Inżynieria kosmogoniczna

Ukazaliśmy daremność pantokreatycznego przedsięwzięcia, którego celem było spełnienie marzeń o wieczności Tamtego Świata. Daremność owa

dotyczy jednak, o czym warto pamiętać, nie strony technicznej planu, wynika ona stąd, że obecność „transcendencji”, niepodległa empirycznemu sprawdzeniu doczesnemu, ma akurat taki sam wpływ na losy mieszkańców owego świata, jak jej pozaświatowa nieobecność. Czyli — wszystko jedno, czy „tamten brzeg” istnieje, czy nie, skoro tutaj nie można się o tym przekonać. A jeśli można, transcendencja przestaje być sobą, tj. groźną zarazem i wspaniałą obietnicą, zamieniając się w takie przedłużenie bytu, które unicestwia wszelką wiarę.

Za bardziej więc racjonalną i godną uwagi uważam pantokreatykę poświęconą stwarzaniu światów całkowicie „doczesnych”. Osoby oddające się tym zadaniom, to Inżynierowie—Kosmogonicy. Słowo „kosmogonik” pochodzi od terminu „kosmogonika”, na podobieństwo elektroniki, bo jedna i druga tak samo oznaczają działania konstruktorskie. Specjalista od kosmogonii bada powstawanie światów, Technolog–Kosmogonik światy stwarza. Jest to, zauważmy, twórczość prawdziwa, a niekoniecznie tylko powtarzanie Natury w taki czy inny sposób.

Przystępując do budowy świata, Kosmogonik ustalić musi wstępnie, jaki ten świat ma być: ściśle deterministyczny czy indeterministyczny, skończony czy nieskończony, obwarowany określonymi zakazami, to jest (gdyż to na jedno wychodzi) przejawiający stałe regularności, które można nazwać jego prawami, czy też same owe prawa mają ulegać zmianom. Zmienność niczym nie skrępowana oznaczałaby (jak już niestety mówiliśmy) chaos, brak następstw przyczynowych, brak związków, a więc niepodległość wszelkiej regulacji. Chaos, zauważmy zupełnie już nawiasowo, jest jedną z rzeczy, a właściwie jednym ze stanów, które stworzyć najtrudniej, ponieważ budulec (który bierzemy wszak z Natury) jest nacechowany ładem i resztki tego ładu skłonne są przesączać się w podwaliny konstruowanego. O czym może się przekonać każdy, nawet w eksperymencie tak prostym, jak programowanie maszyny cyfrowej, aby dała nam w rezultacie długi ciąg liczb całkowicie losowy, tj. chaotyczny. Będzie on bardziej przypadkowy niż ciąg, jaki by potrafił „z głowy” wziąć człowiek, bo regularności jego procesów psychicznych w ogóle na żadne działanie „puste”, najzupełniej przypadkowe, nie pozwalają. A jednak nawet maszyna, której nakazaliśmy postępowanie chaotyczne, nie jest w nim doskonała. Inaczej układacze tablic liczb losowych nie mieliby z tym zadaniem tych wszystkich kłopotów, jakie ich dręczą^*.

Konstruktor nasz rozpoczyna działania od nałożenia pęt na różnorodność. Dzieło jego winno posiadać wymiary przestrzenne i czasowe. Mógłby co prawda zrezygnować z czasu, ale to ograniczyłoby go nadmiernie: gdzie nie ma czasu, tam nic się nie dzieje (łaknąc ścisłości, powinniśmy wyrazić to właściwie na odwrót: gdzie nic nie zachodzi, tam nie ma upływu czasu). Czas nie jest to bowiem wielkość, wprowadzana w system (w świat) z zewnątrz, lecz jego cecha immanentna, wynikająca z charakterystyki zachodzących przemian. Można stworzyć kilka czasów, i to o różnych kierunkach biegu, przy czym jedne mogłyby być odwracalne, a drugie nie. Oczywiście, ze stanowiska obserwatora, zewnętrznego względem takiego świata, płynie w nim tylko jeden czas, ale to dlatego, ponieważ ów obserwator mierzy go według własnego zegara, jak również dlatego, ponieważ osadził tamte, rozmaite czasy, w tym jedynym, jaki jest mu dany przez Naturę. Poza Naturę bowiem wykroczyć nasz Kosmogonik nie może; buduje w jej wnętrzu i z dostarczonych przez nią materiałów. Ponieważ jednak Natura zbudowana jest hierarchicznie, może on umieścić swoją działalność w obrębie jej wybranych poziomów. Systemy jego mogą być otwarte lub zamknięte; jeśli są otwarte, a więc jeśli można z nich obserwować Naturę, ujawnia się ich podrzędność względem tego Wielkiego, w czym konstrukcja jest osadzona. Dlatego zapewne poświęci się raczej budowaniu układów zamkniętych.

Nim powiemy kilka słów o celach takiej budowy, zapytajmy o jej trwałość. Otóż, pojęcie trwałości jest względne. Atomy Natury są względnie trwałe, względnie tylko, ponieważ olbrzymia większość pierwiastków to gatunki rozpadające się po dłuższym lub krótszym czasie. Pierwiastków transuranowych nie ma już na Ziemi (chociaż można je syntetyzować), bo nasz układ planetarny istnieje tak długo, że owe nietrwałe transuranowce zdążyły się już rozpaść. Z kolei, nietrwałe są i gwiazdy; żadna nie może istnieć dłużej niż około kilkunastu miliardów lat. Inżynier–Kosmogonik dysponuje wiedzą kosmogoniczna niezrównanie większą od naszej, wie zatem, albo całkiem dokładnie, albo tylko z większym niż my przybliżeniem, jak jest, jak było i jak będzie. To znaczy, czy Kosmos jest tworem pulsującym jako całość skończona, lecz nieograniczona, i od skurczów „niebieskich” (kiedy niebieszczeje światło dośrodkowo zbiegających się galaktyk) przechodzi co jakieś dwadzieścia miliardów lat do „czerwonych” (kiedy to światło, o falach „rozciągniętych” efektem Dopplera, przesuwa się w stronę przeciwną na spektrogramach); czy też może zachowuje się nasz Wszechświat inaczej. W każdym razie myślę, że trwanie jednej fazy, tych dwadzieścia miliardów lat, jest praktycznie granicą czasową jego konstruktorskich obliczeń, bo jeśliby nawet w tym czasie nie miało dojść do „błękitnej kompresji”, która kolosalną zwyżką temperatur unicestwi zarówno życie, jak i wszystko, co ono stworzyło, to w każdym razie takiego „przebiegu” nie wytrzymają nawet atomy, z których budował, niczym my z cegieł. Pantokreatyka nie stwarza zatem wieczności, ponieważ to niemożliwe. Szczęśliwie tak się składa, że to i niepotrzebne. Z tym bowiem, kto chciałby osobnicze trwać przez miliardolecia, zdając sobie sprawę z tego, co właściwie trwanie takie oznacza (a żaden człowiek nie wyobrazi sobie tego nigdy), z tak osobliwą istotą nie mamy nic wspólnego.

Mówiliśmy o trwałości, a zaczęli od atomów. Przeszliśmy od nich od razu, i przedwcześnie, do całego Kosmosu. Atomy są trwałe; mniej trwałe od nich są gwiazdy i planety; jeszcze krócej ciągną się epoki geologiczne; nareszcie, raczej skromna Jest długowieczność gór, bo obliczana tylko dzie siatkami milionoleci. Rozsypują się w tym czasie i zmywane wodą deszczów i strumieni, mniej lub więcej równomierną warstwą pokrywają kontynenty i dno oceaniczne. Że zaś oceany same i lądy zmieniają swe kształty wciąż, i to względnie (w skali naszej) szybko, bo już w pojedynczych milionach lat, to skoro Kosmogonik planuje swe budowle na taki mniej więcej czas naprzód, jaki trwała ewolucja, która go stworzyła, więc na jakieś trzy miliardy lat, albo i cztery, chyba zgodzimy się, że choć nie całkiem skromne, nie jest to przedsięwzięcie zbyt zuchwałe. Zuchwałe byłoby dopiero całkiem inne: zmierzające mianowicie do tego, aby nie budować z Natury i w jej obrębie, lecz pokierować nią, czyli ewolucję wziąć w ręce — już nie biologiczną, czy homeostatyczną, ale ewolucję całego Wszechświata. Istotnie, taki plan, aby stać się sternikiem Wielkiej Kosmogonii, a nie twórcą owej mniejszej, o jakiej rozprawiamy, taki zamiar byłby już godną zdumienia zuchwałością. O takim też nie będziemy wcale mówić. Czy dlatego, że to jest zupełnie, ale to zupełnie, i na zawsze niemożliwe?

Może i tak, ale na pewno ciekawe. Mimo woli nasuwają się pytania, skąd też wziąć energię dla zwrócenia przemian w pożądanych kierunkach, jakie zaplanować sprzężenia zwrotne, jak doprowadzić do tego, aby Natura kiełznała Naturę, aby sama siebie, za sprawą interwencji regulacyjnej, a nie energetycznej, kształtowała i wiodła tam, dokąd się spodoba prawdziwym już, czy raczej: ultymatywnych inżynierom dróg Wszechświata. O tym jednak wszystkim nie będziemy mówili. Wrócimy do naszych światów podrzędnych, budowanych z tego, co naturalne, nie na przekór, a tylko wewnątrz Przyrody.

Nasz Kosmogonik (zapewne bliższy nam teraz, po owej dywagacji, skorośmy zrozumieli, że nie jest on jednak od niczego niezawisły i nie ma tej, pomyślanej tylko, władzy nad kursem Wszystkiego) może realizować światy rozmaitych filozofii. O tym, co by się stało, gdyby stworzył świat „dwudzielny” z transcendencją, była już mowa. Ale może skonstruować i świat filozofii Leibnizowskiej, z jego harmonią przedustawną. Zauważmy, że ten, kto buduje taki świat, może wprowadzić w nim nieskończoną szybkość rozchodzenia się sygnałów, ponieważ w owym Kosmosie wszystko dzieje się z zaprogramowania z góry. Mechanizm tego fenomenu moglibyśmy wyjaśnić bardziej szczegółowo, ale chyba nie warto.

Niech teraz Konstruktor zapragnie uczynić swój świat mieszkaniem istot rozumnych. Co jest jego największym kłopotem? To, żeby nie poginęły od razu? Nie, ten warunek rozumie się sam przez się. Podstawowy jego kłopot tkwi w tym, aby istoty, których ów Kosmos będzie siedzibą, nie poznały się na jego „sztuczności”. Należy się bowiem obawiać, że samo domniemanie, jakoby istniało cokolwiek poza ich „wszystkością”, zapaliłoby je natychmiast do poszukiwań wyjścia z tej ich „wszystkości”. Mając się za jej więźniów, szturmowałyby zatem otoczenie, szukając drogi na zewnątrz —z prostej ciekawości, jeśli nie dla innych przyczyn. Udaremnić im tylko odnalezienie wyjścia, to obdarzyć je wiedzą o uwięzieniu z jednoczesnym odebraniem kluczy. Nie wolno więc wyjścia zamaskować ani zabarykadować. Istnienie jego należy uczynić niemożliwym do odgadnięcia. W przeciwnym razie poczują się więźniami, choćby to ich „więzienie” naprawdę było rozmiarami równe Galaktyce. Ratunek tylko w nieskończoności. Najlepiej będzie, jeśli jakaś siła uniwersalna zamknie ich świat tak, że będzie analogiem kuli, dzięki czemu można go przewędrować wszerz i wzdłuż, a nigdy nie natrafi się na jakiś „koniec”. Możliwe są też inne zastosowania techniczne nieskończoności, bo jeśli zrobimy tak, że siła nie jest uniwersalna, lecz działa na peryferii, i to w ten sposób, że zbliżanie się do „końca świata” powoduje zmniejszanie się wszystkich bez wyjątku obiektów materialnych, do tego końca nie będzie można dotrzeć akurat tak samo, jak nie można dotrzeć do zera absolutnego w świecie rzeczywistym. Każdy krok następny będzie wymagał większej energii, a sam będzie przy tym mniejszy; w naszym świecie zachodzi to w różnych „miejscach”, bo tak samo jest też z rozpędzaniem ciała do szybkości światła: ilość energii wzrasta nieskończenie, a i tak świetlnej chyżości obiekt materialny, do którego ową energię przyłożono, nie osiągnie. Ten typ nieskończoności zastosowanej jest urzeczywistnieniem ciągu malejącego o granicy zerowej. Ale może dość już takich rozważań kosmotechnicz—nych. Czy naprawdę wierzymy w szansę ich realizacji? Może i nikt dzieła takiego nie podejmie — ale z wyboru raczej aniżeli z bezsiły.

