1.Гісторыя - комплекс сацыяльна-гуманітарных навук, якія вывучаюць прошлае чалавецтва. Гiсторыя Б. налiчвае тысячагоднюю гiсторыю. За гэтыя гады Б. пабывала ý складзе РП, ВКЛ i iнш. З 1991 г. ― самастойная дзяржава. Напрацягу гэтай гiсторыi працэсы iшлi супярэчлiва: русiфiкацыя, акаталiчванне i iнш. Мала такiх народаý, якiя падвяргалися такой дэскрамiнацыi, як беларусы. Так як Б. знаходзiцца ý цэнтры Еýропы, то тут сутыкнулiся iнтарэсы многiх дзяржаý. Сотнi воiн прашлi праз тэрыторыю Б. Гiсторыя ― гэта падмурак жыцця кожнага народа; гэта не толькi апiсанне падзей у мiнулым, гiсторыя дазваляе нам заглянуць у будучыню. Яна пiшацца на аснове фактаý, дакументаý, досвiдаý. Задачы курса: 1) паглыбiць тэарытычныя веды, каб бачыц развiцце грамадства, свабодна арыентыравацца ý палiтычнай абстаноýцы; 2) узмацнiць нацыянальную самасвядомасць, выхавац гонар за дзяржаву.Сiстэмнае вывучэнне пачалося ý XX ст. У 1917 г. прафесар Доýнар-Запольскi адкрыý ý Маскве курсы па вывучэнню гiсторыi Б. Сiстэматычнае чытанне пачалося ý савецкi час.Зараз ва ýсiх ВНУ уведзена вывучэнне гiсторыi Б.

Преыядызацыя: 1) Старажытнае грамадства [ а)каменны век: 40 тыс. г. да н.э. – 3 тыс. г. да н.э.; б) бронзавы век: 2 тыс. г. да н.э.- пач. 1 тыс. г. да н.э.; в) жалезн.: пач. 1 тыс. да н.э. – 5 ст. н.э.] 2) Сяредневечча [ а) пачатак прыходу да классавага трамадства i ýзнiкненне дзяржаýнасцi на тэр. Б.: 6 – перш. пал. 13 ст.; б) развiцце феадальнай сiстэмы: сяр. 13 ст. – 15 ст.] 3) Новы час [ а)афармленне феадальнай сiстэмы i выспяванне яе крызiсу: 16 – кан.18 ст.б) зацвяржэнне капiталiзму, выспяванне крызiсу буржуазнага грамадства: кан. 18 ст – 1917г.] 4) Навейшы час: з 1917г. i да нашых дзен[Савецкi i пастсавецкi перыяд].

Прадмет Гісторыі б. Перыдыядызацыя. Крыніцы і гісторыяграфія

Гісторыя – памяць чалавека (“апавяданне аб мінулым”). Вывучаецца на крыніцах:

1. Археалагічныя

2. Этнаграфічныя

3. Лінгвістычныя

4. Вусныя

5. Пісьмовыя (найбольш важныя)

6. Кіна-, фота-, фона-

Пісьмовыя:

– заканадаучыя акты

– матэрыялы справаводства

– эканоміка-геаграф. заканадаўчае апісанне

–статыстычныя матэрыялы

–летапісы і хронікі

– літарат. і публіц. творы

–матэрыялы перыядычнага друку

1 зборнік законаў на Б. – “Руская правда” (11 ст.)

Першае дрярж.утварэнне – Кіеуская Русь

У ВКЛ крыніцы (13-15 ст.): прывілеі, судзебнік Казіміра 1468, статуты 1529, 1566, 1588, сеймы, уніі ВКЛ і РП, помнікі заканадаўства, рэскрыпты, крыніцы справаводства “Літоўская метрыка”, банкі і ўласныя прадпрыемствы (13-20ст.), дакументы паліт. партый (КПСС, КПб), навейшы час – акты заканадаўчых і выканаўчых органаў Сав. саюза БССР, РБ, Канстытуцыя РБ (1994 15 сакавіка) (на рэферэндуме ў лістападзе 1996 папраўкі), інвентары, ваенна-тапаграф. апісанні, перапісы насельніцтва (1897-першы перапіс у Рас. імперыі), летапісы.

3.Грамадска-эканамічная фармацыя. Для сістэмнага аналізу сусветна-гістарычнага працэсу важная яго перыядызацыя на аснове пэўных вызначальных фактараў. Такую перыядызацыю гісторыі прапанавала марксісцкая тэорыя. К.Маркс абгрунтаваў паняцце «фармацыя» ў адносінах да капіталістычнай грамадскай арганізацыі, а яго паслядоўнікі, у т.л. У.І.Ленін, пашырылі фармацыйны падыход і на астатнія сацыяльныя арганізацыі: рабаўладальніцкую, феадальную і інш. Паводле гэтай тэорыі, грамадска-эканамічная фармацыя - грамадства на пэўнай ступені развіцця з панаваннем адпаведнага спосабу вытворчасці. Спосаб вытворчасці разглядаецца як дыялектычнае адзінства прадукцыйных сіл (матэрыяльна-тэхнічная база грамадства з адпаведным адукацыйна-прафесійным узроўнем людзей) і вытворчых адносін (эканамічныя адносіны людзей у працэсе вытворчасці, размеркавання, абмену і спажывання матэрыяльных і духоўных даброт). На аснове гэтага крытэрыя вылучаюць 5 грамадска-эканамічных фармацый: рабаўладальніцкі лад (гл. Рабства), феадалізм, капіталізм, сацыялізм, камунізм; яны паступова змяняюць адна адну і з'яўляюцца асновай перыядызацыі гісторыі.

Марксісцкая фармацыйная мадэль адлюстроўвае матэрыялістычны погляд на гісторыю. Яна значна паўплывала на развіццё навукі, дазволіла пачаць сістэмнае вывучэнне грамадства, глыбей асэнсаваць грамадскія адносіны і гаспадарчыя сістэмы. Шмат людзей успрымаюць сусветна-гістарычны працэс менавіта па гэтай мадэлі. Аднак яна падвяргаецца крытычнаму аналізу і сучаснае светазнаўства сцвярджае, што суіснуюць розныя фармацыйныя ўтварэнні. У марксісцкай гістарычнай метадалогіі, як лічаць прадстаўнікі гэтай канцэпцыі, дамінуюць матэрыяльныя «базісныя» фактары, а палітычным, духоўным і культурным адведзена роля залежных элементаў, гэта адносіцца і да такіх паняццяў, як клас, грамадства, спосаб вытворчасці, з аднаго боку, і сям'я, абшчына, індывід - з другога. Нарэшце, на іх думку, марксісцкая мадэль фармацый пабудавана на эўрапейскім вопыце і непрымальная да гісторыі Ўсходу з характэрнай для яго ўстойлівасцю сацыяльных сістэм. Таму сёння выпрацоўваецца новая тэорыя грамадскага развіцця, якая павінна зняць супярэчнасць паміж паняццем «цывілізацыя» з яго акцэнтам на духоўны бок і паняццем «спосаб вытворчасці». Гэта новая тэарэтычная канструкцыя ўключае разнастайныя гістарычныя падыходы - фармацыйны, цывілізацыйны і сучасны сусветна-сістэмны.

Перыядызацыя:

1. Старажытнае грамадства(40 тыс.г.-5 стаг. нашай эры)

2. Сярэднявечча (канец 5-15 ст.)

– пачатак да класавага грамадства (6-13 ст.)

– развіццё феад. сістэмы (13-15ст.)

3. Новы час (16-пач. 20ст.)

