Нүшіруанның әділеттілігі

Бірде хазіреті Омар мен Саад ибн Уаққас Иранға жылқы сатуға барған еді. Қалаға кіре берісте алаяқтыққа басып ойын ұйымдастырып өткен-кеткен елді ынтықтырып тұрған бір топ жастарды көрді. Екеуінің өздерінен көз алмай қарап тұрғанын байқаған әлгі жігіттердің біреуі дереу келіп, бұларға ауыр-ауыр сөз айтып, сатпақ болып әкелген араб аттарын да қолдарынан тартып алды.

Хазіреті Омар мен Саад ибн Әбу Уаққастың сауда жасаймыз ба деп келген көңілдері су сепкендей басылды. Жығылғанға жұдырық дегендей азықтары таусылған кезде қалтадағы ақшадан да қағылып екеуі де пұшайман күй кешті. Аштан аш кештің батуын күтуге тура келді. Әне-міне дегенше кеш те болып жолаушылар керуен сарайға барып түнейді. Ол жердегі қонақ күтуші бұл екі кісінің ренжулі екенін қабақтарынан-ақ бірден байқап, бір реті келгенде себебін сұрады. Хазіреті Омардың жүзі тым сынық болғандықтан еш нәрсеге зауқы соқпай үндемегендіктен қалаға келгелі бергі көрген құқайлары мен алаяқтарға қалайша жем болғанын Ибни Уаққас назалана баяндады..

Ибни Уаққасты бастан-аяқ тыңдаған сарай күтушісі оларды жұбатып:

- Сіздер қатты қайғырмаңыздар, біздің патшамыз өте әділ кісі. Ол кісі сіздерден көмегін аяп қалмайды, не жылқыларыңызды таптырады немесе ақысын төлетіп береді. Сіздердің айтқандарыңызға қарағанда жылқыларыңызды тартып алған жігіт патшаның өз баласы сияқты. Ол бұл мәселені еш қиындықсыз-ақ шешіп беруге тиіс. Менің тілімді алсаңыздар ертең таң ата базарға барыңыздар. Өйткені ол күн сайын сол базарға соғып халықтың мұң-мұқтажына құлақ түреді. Сіздер де өз арыздарыңызды айтып қалыңыздар,- деп ақыл-кеңес берді.

Таң ата хазіреті Омар мен жолдасы базарға барып патшаны күте бастады. Бір уақытта қасына аудармашысын ерткен патша күнделікті әдеті бойынша базарға ат басын бұрған-ды. Елден түскен арыз-шағымға қарай патша оның орындалуы үшін қызметкерлеріне әмір беріп жатты. Кезек хз. Омар мен Ибни Уаққасқа келгенде олар да бұл қалаға келудегі ниеттерінен бастап, ұшырап отырған қазіргі жағдайға дейін жасырмай айтып, сатуға әкелген сол жылқыларды тапқызып беруін өтінген еді. Бұларды тыңдап тұрып тұнжырап сала бергенінен-ақ патшаның іштей қынжылғаны байқалғандай еді. Бұларды тыңдап болған соң патша дереу бір кесе алтын ұстатып, аттарының да көп ұзамай табылатындығына уәде берді. Алайда патшаның қасындағы аудармашы жылқыны тартып алған адамның патшаның өз баласы екендігін айтпай жасырып қалған болатын.

Хазіреті Омар мен Әбу Уаққас кеш бата кешегі керуен сарайға қайта келді. Бұл жолы қалтада ақша бар, қарын да тоқ. Түнеген ақыларын төлеп ертеңгісін жолға жиналмақ болды. Сарай қызметшісі мәселенің қалай шешілгендігін сұрады. Бұлар патшамен кездесіп мән-жайды түсінгендіргендіктерін, аттарды тауып беретін болып патшаның уәде бергенін айтты.

Күтуші бірден ашуланып:

- Мұнысы қалай, кінәлі өз баласы болса жағдайды басқаша шешпек пе?-деді.

Күтуші таң ата патшаға барып:

- Ел жамандық жасаса жазаға ұшырайды, ал сіздің балаңыз бассыздық жасаса да еленбей кете бермек пе?- деді.

Нүшіруан бұл жағдайды естігенде қатты ашуланды. Сөйтті де:

- Ат иелері ертең қаладан кетсін. Бірақ біреуі қаланың солтүстік есігінен, екіншісі болса қаланың оңтүстік есігінен шықсын,- деп бұйырды.

Ертесі күні патша Хз. Омар мен оның жолдасына сатпақ болып келген аттарының ақшаларынан да көп ақша берді. Патшамен қош айтысып жолға шыққан олар қаланың екі жақ бетіндегі екі бөлек есіктен шығып бара жатып сұмдық бір көрініске тап болды: өйткені қаланың әр есігінің алдында патша баласы мен шындықты жасырған аудармашысы дарға асулы тұрған еді. Тіпті олардың денесі суып та үлгірген екен.

Бір өкініштісі, қара қылды қақ жарған бұл әділ басшыға иман нәсіп болмады. Өйткені Пайғамбарымыз (с.а.с.) имансыз кеткен кісілердің қатарында оның да атын атаған еді.

...Арада біраз уақыт сырғып хазіреті Омар бүкіл мұсылман әлемінің басшысы, ал Саад ибн Әбу Уаққас болса Мысырдың әкімі болып тағайындалды.

Мысырды Саад ибн Әбу Уаққас басқарып тұрғанда Ислам дінін өркендету мақсатында бір жерге мешіт тұрғызылуы керек болады. Бірақ ең ыңғайлы деп тапқан жер бір яһудидікі (еврейдікі) еді. Мысыр әкімі әлгі яһудидің жеріне мешіт салуға бұйрық шығарып мешіт құрылысы басталып та кеткен-ді. Басқа жері болмағандықтан далада қалған яһуди шарасыз әркімге бір мұңын шаққан соң ел оған Мәдинадағы Халифа Омарға барып шағымдану керектігін айтып жөн сілтеген-ді.

Ол кезде әлгі яһуди Ислам дінінен мүлде бейхабар болатын. Көп уақыт созбастан Мәдина қаласына жол тартты. Халифаның қайда екенін сұрастырып жүріп бақшада екендігін білді. Бақшаны да тапқанмен, бір қызығы, бақшада бір-ақ адам жұмыс істеп жүр екен. Қасына жақындап барған яһуди:

- Маған халифа Омар керек еді,- деді. Әлгі кісі:

- Иә, Омар мен боламын. Қандай шаруамен жүрсің, айта бер,-деді жай ғана.

Хазіреті Омар еврейдің шағымын естігенде қатты ашуланды. Іле-шала жерден бір сүйекті ала салып соған бірдеңе деп жазды да:

- Мә, мынаны әкіміңе апарып бер,- деп қолына ұстатты.

Яһуди жазуға қанша үңілгенімен ештеңе ұға алмады. «Сонша жерден іздеп келгенімде мынаусы несі, ойыны ма шыны ма, әжетіме жарай ма, жарамай ма» деген екіұдай оймен өз-өзіне сенімсіз күйде келген ізімен кері қайтты. Мысырға келіп сүйекті әкімнің қолына ұстатқаны сол еді сүйектегі жазуды оқығанда Саад ибн Әбу Уаққастың зәресі ұшып кетті. Бірден яһудидің үйін өзіне қайтарып, тіпті бұрыңғысынан да әдемі қалыпқа келтіртті. Онымен де қоймай тағы біраз көмек те жасады.

Хазіреті Омардың сондағы сүйекке жазған жазуы мынау еді:

«Байқа, мен Нүшіруаннан да әділірекпін!»

Халық мұндай жайсаңдарды «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деген.