Лекцыя 6.

А. 1. Цi гавораць, напрыклад, так: мая стол, твой кнiжка, мая вакно, маё шапка?

2. Як трэба сказаць у такiх разох?

3. Як трэба сказацi: мой, мая цi маё пры такiх прадметах:

брат, сват, конь, слонь, дуб, ясень, капыл, перанос?

сястра, свацьця, лiсiца, трава, ягада, восень, сякера, бяда?

хлапчанё, цялё, малако, насеньне, долата, хараство?

§ 8. Мужчынскi, жаночы i нiякi род. Калi да прадметнiка можна прыставiць мой, той, гэты, то такi прадметнiк лiчыцца мужчынскага роду, напрыклад: мой брат, той стол, гэты конь. Калi можна прыставiць мая, гэтая, тая, то прадметнiк жаночага роду, напрыклад: мая сястра, тая гаспадыня, гэтая хата. Калi можна прыставiць маё, тваё, то прадметнiк нiякага роду: маё хлапчанё, пяро, гора i г.д.

4. Якая розьнiца мiж такiмi парамi слоў:

с тол вол лямпа бяда вакно здарэньне

?

сталы валы лямпы беды вокны здарэньнi

§ 9. Прадметнiк можа мець два лiкi: адзiночны I множны. Калi прадметнiк азначае адзiн прадмет, то гэта адзiночны лiк: стол, вол I г.Д.;калі-ж болей, то гэта множны лік: сталы, валы і г.Д.

Б. 1. Перапiсаўшы, падчыркнi прадметнiкi i абазнач зьверху пачатковымi лiтарамi, якога яны рода (мужчынскi род - м.р.; жаночы род - ж.р.; нiякi род - н.р.).

У ВЫРАЙ.

Кончылася лета. Надышло лета. Пачынаюць ляцець птушкi ў вырай. Дарога ў вырай вельмi вялiкая. Нашая ластавачка, напрыклад, пралятае дарогу да дзесяцёх тысяч мiль. Шмат меншая дарога ў зязюлi i дразда. У гусей вырай недалёкi, а качак можна бачыць i ў зiму.

2. Перапiсаўшы, падчыркнi прадметнiкi i абазнач зверху, якога яны лiку (адзiночны лiк - адз.л.; множны лiк - мн.л.):

(Працяг). Якiм птушкам трэбы далёка ляцець, тыя першыя зьбiраюцца ляцець. У пачатку восенi яны ўжо ўсе павылятаюць. Астаюцца толькi: вароны, галкi, вераб'i, дзятлы ды яшчэ колькi лясных птушак.

Чаму аднi птушкi пакiдаюць нас на зiму, а iншыя застаюцца? Кажуць, холаду баяцца. Але-ж вароны, вераб'i i дзятлы ўсё роўна птушкi, а вось зiмуюць у нас. Ня холад, а голад гонiць ад нас нашых птушак.

Лекцыя 7.

А. 1. Калi скажам, што слова брат адказвае на пытанне хто?, то на якое

пытаньне адказвае слова стол, кнiжка, пяро?

2. Успомнiць лекцыю аб прадметах ажыўленых i неажыўленых. Як мы кажам - хто? цi што? - на чалавека, вала, каня, птушку, камара, чарвяка?... А на дрэвы, краскi, травы? (напр. дуб, жыта, званец, баравiк - хто? цi што?)

§ 10. Аб ажыўленых прадметах гаворым хто, аб неажыўленых што. Але ў мове (i ў граматыцы) расьцiны залiчаюцца да неажыўленых, i аб iх гаворыцца што. Хто гаворыцца толькi аб тых прадметах, што самыя “па сваёй волi” могуць зьмяняць сваё месца: чалавек i жывёлiна.

3. На якiя пытаньнi адказваюць прадметнiкi, калi кажам так:

к нiжка ад брата кнiжкi ад братоў

кнiжку даў брату кнiжкi даў братом

люблю брата люблю братоў ?

узяў пяро з кнiжкай узяў пёры з кнiжкамi

казаў аб кнiжцы казаў аб кнiжках

4. Параўняй словы: брат, брата, брату, братам, браце; браты, братоў, братом, братамi, братох - i скажы, чым яны розьняцца.