - германцы, тюркі, славяне. Пад ударамі варвараў загінула Заходняя Рымская імперыя. Вялікае перасяленне знаменавала закат эпохі старажытных цывілізацый і паклала пачатак перыяду еўрапейскага сярэднявечча.

Вялікае перасяленне захапіла і Беларусь. Яно паклала пачатак фарміраванню ўсходнеславянскай цывілізацыі. У VI-VIII стст. славянскія плямены засялілі тэрыторыю Беларусі, на якой да гэтага жылі балты і фіна-угры. У VIII-IX ст. плямёны славян ва Усходняй Еўропе падзяляліся на 13-15 «княжэнняў». Княжанне – гэта першая форма арганізацыі дзяржаўнага ладу, якая мела тэрыторыю, насельніцтва, палітычную ўладу. Тэрыторыю Беларусі засялілі плямены крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў. Буйнейшым з іх было племя крывічоў. Можна ўпэўнена лічыць, што сваё найменне крывічы атрымалі ад вярхоўнага жраца-правадыра племені Крыва. Крывічы падзяляліся на полацкіх, смаленскіх і пскоўскіх. У іх былі свае княжэнні.

Племя дрыгавічоў пасялілася паміж Прыпяццю і Дзвіной. Дрыгавічы мелі сваё княжэнне, іх назва паходзщь ад імя-правадыра Драгавіта.

Гэтае племя мела сваю пароду коней і было ваяўнічым. Дрыгавічы заснавалі такія беларускія гарады як Тураў, Пінск, Мазыр, Клецк, Капыль. Сталіцай княства быў горад Тураў.

Радзімічы засялілі тэрыторыю паўднёва-усходняй Беларусі - Гомельшчыну і Магілеўшчыну. Яны бяруць свой пачатак ад правадыра Радзіма. Радзімічы жылі самастойна, але плацілі даніну хазарам. Потым яны былі падпарадкаваны Кіеву.