– выспяванне феадальнай сістэмы

– выспяванне буржуазных рэформ

4. Навейшы час (1918-да нашых дзен)

.Прыкл. 1млн г.н. людзі засялілі Міжземнаморе,Кауказ і поудзень Украіны. Тэрмiн зясялення тэрыторыi Беларусi – 40 тыс. г да н. эры. (верхнi палеалiт). Першыя стаянкi – сённяшнiя вёскi Бердыж i Юравiчы (па 25 чал.). Поунае засяленне па меры таяння ледніка – у сярэднiм каменным веке (мезалiт) – 8—5 тыс. до н. эры. Ледніковая эпоха – 16-8 тыс. г. да н.э. Існавала родавая арганізацыя грамадства. Род – уласнік пэуных тэрыторый, вёу калект. гаспад., меу агульн. маемасць. У цяжкіх умовах жыцця чал. вымушаны быу здабываць агонь, будавать жылле, удаскан. спосабы палявання. Умезаліце – 120 стаянак (4-6 тыс. чал.). Радавыя абшчыны аб’ядналіся у плямены.Прылады з крэмню, рыбалоуства, сабака. У неалiце (4-3 тыс. г. да н.э.) пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркi – земляроб. і жывелагад. – неалітычная рэвалюцыя. У Падзвінні і Падняпроуі зявілася фінаугорскае насельн., а на поудні і паудн.-захадзе – групы індаеурап. насельн. Другая цывілізав. рэвлюцыя – прамысловы пераварот, НТР,стварэнне індустр. грамадства (16-19 ст. на Белар.). Трэцяя цыв. рэвал. – інфармацыйна-тэхналагічны пераварот, ствар. постіндустр. грамадства (ап. чв. 15ст. – да н. ч.).

Перыяд з 40 тыс. гг. да н.э. па 3-2 тысячагоддзе да н.э. атрымаў назву даiндаеўрапейскага.

Iндаеўрапейскi перыяд пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення iндаеўрапейскiх плямён на тэрыторыi Беларусi (3-2 тыс. да н. эры – да н. ч.). Мясцовае насельнiцтва было асiмiлiравана iндаеўрапейскiмi плямёнамi. Канцэпцыі прарадзімы: 1.Еурап. лакаліз., 2. балканская, 3. пярэдне-азіяцкая (найб. грунтоуная). Індаеур. ўлі на зах. (мал. Азія, засялілі Балканы), інш. на усход (суч Індыя і Кітай), інш. на поун. у сяр. Азію (праз Касп. і Аральск. мора, нізоуя Волгі і Дона і выйшлі у паун. Прычарнам.. Індаеурап. асіміляв. мясц. насельн. іпрынеслі патрыярхат. З Пауд.-усх. Еур. і Паун. Прычарн. індаеур. мігрыр. у Зах. Еур. і у Сяр. і Паун. Еур. Фарміруецца новы народ – балты. У рамках iндаеўрапейскага перыяда вылучаецца балцкi этап (3-2 тыс. гг. да н.э. – 4-5 ст. н.э.). Балты, якiя прыйшлi на Беларусь з сярэдняга Падняпроўя, асiмiлявалi мясцовае насельнiцтва i распаўсюдзiлi тут земляробства i жывёлагадоўлю.

Новы славянскi этап (4-5 ст. н.э. – н.ч). Канцэпц. прарадзімы славян: 1.Прыпяц.-Падняпр. рэгіен, 2.Вісла-Одраускі рэгіен, 3. ад Одара да Дняпра, 4.Усх. лакаліз. – з Азіі. Засяленне славянамi Беларусi адбывалася ў вынiку мiграцыi славян са сваёй прарадзiмы – Цэнтр. Еурап. лакаліз. - тэрыторыi памiж р. Эльба, Вiсла, Неман. Мiграцыйная хваля славян рухалася на ўсход i на поўдзень – ўсходнiя (белар., рус., укр.) і паўдневыя (балг., сербы, харв.,славенцы, макед., і інш.) славяне. Тыя, што засталiся, -- заходнiя. Славяне асiмiлiравалi балтаў i ў вынiку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзнiклi новыя этнiчныя супольнасцi: ва ўсходняй Еўропе больш за 15, на тэрыторыi Беларусi – 3, гэта крывiчы (больш. частка Пауд. і част. Сяр. Бел.), дрыгавiчы (поун. Бел.,Пскоушч. і Смаленшч.), радзiмiчы (паміж Дзясной і Дняпром, бас. ракі Сож). У асяродзi крыв., дрыг., радзiм. не было сац. роўнасцi, з`явiлася палiт. кiрав. i свае князi. Яны ўяўлялi сабой протанароднасцi, а iх дзяржаўныя ўтварэннi – протадзяржавы.