Jeśli tak, to ukażmy na przykładzie to, czego się pewno i nie zbuduje, jak nie buduje się, a w ogóle, nie robi, wielu możliwych rzeczy, co jednak dałoby się skonstruować przy obecności środków i woli.

Powiedzmy (ale to tylko dla poglądowości: inaczej w ogóle niczego sobie nie unaocznimy), że istnieje wielki, jak dziesięć Księżyców, układ złożony, homeostatyczną piramida zamkniętych w sobie i z sobą sprzężonych, w dół schodzących systemów; coś w rodzaju maszyny cyfrowej, samonaprawiającej się, samodzielnej, samoorganizującej. Z jej stu trylionów elementów jedne stanowią „planety”, inne słońca, wokół których te planety krążą, itp. Całe mrowia, całe niezliczone ulewy impulsów mkną nieustannie wewnątrz tego (może do gromady gwiazd jako do źródła energii podłączonego) ogromu, jako promienie świetlne gwiazd, jako ruchy planetarnych powłok atmosferycznych, jako organizmy tamecznych zwierząt, fale oceanów, wodospady, liście lasów, jako barwy i kształty, zapachy i smaki. I doświadczają tego wszystkiego mieszkańcy „maszyny”, stanowiący jej części. Nie są oni jej częściami mechanicznymi, nic podobnego; są oni jej procesami. Procesami o pewnej koherencji szczególnej, o takim ciążeniu, o takich związkach, że stwarzają osobowość myślącą i czujące zmysły. Tak więc, doświadczają oni swojego świata jak my — naszego, bo przecież w istocie i to, co my odczuwamy jako zapachy, wonie czy kształty, jest w ostatniej instancji tam, gdzie czuwa odbiorca wszystkiego, świadomość, niczym innym jak tylko krzątaniną bioelektrycznych impulsów w zwojach mózgowych.

Przedsięwzięcie Kosmogonika różni się w istotny sposób od poprzednio opisanych zjawisk entomologicznych tym, że fantomatyka jest łudzeniem naturalnego mózgu dzięki wprowadzaniu weń impulsów, tożsamych z takimi impulsami, jakie wpływałyby weń, gdyby ów człowiek naprawdę przebywał w materialnym otoczeniu Przyrody. Świat Kosmogonika natomiast to obszar, do którego homo naturalis, człowiek cielesny jak my, nie ma dostępu, jak promień światła nie ma dostępu do wnętrza tych procesów elektrycznych, przy których pomocy maszyna cyfrowa bada zjawiska optyczne. Podobną nieco „niewkraczalność lokalną” znamy zresztą i z naszego własnego świata, bo nie można wszak wejść ani w cudzy sen, ani w cudzą jawę, tj. w obręb świadomości, ażeby bezpośrednio uczestniczyć w jej doznaniach.

Tak zatem, w przeciwieństwie do sytuacji fantomatyzowania, „sztuczni” (jeśli chcemy tak nazwać stwarzane) są w kosmogonice zarówno świat, jak i jego mieszkańcy. Żaden z nich jednak ani nic p tym nie wie, ani nie może wiedzieć. Odczuwa on dokładnie to samo, co człowiek przeżywający jawę czy fantomatyzowany (bo wiemy już, że doznania obu nie są dla przeżywającego do odróżnienia). Podobnie też, jak my nie możemy ani wyskoczyć z własnej skóry, ani zobaczyć cudzej świadomości, tak samo mieszkańcy owej kosmo—kreacji nie mogą się w żaden sposób przekonać o jej hierarchicznym charakterze, czyli o tym, że stanowi ona świat umieszczony w innym (a mianowicie w naszym) świecie.

Nie mogą oni również dojść tego, czy i kto ich „stworzył, razem z ich kosmicznym mieszkaniem, które penetrują, jak chcą. Nas przecież nikt (tj. nikt osobowy) nie stworzył, a mimo to nie brak filozofii głoszących, że tak właśnie było, że nasz świat nie jest wszystkim, itp. itd. A przecież ludzie, którzy to głosili, mieli takie same zmysły i takie same mózgi, jak my, a nieraz były to mózgi wcale sprawne. Zapewne więc i w owym świecie znajdą się różni filozofowie głoszący podobne tezy, z tą różnicą, że będą mieli rację. Ponieważ jednak nie będzie żadnego sposobu przekonania się o dowodności tych racji, empirycy owego świata zakrzyczą ich jako metafizyków i spirytualistów. Możliwe też, że jakiś fizyk tego świata, zajmujący się badaniem materii, wykrzyknie do swych ziomków: „Słuchajcie! odkryłem, że wszyscy jesteśmy zbudowani z bieganiny elektrycznych impulsów!” W czym będzie miał słuszność, bo naprawdę istoty te, jak również ich świat, właśnie tak i z tego zostały przez Inżyniera zrobione. Odkrycie to jednak w niczym nie zmieni powszechnego przeświadczenia, że istnienie jest materialne i realne. Znów słusznie: są bowiem z materii i z energii, jak my, którzy analogicznie składamy się z próżni i elektronów, a przecież wcale nie wątpimy przez to we własną materialność.

Zachodzi tu jednak pewna różnica budowy. Otóż, ten świat i te istoty są procesami materialnymi (jak np. te procesy w maszynie cyfrowej, którymi ona modeluje rozwój gwiazdy). Jednakże w maszynie cyfrowej zestroję impulsów, stanowiących model gwiazdy, są zarazem ładunkami elektryczności biegnącymi w kryształkach tranzystorów, w próżni lamp katodowych itp. Otóż, fizycy owego świata dojdą i tego, że impulsy elektryczne, z których oni oraz świat ich są zbudowani, składają się z pewnych elementów podrzędnych: w ten sposób dojdą istnienia elektronów, atomów itp. Ale i z tego nic nie wyniknie dla ich ontologii, ponieważ kiedyśmy się sami przekonali, że atomy składają się z mezonów, barionów, leptonów itd., nie dało to podstawy do snucia jakichś wniosków ontologicznych o naszej „sztucznej” genezie.

Fakt stworzenia (a właściwie „bycia stworzonym”) mogliby fizycy owego świata odkryć dopiero przez zestawienie naszego świata prawdziwego z ich własnym. Wtedy dopiero ujrzeliby, że nasz świat ma o jedno piętro Rzeczywistości mniej od ich świata (mniej, bo oni są zbudowani z impulsów elektrycznych, a te impulsy dopiero są z tego samego materiału, co nasz świat). W przenośnym nieco sensie”, świat stworzony jest czymś takim, jak bardzo trwały, bardzo długi i bardzo logicznie spójny sen, który się nikomu nie śni, ale który „śni się sam” — wewnątrz „maszyny cyfrowej”.

Wróćmy teraz do pytania, jakie przyczyny mogą pchnąć istoty rozumne na drogę działalności kosmokreacyjnej? Może być ich chyba wiele, i różnych. Nie chciałbym zmyślać przyczyn, jakie skierują jakąś cywilizację kosmiczną w tę stronę; dosyć, jeśli mówimy o przedziale technologicznego działania; motywy wynikają w toku cywilizacyjnego rozwoju. Może będzie to obrona przed lawiną informacyjną. W każdym razie, cywilizacja potomna (tj. zaprogramowana i zamknięta w opisany sposób) „otorbi się” względem pozostałego Kosmosu i stanie się nieosiągalna dla działań zewnętrznych (sygnałów itp.). Dość jest zabawne, że ona sama z kolei może budować wewnątrz swego świata, byle był odpowiednio obszerny i bogaty w różnorodność, podrzędne, następne hierarchicznie światy, tak w sobie nawzajem osadzone, jak jedna w drugiej mieszczą się zabawki dziecinne, malowane baby z drewna.

