57. Акционер (қатысушы) құқықтарын куəландыру. Акционерлердің жалпы құқығы

Жай ғана акция акционерге дауыс беруге, шығарған барлық мəселелерді шешуде

акционерлердің жалпы жиналысында дауыс беру құқығымен қатысуға құқық береді,

сонымен қатар, Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тəртіп бойынша қоғам

таратылған жағдайда мүлкінің жартысы, қоғамның қолында таза кірісі болған жағдайда

дивидендтер алуға құқылы.Акционерлердің негізгі құқығы мен міндеттерінің тізімі «акционерлік қоғамдар туралы» Заңда белгіленеді. Акционерлер құқығы туралы мəліметтер, қоғамның айрықша құқықты акцияларымен куəландырылған құқық көлемін қосқанда, ең алдымен, коммерциялық

құпияға жатпайтын жəне онымен барлық ынталы тұлғалар танысуына болатынын

АҚ жарғысында баяндалуы керек. «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңда жəне басқа да нормативтік-құқықтық актілерде жоғарыда келтірілген құқықтар қалай анықталатынын қарайық.

Делистинг немесе қайта құру, таратылуда пайдалануға жəне жұмсауға, ие болуға, оның ішінде өз бөлігін алуға, акцияның басым бөлігін алу құқығы. Қоғамның жай акциясына ие акционер АҚ өз үлесін сақтап қалу үшін жəне қоғаммен акцияның қосымша эмиссиялауында көптеген жай акциялар мен қоғамның жай акцияларына айырбасталатын құнды қағаздарды сатып алуға құқылы, ал қоғамның ерекше артықшылығы бар акцияларын алған акционер, қоғамның ерекше артықшылығы бар акцияларының көп бөлігін сатып алуға құқықты. Қоғам акционерлерінің құнды қағаздардың көбін сатып алуды іске асыру тəртібі уəкілетті органдармен бекітіледі жəне құнды қағаздардың көбін сатып алуға акционерлік қоғамның акционерлерінің құқығын іске асыру Ережесі анықтайды, Акционер қоғамның акциясына ауыстырылатын акция немесе құнды қағаздар алу үшін артық сатып алу құқығына сəйкес, қоғаммен акцияны іске асыру туралы хабарландыру жасаған күннен бастап отыз күн ішінде өтінім беруге құқылы.

58. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу нысандары. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу тәртібі осы Заңға, қоғамның жарғысына және қоғамның ішкі қызметін реттейтін өзге де құжаттарға сәйкес не акционерлердің жалпы жиналысының тікелей шешіммен белгіленеді. Акционерлердің жалпы жиналысы ашылғанға дейін келген акционерлерді (олардың өкілдерін) тіркеу жүргізіледі. Акционердің өкілі акционерлердің жалпы жиналысына қатысуға және дауыс беруге өзінің өкілеттігін растайтын сенімхатты көрсетуге тиіс. Тіркеуден өтпеген акционер (акционердің өкілі) кворумды анықтау кезінде есепке алынбайды және оның дауыс беруге қатысуға құқығы жоқ. Қоғамның артықшылықты акцияларының меншік иесі болып табылатын акционер акционерлердің қатысу тәртібімен өткізілетін жалпы жиналысына қатысуға және онда қаралатын мәселелерді талқылауға қатысуға құқылы. Егер қоғамның жарғысында немесе акционерлердің қатысу тәртібімен өткізілетін жалпы жиналысының шешімінде өзгеше белгіленбесе, оған өзге адамдар шақырусыз қатыса алады. Акционерлердің жалпы жиналысында мұндай адамдардың сөз сөйлеу құқығы қоғамның жарғысында немесе акционерлердің жалпы жиналысының шешімінде белгіленеді. Акционерлердің жалпы жиналысы кворум болған жағдайда хабарланған уақытта ашылады. Барлық акционерлер (олардың өкілдері) тіркелген, хабарланған және жиналыстың ашылу уақытын өзгертуге қарсылық білдірмеген жағдайларды қоспағанда, акционерлердің жалпы жиналысы хабарланған уақытынан ерте ашылмауы керек. Акционерлердің жалпы жиналысы жалпы жиналыстың төрағасын (төралқасын) және хатшысын сайлайды. Акционерлердің жалпы жиналысы ашық немесе жасырын (бюллетеньдер бойынша) дауыс беру нысанын белгілейді. Егер қоғамның жарғысында өзгеше көзделмесе, акционерлердің жалпы жиналысының төрағасын (төралқасын) және хатшысын сайлау туралы мәселе бойынша дауыс беру кезінде әрбір акционердің бір дауысы болады, ал шешім қатысушылар санының жай көпшілік даусымен қабылданады.  Жиналысқа қатысушы акционерлердің барлығы атқарушы органға кіретін жағдайларды қоспағанда, атқарушы органның мүшелері акционерлердің жалпы жиналысында төрағалық ете алмайды. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу барысында оның төрағасы қаралып отырған мәселе бойынша жарыссөзді тоқтату туралы, сондай-ақ ол бойынша дауыс берудің әдісін өзгерту туралы ұсынысты дауысқа салуға құқылы. Төрағаның күн тәртібіндегі мәселелерді талқылауға қатысуға құқығы бар адамдардың сөз сөйлеуіне, мұндай сөздер акционерлердің жалпы жиналысының регламентін бұзуға әкеп соғатын немесе осы мәселе бойынша жарыссөз тоқтатылған жағдайларды қоспағанда, бөгет жасауға құқығы жоқ.Акционерлердің жалпы жиналысы өзінің жұмысында үзіліс жариялау туралы және жұмыс мерзімін ұзарту туралы, оның ішінде акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіндегі жекелеген мәселелердің қаралуын келесі күнге ауыстыру туралы шешім қабылдауға құқылы. Акционерлердің жалпы жиналысын күн тәртібіндегі барлық мәселелер қаралып, олар бойынша шешімдер қабылданғаннан кейін ғана жабық деп жариялауға болады. Акционерлердің жалпы жиналысының хатшысы акционерлердің жалпы жиналысының хаттамасында көрсетілген мәліметтердің толық және дұрыс болуы үшін жауап береді.

59. МҮДДЕЛЕР КОНФЛИКТІСІ — адамда қандай да бір ұйымға деген жеке, жанұялық қазығушылығы болғанда туындайды. конфликт (лат. conflіctus – қақтығыс) – екі немесе бірнеше жақтардың қарым-қатынасы барысында мақсаттары мен көзқарастарының өзара қарама-қайшылығы. Тартыс әлеуметтік және бейәлеуметтік болып екіге бөлінеді. Әлеуметтік Тартыс субъектілері адамдар, ал бейәлеуметтік Тартысқа табиғат құбылыстары жатады. Тартыстың алғышарты қарама-қайшылық болғандықтан осы негізде Тартыс ертеден зерттеліп келеді. Мәселен, біздің заманымыздан 6 – 5 ғасырларда Қытай ойшылдары “янь – инь” тіршілік дамуының негізі десе, антикалық ойшылдардың барлығы дерлік соғыстың пайда болу себептері туралы жазды. Гераклит әлем тек соғыс пен қайшылық негізінде пайда болады деп жазса, Платон соғыс – өз жолындағының барлығына қайғы әкелетін қасірет деді. Ол болашақта соғыс болмайтын “алтын дәуір” туатынына сенді. Аристотель қоғамды басқарушы және бағынушы адамдарға бөлді. Ол “әлсіздер әр уақытта теңдікке ұмтылса, басшылардың ойына бұл туралы кіріп те шықпайды” деп жазған. Орта ғасырларда Н.Макиавелли (1496 – 1527) өзінің “Мемлекет” еңбегінде, сондай-ақ Э.Роттердамский, Ф.Бэкон, Т.Гоббс сияқты атақты батыс зерттеушілері Тартысты кеңінен зерттеді. 18 ғасыр ойшылдары қарулы қақтығыстарға қарсы тұрып, оның себептерін Тартысты зерттеу арқылы тануға тырысты. Э.Кант “көршілестер арасында Тартыс әр уақытта болады, яғни бейбітшілік орнауға екі жақ та өз күштерін салуға тиісті”. А.Смит Тартыстың негізі ретінде қоғамдағы таптық бөлінушілік пен экономикалық бәсекелестікті таныды. Г.Гегель соғыстың жағымды салдары жайлы айта келіп, Тартысты реттеуші мемлекет болуы керек деген. Ағылшын биологы Ч.Дарвин тіршілік үшін күресті бүкіл жаратылыс бастауы деп дәлелдеуге тырысты. Тартыс мәселесі туралы батыс зерттеушілерінің бірнеше теориялық мектептері қалыптасқан. Қазіргі заманда Тартыс мәселесін зерттейтін ғылым саласы – “Конфликтология” деп аталады.

