T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

İktisadi ve idari bilimler fakültesi

ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER ANA BİLİM DALI

ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI

İRAN DIŞ POLİTİKASI VE AHMEDİNEJAD

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ

DANIŞMAN

Prof.Dr.Şaban H.ÇALIŞ

HAZIRLAYAN

Yılmaz OCAK

054329001085

KONYA – 2009

İçindekiler

İÇİNDEKİLER ii

I. BÖLÜM v

İRAN DIŞ POLİTİKASI v

1.1. Devrim Öncesi İran Dış Politikası (1925-1979) v

1.2. Devrim Sonrası İran Dış Politikası vii

1.2.1. İran İslam Devrimi xvi

1.2.2. İran-Irak Savaşı (1980-88) xix

1.2.3. Rafsancani Dönemi xxi

1.2.4. Hatemi Dönemi (1997-2005) xxiii

1.2.4.1. Birey Olarak Hatemi xxiii

1.2.4.2. Hatemi'nin Dış Politika Anlayışı xxv

1.3. İran Dış Politikasını Meşgul Eden Güncel Konular xxvii

1.3.1. Basra Körfezi'nin Güvenliği xxvii

1.3.2. Irak'taki Belirsizlik ve Mevcut Yeni Oluşum xxvii

1.3.3. Nükleer Enerji ve Bölgenin Silahsızlandırılması xxviii

1.3.4. Afganistan Politikası xxix

1.3.5. Ekonomik Açılımlar xxx

1.3.6. 11 Eylül Sonrası Amerika-İran İlişkileri xxxi

II. Bölüm XXXIII

İran'in orta asya, afganistan ve azerbaycan XXXIII politikasi XXXIII

2.1. İran'ın Bölgeye Bakışı ve Avantajları xxxiii

2.1.1. SSCB'nin Dağılmasından Önce İran'ın Bölgeyle İlişkileri xxxiii

2.1.2. SSCB'nin Dağılmasının Ardından İran'ın Bölgeye Yaklaşımı xxxvii

2.2. İran'ın Bölgeyle İlişkilerinin Potansiyeli xxxviii

2.3. İran Dış Politikasını Sınırlandıran Faktörler xl

2.4. Yeni Bağımsız Devletlerin İslamî Muhalefet Sorunu ve İran Bağlantısı İddiası xli

2.5. İran'ın Ekonomik Örgütlenmesi ve Teknolojik-Mâli Yetersizliği xlvi

2.6. Türkiye-İran ve ABD-Rusya Rekabeti xlvii

2.7. Hazar'ın Statüsü Sorununda İran'ın Tutumu xlviii

2.8. İran'ın İkili İlişkileri li

2.8.1. Azerbaycan'la İlişkileri li

2.8.2. Tacikistan'la İlişkileri lvii

2.8.3. Afganistan'la İlişkileri lix

2.8.4. Özbekistan ve Türkmenistan'la İlişkileri lxv

III. BÖLÜM lxviii

AHMEDİNEJAD DÖNEMİ VE İRAN DIŞ POLİTİKASI lxviii

3.1. Dış Politikanın Dinamikleri lxviii

3.2. Ahmedinejad'ın Dış Politika Anlayışı lxix

3.3. Nasıl Bir Gelecek lxx

3.4. Pragmatizmin Çöküş Sinyalleri lxxii

3.5. Ahmedinejad Dönemi ve İran'ın Küresel Konumu lxxiv

3.6. Türkiye ile İlişkiler lxxvi

SONUÇ lxxviii

KAYNAKÇA lxxx

Köklü bir bürokrasiye, devlet geleneğine ve kültür birikimine sahip olan İran tarih boyunca Ortadoğu'nun vazgeçil(e)mez bir unsuru olagelmiştir. Özellikle 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle, kendisini bölgenin yeni süper gücü olarak tanımlama eğilimine girmiştir. 70 milyona yaklaşan dinamik nüfusu, Müslüman kimliği, sahip olduğu önemli petrol ve doğalgaz kaynakları ve jeo-politik konumu İran'ın bu iddiasını destekler niteliktedir. Değişen dengeler dâhilinde ve zorlamasında İran dış politikası da evirilmekte ve kendi dış politika parametrelerini yeniden belirlemektedir. İran İslam Devrimi'yle hız kazanan dış politikanın yeniden şekillendirilmesi süreci çok önemli gelişmeleri de beraberinde getirmiştir.

Bu çalışmada ilk olarak Şahlık dönemi, daha sonra İran İslam Devrimi ve Rafsancani dönemi, Hatemi dönemi İran dış politikası incelenecektir.

İkinci bölümde İran'ın Kafkasya ve bölge politikası incelenecek, bu bölgenin dış politikadaki yeri ve önemi ortaya koyulacak ve İran'ın diğer devletlerle ilişkisine olan etkisi tartışılacaktır.

Son bölümde ise, Mahmud Ahmedinejad'ın devlet başkanlığına geçmesinden sonra, dönem içerisindeki tavrı ve dış politikaya olan etkileri incelenerek, Ahmedinejad'ın gösterdiği olumlu ve olumsuz farklılıklar ortaya koyulmaya çalışılacaktır. İran dış politikasının şekillenmesinde Ahmedinejad'ın etkisi araştırılarak, bu değişimin ne yönde olduğu, incelenecektir.

I. BÖLÜM