Ażeby nie wyglądało to na majaczliwe fantazjowanie, zauważmy, że złożoność dowolnego układu musi się, jakkolwiek powoli, zmniejszać, jeśli nie dostarczać mu jej z zewnątrz (inaczej powiedziawszy, entropia układów rośnie). Im układ jest większy, tym więcej posiada możliwych stanów równowagi i tym dłużej może procesami lokalnymi pozornie wyłamywać się spod prawa entropijnego wzrostu. Lokalnie bowiem może zachodzić spadek entropii, np. w procesie ewolucji organicznej, której bilans termodynamiczny jest w skali globu ujemny, skoro doszło do wzrostu informacji przez kilka miliardów lat. Oczywiście, bilans układu całego musi być dodatni (wzrost entropii słońca jest większy bez porównania od jej ziemskiego spadku). Wspomnieliśmy o „podłączeniu” kosmogonicznej kreacji do gwiazdy jako źródła niezbędnego porządku. Równie dobrze można całą powierzchnię „sfery zewnętrznej” takiego świata uczynić „pochłaniaczem energii” płynącej z Kosmosu naturalnego. Jest to jedyna wtedy szansa dla mieszkających tam istot: albo uznają, że entropia bardzo wielkiego, czyli w tym wypadku ich własnego systemu, nie musi rosnąć, albo dojdą tego, że skądś dopływa do ich „wszystkości” energia z zewnątrz.

Powróćmy do hierarchii światów w sobie osadzonych, którą zapoczątkowała decyzja jakiejś cywilizacji kosmicznej, uważającej nasz świat za zbytnio niedoskonały. Stworzy więc ta cywilizacja „świat otorbiony nr 2”, ale i jego mieszkańcy, po jakichś milionach lat, nie usatysfakcjonowani panującymi u nich warunkami, a łaknąc lepszej przyszłości dla swego potomstwa, sporządzą dlań świat nr 3, wewnątrz i z materiałów własnego. Kolejne te światy są to niejako „kosmomelioratory”, „prostowniki zła”, „rektyfikatory ontologiczne”, czy jak jeszcze zechce je ktoś nazwać. Być może w którymś z rzędu zapanuje taka wreszcie doskonałość bytu, że dalsze zajęcia kosmokreacyjne ustaną; ustać muszą tak czy owak, bo wszak nie mogą członkowie cywilizacji nr 100 000 osadzić swych synów i córek na powierzchni atomu…

Mógłby ktoś spytać, czy wydaje mi się choć trochę prawdopodobne, że ludzie podejmą kiedyś takie, albo przynajmniej zbliżone do nich plany.

Prosto zapytany, winienem prosto odpowiedzieć. Myślę, że raczej nie. Ale jeśli sobie uzmysłowić te niezliczone całkiem światy rozumu, krążące wewnątrz gigantycznych galaktyk, których to galaktyk jest niezrównanie więcej niż puszków dmuchawca w powietrzu nad rozległymi łąkami i niż ziaren piasku na pustyniach, to sama owa liczba czyni możliwym każde nieprawdopodobieństwo — jeśli tylko jest do urzeczywistnienia. Niechby w jednej z każdego miliona galaktyk. Ale żeby w całym tym przestworze gwiazdowego prochu nikt nigdy nie powziął myśli o takim przedsięwzięciu, nie mierzył sił na takie zamiary — to wydaje mi się właśnie czymś zgoła niewiarygodnym. Zanim ktoś zaprzeczy kategorycznie, niech się zastanowi; takim namysłom sprzyjają noce lipcowe, podczas których tak potężnie ugwieżdżone jest niebo.