4-5.Першабытнаабшч лад на Б, яго асабливасци (100 т.г – 5 ст.н.э.)

Первоб. общ-во – период, когда появились почти все гл. сферы деятельности чел, в развитии хоз-ва, в материальной и духовной к-ре: орудия и ср-ва труда, охота и рыболовство, земледел и животно-водство, транспорт и ремесло, одежда, жилище, добыван огня и т.д. К этому периоду относ зарождение и становление семьи. Проникн чел на тер Б. произошло около 100-40 тыс лет до н.э. Люди заселяют белорусск. земли в поздн поле-олите (40-10 тыс лет до н.э). Люди занимались со-бир-цтвом. Гл. орудием труда была палка-копалка, а позже кость или рог животных. Охота давала пищу, а т.ж. ср-ва для строит-ва жилья и изгот. оруд. труда. Охота велась на оленя, зубра, лошадь, кабана и др. Со временем некот. изменения в климате снизили потенц-ые возмож-ти охоты. Укоренилось рыбол-тво. Применяли сети в мезо-лите, кот плелись из лыка, волокон крапивы и т.д., а грузила делались из глины. Изобрет. оруд. труда. В мезолите: кремниевый грубоотёсанный топор, снабжённый деревян. ручкой. В неолите: чел освоил произв-во керамики, 1-ый искусственный материал – обожжёная глина, появл. одежда из ткани, была изобретена лодка, становление меж-племённых связей и обмена. В неолите люди на-чали строить более совершенное жильё, появл. горнодобывающие промыслы. Важн. достиж-ем неолита – внедрение новых приёмов обработки камня (пиление, шлифоваеие, сверление). Больш. значение при земледелии имели топор и огонь. Сущ-ло мотыжное земледелие.Т.ж. было пр-во древесного угля. Животнов-во обеспеч. людей прод-ми питан, сырьём для пр-ва орудий труда и одежды, органич-ми удобрен-ми. На смену матриархату пришёл патриархат. Огонь научились добывать неандертальцы, кот защищ. людей от холода и диких зверей. В бронз веке люди от присваивающей эк-ки, основанной на использ-и естественно-природных условий, перешли к производящей, осн-й на трудовой деят-ти.