60. Корпоративтік бақылау түсінігі.Корпоративті басқарудың пайда болғанына, менеджмент саласына сияқты көп жыл бола қойған жоқ. Корпоративті басқару білім мен тəжірибенің жеке жүйесі ретінде 20 жыл бұрын қалыптаса бастады. Маңызды, əрі басты кезеңі деп 1999 жылдың мамыр айын санауға болады. Ол кезде бүкіл əлемдік масштабта бірлесіп басқару нормаларын бірыңғай стандартқа келтіру мақсатында Экономикалық ынтымақтастық жəне дам у ұйымының қеңесінде бүкіл əлем үшін шын мəнінде үлгіге айналған (ЭЫДҰ) ұжымдық басқарудың принциптері тұжырымдалды. Алайда меншіктің бірлескен формасы əлемнің дамыған елдерінде бұрыннан бері қалыптасқан. Иелік ету жəне басқаруды бөлуге байланысты қатынастар – ұжымдық қатынасты заңнамалық жəне əлеуметтік реттеу сияқты, ұжымдық басқару Қазақстанда салыстырмалы түрде жақында ғана пайда болды. Бізде акционерлік қоғамдарға жетекшілік етуде, меншік иелері мен менеджерлер, минориторлық мен мажоритарлық акционерлердің түрлі мүдделерімен, тұтас алғанда акционерлердің құқықтары мен меншіктігімен байланысты мəселелерді шешуде өзіндік тəжірибе жинақталмаған. Корпоративті басқару объективтік, есепберушілік, жауапкершілік жəне

жариялылық сияқты демократиялық принциптердің негізі болып табылады. Ол коммерциялық қызметтің қалыптасқан нормаларын ұстануды қамтамасыз етеді, осылайша, демократиялық басшылықтың заңдылығы мен принциптерінің нығаюын қамтамасыз етеді. Ұжымдық басқару сыбайлас жемқорлыққа қарсы күшті құрал болғандықтан, жеке меншіктің құқықтары мен қоғамдық мүдделерді нақты ажыратуға мүмкіндік береді, екі салада асыра пайдаланушылықтың алдын алады. Ұжымдық басқару əдетте, жеке сектордың дамуымен байланыстырылады. Алайда, сонымен қатар бұл мемлекеттік басқару институттарын күшейтуге мүмкіндік беретін демократияның маңызды даму құралы. Жалпы жоспар бойынша, ұжымдық басқару жүйесінің жеткілікті түрде дамымауы инвестиция тартуға қабілетсіздікті, банкротқа ұшырауға, құқықтың бұзылуы жəне əлемнің түрлі елдері бетпе-бет келетін басқа да экономикалық дамудың қиындықтарына əкеп соғады. Осыған байланысты көптеген мемлекеттер ұжымдық басқарудың дамыған жүйесі жалпы экономикалық ахуалдың қажетті шарты болып табылатынын мойындайды. Компаниялар

ұжымдық басқаруды бəсекелестік күресте оларға басымдылықты қамтамасыз

етуге қабілетті фактор ретінде қарастыра бастауда.