Бұдан 300 жыл бұрын айтқан Мөңке бидің болжамы

Құрамалы қорғанды үйің болады

Айнымалы төкпелі биің болады

Халыққа бір тиын пайдасы жоқ

Ай сайын бас қосқан жиын болады

Ішінен шынтақ айналмайтын

Ежірей деген ұлың болады

Ақыл айтсаң ауырып қалатын

Бежірей деген қызың болады

Алдыңнан кес-кестеп өтетін

Кекірей деген келінің болады

Ішкенің сары су болады

Берсең итің ішпейді

Бірақ адам оған құмар болады

Домалақ түймедей дәрің болады

Жастарға билігі жүрмес кәрің болады

Ертеңіне сенбейтін күнің болады

Бетіңнен алып түсетін інің болады

Алашұбар тілің болады

Дүдамалдау дінің болады

Әйелің базаршы болады

Еркегің қазаншы болады

Бұхараны құм алады

Төрткүлді күл алады

Халықтың қанын сорған надандар болады

Қабағын түйіп қайыр тілейтін адамдар болады

Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады

Ит пен мысықтай ырылдасқан

122

Еркек пен қатының болады

Сарылып келіп тосасың

Құны жоқ қағазды судай шашасың

Соның бәрін көресің

Көріп барып өлесің

Бай құрып бақсы азады

Кеп көбейіп бейшара озады

Қу моладан үйің болады

Қу баладан биің болады

Кебір жерге теңеледі

Әйел ерге теңеледі

Сиыр өгізге теңеледі

Көл теңізге теңеледі

Адам ақысыз жұмыс істемейді

Дүниені түрлеп кестелейді

Ащыны ащы демейді

Сағынып тамақ жемейді

Шапқанын олжа дейді

Алһам білгенін молла дейді

Бір-біріне қарыз бермейді

Шақырмаса көрші-көршіге кірмейді

Үй ішінде неше жан болса

Бас-басына би болар

Тұтам ағаш ту бие болады

Бір жерде он шақты үй болса

Ата-анасы аталып

Бөлек-бөлек жүйе болар

Шайдан басқа асы жоқ

Жақыннан басқа қасы жоқ

Лағынет қамыты мойында

Жұмыстан қолының босы жоқ

Әрқашан олардың көңілінің хошы жоқ

Бар шаруа түп-түгел

Енді мұның иесі жоқ

Бас қосылған жерде

Әйел жағы ден болар

Жаман-жақсы айтса да

Өзінікі жөн болар

Орай салып бастарын

Жалпылдатып шаштарын

Тақымдары жалтылдап

Емшектері салпылдап

Ұят жағы кем болар

Орыс қазақ қосылып

123

Бір-біріне үйір болар

Сөйткен заман кез болса

Түзелуі қиын болар

Жақсының атағы кетіп азабы қалар

Ақылы жоқ санасыздың заманы болар

Сөздің маңызы кетіп самалы қалар

Адамның жақсысы кетіп жаманы қалар.

Балпық шешен

Ертеде Балпық деген өзі би, өзі шешен кісі болған екен. Жасы тоқсанның үстіне шыққанда алты жасар немересі:Ата, сен қашан өлесің,- депті. Сонда Балпық, мен сен өлген соң өлемін депті. Бұған үй ішіндегілер таң блып, әкеміз алжиын деген бе деп ойлап қалыпты да, шыдамаған келіні: «Ата сіз енді тоқсан жас жасайсыз ба?» деп сұрапты.

Сонда би сөздің мағынасын түсінбегендерін біліп: жоқ, мен енді тоқсан жыл жасамаймын, бірақ осы немерем, атам осындай еді, осылай деуші еді деп айтып жүргенде менің өлмегенім. Ал, одан кейінгі ұрпақ менің кім болғанымды қайдан білсін-деген екен.

Жидебай батыр мен Қараменде би

Жидебай батыр жасы тоқсаннан асқан шағында екі көзі көрмей отырып қалыпты. Соданжасынан қатар жүрген досы Қараменде биге бір жігітті жіберіпті, сағынышын білдіруге. Жігіт Қараменде бидің ауылына келіп, биге сәлем береді. Қонақасы жеп, демалған соң Жидебай досының жағдайын сұрайды. Батыр мынадай сәлем айтып еді деп жігіт сөз бастайды. Бес жоқ жоғалттым, мұсылман жаудың қолында қалдым, алпыс арындаған ат, жетпіс торғай, сексен балапан, тоқсан жұмыртқа- досым осының шешімін айтсын деп еді дейді. Сонда Қараменде би: жастайынан қосылып иісі сіңген қосағынан айырылып, келіннің қолына қарап қалған екен ғой. Бір елі аузына екі елі қақпақ қойсын, сонда балаларына жағымды болады. Бес жоқ жоғалтқаны, шырағынан айырылып, жасынан жолдас болған тәспық, кісе, орамал, шақша сияқты бес затын сипалап іздеумен күні өтеді екен. Жанына жан қалта, төсіне төс қалта тіктіріп алсын. Алпысымда арындаған аттай ешкімге дес бермеуші едім, жетпісімде торғайдай ғана әлім бар, сексенімде ұядағы балапандаймын, тоқсанымда жұмыртқадаймын, қашан жарыларымды бір алла біледі дегені ғой деген екен.