6.Генезис усх. славянПрот. Крывичоу…./Няма адзінага погляду і на пытанні аб продках беларусаў. У ХІХ ст. з’явіліся пол і велікарус канц-ыі: адмаўл існаван самаст б этнасу таму, што ў насельніцтва Б не было самаст слав мовы. Прыхіл п канц (Галембоўскі, Рыпінскі) ліч б мову дыялектам п мовы, а б – часткай п этнасу. Творцы вр канц (Сабалеўскі, Сразнеўскі) сцвярджалі, што Б – частка вр этнічнай тэр, а б мова – дыялект р мовы. У ХХ ст. б славіст Я. Карскі ў працы “Беларусы” даказаў, што б мова з’яўляецца самаст слав мовай, якая паводле свайго лекс складу, сінтакс, фанет і марф ўвах у групу ўсходнеслав.У пач Х ст. з’яв крывіцкая канц-я. (Пагодзін, Латоўскі). Быццам продкі б -крыв. Беларусы -крывічы, а Б – Крывія. Памылковасць :крыв былі толькі паўн і цэнтр частку суч Б. Гэта канц не адказ: як ўзнік паўднёваб насел, чаму на частцы тэр, якую займалі крыв, пазней сфармір вр народнасць. Храналаг неадпавед :крыв зніклі да сяр ХІІ ст., а б як этнас яшчэ не сфармір.Крыв-дрыг-радз канц ( Я.Карскі, Пічэта, Грынблат, Доўнар-Запольскі). Уключ ў склад продкаў б кр, др, р.Але др, р, кр, зніклі да сярэдзіны ХІІ ст., а б як этнас яшчэ не сфармір калі агульнабеларускі этнічны комплекс яшчэ не сфарміраваўся.Балцкая (Сядоў) канц .Змяшэнне славян з балтамі(з’яул субстратам) прывяло да з’яўл б этнасу. Шмат элем б культ і мовы маюць балц паходж. Але гэтыя элементы індаеўр паходж(уласц і слав і балт ). Балты з’явіліся продкамі, ўсходнеславянскіх супольнасцей – кр, р, др.Фінская канц. (Ласкоў). На тэр Б ёсць назвы рэчак і азёраў фінскага паходжання (Дзвіна, Свір і інш.), ён лічыць, што продкамі беларусаў маглі быць і фіны. Няма навуковых падстаў. Фінамоўнае насел на тэр Беларусі жыло ў стар і было асімілявана не слав, а балт. Фіны з’явіліся субстратам балтаў.У 50-я гады ХХ ст. Новая канц (С.Токараў). У выніку змешвання розных супольнасцей – крыв, дрыг, радз, драўлян, палян, вяцічаў у Сярэднім Падняпроўі ў ІХ–Х стст. у межах Кіеўскай Русі сфармір старажытнарус нар-ць. Сярэдняе Падняпроўе Русь ,кіеўскія князі – рус князі. У працэсе распаду КРі раз’ядн народнасць→ўтвар 3 народы: рус , б, укр.Апаненты(Штыхаў, Ермаловіч)→старажытнарус нар-сці не існавалаУся На их думку, рус этнас фармір на аснове фіна-угорскага субстрату, укр – цюрскага, б – балцкага. Памылковасць: у выніку асіміляцыі, змяш прышлых славян з фіна-угорскім, цюркскім і балцкім нас-вам сфармір слав этн суп-сці – крыв, дрыг, радз, славене, паляне, драўл, валыняне, улічы, ціверцы. У пач 90-х г Новая канц ( Піліпенка) (ІХ–Х стст.) У вын рассял славян і змеш з балт ўтвар этн суп-сці крыв, дрыг і радзім. У канХ–пачХІст. яны кансалід ў агульнаслав суп-сць:агул мова, мат і дух культ. Пачала ўжывацца назва “Русь”, а насельніцтва стала называцца русамі, русічамі, русінамі, рускімі.Тэр суч Б ўвах у 2 зоны– палескую і падзвінска-дняпроўскую. За поудн замац назва “Палессе”, за цэнтр і паўн – “Белая Русь”. → ўзаемадзеянне, згуртавання гэтых груп да сярXVI ст. сфармір новая культ, сіс-ма мовы. →з’яўленне новай, усходнеслав этн тэр-“Белай Руси

7.Раннефеадальныя княствы на тэррыторыі Беларусі, іх палітычнае і сацыяльнае развіццё. Вытокі беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.

1. Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) – агульная раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян

У сучаснай гістарыяграфіі тэрмінам “Кіеўская Русь” абазначаецца раннефеадальная дзяржава – манархія ўсходніх славян на чале з вялікім князем кіеўскім і якая існавала ў ІХ–ХІІ стст. на тэрыторыі.

Гісторыя Старажытнарускай дзяржавы пачынаецца з 862 г.

Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў.

У 907 г. ён зрабіў паспяховы паход на Візантыю. Візантыйскі імператар вымушаны быў заплаціць кантрыбуцыю і даць купцам русаў гандлёвыя прывілеі.

Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне супраць Кіева ў зямлі драўлян. У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю. Апошнім актам у дзейнасці Ігара быў яго паход у зямлю драўлян за данінай. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго.

Княгіня Ольга адпомсціла драўлянам за смерць свайго мужа. Яе дружыны разбурылі і спалілі многія гарады драўлян.

Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г.

У выніку паходаў Святаслава на Усход Кіеў падпарадкаваў сабе вяцічаў, Волжскую Балгарыю, разграміў хазарскі каганат, пашырыў і ўмацаваў свае ўладанні на Паўночным Каўказе і ў Крыму.

Уладзімір І завяршыў падпарадкаванне Кіевам усходнеславянскіх зямель, пасадзіў сваіх 12 сыноў у гарадах усходніх славян, увёў хрысціянства на Русі.

Пасля непрацяглага ўзмацнення цэнтральнай улады кіеўскага князя Уладзіміра ІІ (Манамаха), Кіеў паступова губляе сваё дамінуючае становішча. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне.