66Вызваленне тэр-рыі Бел. Страты Бел. Ў др. Сусв. Вайне

Пачатак вызвалення БССР звязаны з наступленнем во-сенню 1943г. Чырв. Арміі. 23 верасня быў вызвалены першы раённы цэнтр БССР – г.Камарын, а да канца года – Гомель. У 1944г. пачаўся завяршальны этап ВАВ – воўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі, вызваленне народаў Еўропы ад фашысцкага рабства і крушэнне гітлераўскай Германіі. Значную ролю ў гэ-тым адыграла Бел. наступальная аперацыя (“Багра-ціён”). Лінія савецка-германскага фронту к лету 1944г. уяўляла сабой выступ, вядомы як “бел. балкон” – ад Полацка на поўначы да Ковеля на поўдні. Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асабістае значэнне. Тут былі бадрыхтавны абарончыя рубяжы, якія не належалі здачы ні пры якіх абставі-нах. Лінію абароны гітлераўцы назвалі “Айчына”. Ажыццяўлялі аперацыю “Багрціён” войскі франтоў: 1-га, 2-га, 3-га Беларускага і 1-га Прыбалтыйскага, а таксама Дняпроўская флатылія, авіяцыя, фр. добраах-вотніцкі знішчальны авіяполк “Нармандыя-Нёман” і партызанскія злучэнні. Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы СССР Васілеўскі і Жукаў. Аперацыя пачалася 23 чэрвеня 1944г. нечсакана для ворага. Войскі 1-га Прыбалтыйскага, 2-га і 3-га Бел. франтоў наносілі ўдары па флангах нямецкай арміі “Цэнтр”, а 1-га Бел. – праследавалі адступаючага ворага, не даю-чы яму апамятацца. На трэці дзень быў вызвалены Ві-цебск, а затым Орша. Пасля вызвалення Бабруйска разгарнуліся баі на мінскім напрамку. У выніку насту-плення ўтварылася некалькі “катлоў”(акружаных гру-повах фашыстаў), у буйнейшым з якіх, пад Мінскам, апынулася больш чым 100 тыс. нямецкіх салдат і афі-цэраў. 7 дзён кіпеў “Мінскі кацёл”. 70 тыс. гітлераў-цаў было забіта і 30 тыс. узята ў палон. 3 ліпеня быў вызвалены Мінск. У ходзе далейшага наступлення са-вецкіх войскаў 28 ліпеня вызвалілі Брэст. Нямецка-фа-шысцкія захопнікі былі выгнаны з бел. Зямлі

67Заканч ВАВ.

За доб-лесць і гераізм, праяўленыя на бел. зямлі, звыш 300 тыс. салдат і афіцэраў – ураджэнцаў Бел. – былі ўзна-гароджаны ордэнамі і медалямі СССР, а каля 400 воі-наў удастоіліся звання Героя СССР. Бел. народ сумле-нна выканаў св. абавязкі перад Радзімай і чалавецт-вам. Вялікай перамога ў Бел. не дачакаўся кожны 4-ты жыхар. Цалкам або часткова была рабурана боль-шасць гарадоў, значная частка сельскіх населеных пунктаў, за гады вайны рэсп. страціла больш за палову св. нац. багацця. Уклад бел. народа ў вялікую перамо-гу атрымаў прызнанне ва ўсім свеце. 27 красавіка 1945г. БССР была ўключана ў лік краін-заснавальніц міжнароднай ААН.

34Паўстанне 1863-64гг. І яго сац.-паліт. Вынікі. Паліт. Пераарыентацыя на Расію: народнікі і марксісты

Большасць сялян Бел. была незадаволена ўмовамі ад-мены прыгоннага права. З мэтай прадухілення іх удзе-лу ў паўстанні супраць царызму, што пачалося ў 63г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэ-формы 61г. і скасаваў “часоваабавязанае” стан-шча сялян.Былі паменшаны на 20% выкупныя плацяжы. Паўстанне пачалося ў Польшчы ў студзені 63г. без да-мовы з ЛПК (Літ. правінцыяльны камітэт). Варшаўскі ЦНК быў ператвораны ў польскі нац. урад, дзе перава-жалі “белыя”. Перад Каліноўскім паўстаў выбар: удзе-льнічаць самастойна ці далучыцца да польскага паў-стання. 1 лютага 63г. ЛПК падтрымаў паўстанне ў По-льшчы і абвясціў сябе Часовым урадам Літ. і Бел. на чале з Каліноўскім. Але польскі нац. урад 27 лютага 63г. адхіліў ад улады Часовы урад Літ. і Бел. Каліноў-скі напісаў рэзкі пратэст, але падпарадкаваўся рашэн-ню Варшавы. Цар Аляксандр ІІ загадаў падавіць паўс-танне. Адзінага плана баявых дзеянняў у паўстанцаў не было. Адчуваліся недахоп сілы і зброі, малая падт-рымка, а часта выступленні сялян супраць шляхты. У маі 63г. паўстанне было падаўлена ў Мінскай, Магі-лёўскай і Віцебскай губернях. “Белыя” пачалі пакі-даць св. пасады ў кіраўніцтве, і ў чэрвені 63г. яно пе-райшло да “чырвоных”. Сілы былі няроўныя. Восен-ню 63г. узброенная барацьба ў Бел. была падаўлена. Каліноўскі быў арыштаваны, павешаны. Царызм жор-стка расправіўся з удзельнікамі паўстання. У Бел. і Літ. 128 чал-к былі пакараны смерцю і амаль 12,5 тыс. высланы на катаргу.

Народніцтва ідэалагічна грунтавалася на тэорыі сяля-нскага сацыялізму (Герцэн, Чарнышэўскі). Народнікі верылі ў асаблівы шлях развіцця Расіі, спадзяваліся, што Расія мае магчымасць пазбегнуць капіталістыч-най стадыі і адразу пяройдзе да сацыялізму. Дзве плы-ні – рэвалюцыйная і рэфарматарская. На Бел народні-цкі рух звязаны з расійскім. Удзельнікі гэтага руху не бачылі асаблівасцей гістарычнага, сац.-эк. і нац. разві-цця краю, іх дзейнасць залежала ад працэсаў, якія ад-бываліся ў народніцкіх арганізацыях у Расіі. У св. дзе-йнасці нарадавольцы рабілі стаўку на індывідуальны паліт. тэрор супраць прадстаўнікоў улады. У рэвалю-цыйным рухуРасіі ідэалогія народніцтва паступова са-ступала месца марксізму. Узнікненне самастойнага сац.-лэм. Руху на Бел. звязана з дзейнасцю польскай партыі “Пралетарыят” і пляханаўскай групы “Вызва-ленне прцы”. Першыя марксісцкія гурткі на Бел. былі нешматлікія і амаль не звязаныя з масавым раб. ру-хам. З сяр. 90-х гг. у Расіі адбываюцца значныя змены. У к. ХІХст. рэвалюцыйны рух на Бел., як і ва ўсёй Ра-сіі, яшчэ не дасягнуў св. асн. мэты – самадзяржаўе і звязаная з ім сац.-эк. і паліт. с-ма працягвалі існаваць. Але менавіта ў гэты час былі закладзены ідэйныя і ар-ганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апа-зіцыйных самадзяржаўю сіл, якія ў хуткім часе пачалі фарміравацца ў паліт. партыі.