63Акупацыйны рэжым на Бел.

Да канца лета 1941г. уся тэр-рыя Бел. была захоплена ворагам. На захопленай тэр-рыі Бел. акупанты ўводзілі “новы парадак”, накірава-ны на ліквідацыю савецкага ладу, эксплуатацыю нац. багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне людзей. Адносіны аорага да беларусаў вызначаны ў плане “Ост”. Згодна з ім прадугледжвалася 75% рускіх, бе-ларусаў, украінцаў фізічна знішчыць, а астатнія 25% ператварыць у рабоў. Што ж датычылася цыганаў і яў-рэяў, якія таксама жылі ў Бел., дык іх чакала плўнае знішчэнне. Намеснікам Гітлера ў Бел. стаў гаўляйтэр Вільгельм Кубе. З мэтай планавага знішчэння савецкіх людзей у Бел. было створана больш за 260 лагераў смерці, адзін з іх каля в.Малы Трасцянец. У с-ме лаге-раў фашысцкай Германіі ён займае сумнае 4-е месца па колькасці знішчаных чал-к – 206500. Яўрэйскае на-сельніцтва заганялася ў спец. Месцы пражывання – гета. Усяго іх у Бел. было 70. У Мінскім гета і лагеры смерці “Малы Трасцянец” загінула каля 100 тыс. яўрэ-яў. Гітлераўцы знашчалі ваеннапалонных і мірнае бел. насельніцтва. За час акупацыі пад выглядам барацьбы супраць партызан яны правялі больш за 140 карных экспедыцый. Разам з жыхарамі фашысты спалілі 619 вёсак. Назва “Хатынь” стала сімвалам трагедыі бел. народа ў гады вайны. Савецкіх людзей насільна выво-зілі на катаржныя работы ў Германію. Было вывезена каля 380 тыс. чал-к. Тых, хто ўхіляўся ад адпраўкі ў Германію, расстрэльвалі. Свой “новы парадак” акупа-нты ўводзілі жорстка. Адказам на яго з’явіўся масавы антыфашысцкі рух, барацьба партызан і падпольшчы-каў. у час вайны гітлераўцы імкнуліся шырока выкарыстоўваць у сваіх мэтах мясцовае насельніцтва, прымушаючы яго супрацоўнічаць з імі. Гэта з’ява ў 1953 г. атрымала назву калабарацыя.

У склад белрускіх калабарацыяністаў уваходзілі палітычныя сілы, якія знаходзіліся ў апазіцыі да камуністычнай партыі і савецкай улады, а таксама тыя асобы, якія свядома пайшлі на службу да фашыстаў.

72Асн. Дасягненні ў развіцці савецкай навукі, адукацыі і мастацтва на Бел.

Ужо ў др. пал. 60-х гг. ХХст. рэзка ўзмацнілася ідэала-гізацыя культ. жыцця. На першае месца была пастаў-лена марксісцка-ленінская адукацыя, якая павінна бы-ла забяспечыць выхаванне новага чал-ка з камуністы-чным светапоглядам. Вывучаліся ў першую чаргу гіс-торыя КПСС, гісторыя КПБ, паліт. эк-я, філ-я, навуко-вы камунізм. У 1971г. Брэжнеў заявіў, што ў краіне “ўзнікла новая гіст. супольнасць людзей – савецкі на-род”. Нар. адукацыя развівалася ў адпаведнасці з пар-тыйнымі ўстаноўкамі на пабудову камунізму ў СССР. У др. пал. 70-х гг. ХХст. адбыўся пераход да ўсеагуль-най сяр. адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную с-му навучання, пашырылася выкарыстанне тэхніч-ных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Існавалі агульнаадукацыйныя працоўныя політэхнічныя шко-лы з вытворчым навучаннем. Павялічылася колькасць навучэнцаў ПТВ. Паспяхова развівалася с-ма вышэй-шай адукацыі. К 1985г. у рэспубліцы дзейнічала 33 ВНУ. На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навукі ў рэсп., як і раней, з’яўл. Ака-дэмія навук Бел. Лаўрэатамі Ленінскай прэміі сталі акадэмік АН БССР Ельяшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных навук, акадэмік Платонаў за работы ў галіне матэматыкі і акадэмік Мацэпура за распрацоў-ку і ўкараненне ў с/г вытворчасць высокаэфектыўнай тэхналогіі механізацыі забалочаных зямель. Дзякую-чы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у вытво-рчасці на прадпрыемствах Бел. сталі выпускацца стан-кі высокай дакладнасці. Выраблялася прад-цыя, якая служыла выкарыстанню энергіі атама, асваенню кос-масу. Беларусы Клімук і Кавалёнак сталі сусветна вя-домымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР. З к. 60-х гг. бел. літ-ра перажывала складаны час св. развіцця. Па-ртыя патрабавала ідэйнай накіраванасці твораў, іх ад-паведнасці ўстаноўкам па камуністычнаму выхаван-ню. Імкненне да асвятлення праўды жыцця, праўды гі-сторыі было ўласціва пісьменнікам, якія пісалі пра ВАВ (Грахоўскі, Быкаў “Кар’ер”). Выйшла “Хатынс-кая аповесць” Адамовіча, у якой аўтар глыбока разва-жае аб былых партызанскіх справах і сучаснасці. Зда-быткам бел. літ-ры пра сучаснасць з’явіўся раман Ка-раткевіча “Чорны амак Альшанскі”. У 1974г. камедыя Крапівы “Брама неўміручасці”, якая крытыкавала мя-шчанства як зло ў нашым жыцці, была ўдастоена Дзярж. прэміі БССР. У 70-я гг. кінастудыя “Беларусь-фільм” выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шмат-серыйная тэлестужка “Руіны страляюць”, “Альпійская балада” рэжысёра Сцяпанава і інш.). У бел. музыцы вядомымі сталі оперы Семянякі “Зорка Венеры” і Смольскага “Францыск Скарына”. У выяўленчым мас-тацтве былі створаны занкамітыя палотны Савіцкага “Пакаранне смерцю” і “Партызанская мадонна” Асо-бае месца займае творчасць мастака Ісачова, карціны якога пачалі з’яўляцца на выстаўках толькі пасля пры-знання яго талента за мяжой. За 32 гады жыцця ён стварыў звыш 500 карцін. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы “Хатынь” і “Курган Славы” (скульптары Глебаў, Селі-ханаў і інш.), комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой.