1. Корпорацияның негізгі белгілері;

2. Корпоративтік құқық түсінігі;

3. Корпоративтік құқыққатынастар, субъектісі жəне объектісі

4. Корпоративтік құқыққатынастар мəні жəне мазмұны.

5. Корпоративтік құқықтың құқық жүйесіндегі алатын орны

6. Корпоративтік құқықтың қайнар көздері

7. Шет елдердегі корпорациялар ерекшеліктері

8. Заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысанының түсінігі

9. Шаруашылық серіктестер комерциялық заңды тұлға ретінде

10. Шаруашылық серіктестіктердің құқықтық жағдайының ерекшеліктері

11. Акционерлік қоғам түсінігі мен ерекшеліктері.

12. АҚ түрлері

13. Жауапкершілігі шектеулі жəне қосымша жауапкершілігі бар

серіктестіктер, олардың ерекшеліктері, құрылтай құжаттары

14. Өндірістік кооператив, түсінігі, белгілері, құқықтық

мəртебесінің ерекшеліктері

15. Өндірістік жəне тұтыну кооперативтердің арасындағы

айырмашылықтары

16. Өндірістік жəне тұтыну кооперативтердің арасындағы

айырмашылықтары

17. Кооперативтердің кəсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері,

олардың пай қоры

18. Ассоциацияның кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыруы

19. Ассоциация мүшелері, олардың құқықтары мен міндеттері

20. Жай серіктестік шартының негізгі белгілері, мəнді

жағдайлары

21. Консорциум. Пул.

22. Шаруашылық серіктестікті құру тəсілдері

23. АҚ құру тəртібі

24. Шаруашылық серіктестікті құрған кезде жарғылық

капиталды қалыптастыру

25. Шаруашылық серіктестікті мемлекеттік тіркеу

26. Шаруашылық серіктестікті тарату

27. Қайта құрылатын серіктестіктің несие берушілерінің

құқықтары мен мүдделерін қорғау

28. Қайта құру кезіндегі құқыққабылдаушылық

29. Таратылатын борышқорды банкрот деп тану негіздері.

Борышқордың мəртебесін анықтау

30. Жарғылық капитал түсінігі, функциясы жəне мөлшері

31. Корпоративтік бағалы қағаздар түсінігі. Акциялар түрлері.

Облигациялар.

32. Корпоративтік басқару түсінігі

33. Корпоративтік басқару қатысушылары

34. Корпоративтік басқару қағидалары

35. Заңды тұлғалар органдары: түсінігі, белгілері,

топтастырылуы

36. Шаруашылық серіктестіктердің жалпы жиналысының

мəртебесі

37. Акционерлердің жалпы жиналысының уəкілеттілігі

38. Акционерлердің жалпы жиналысының түрлері

39. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу нысандары

40. Шаруашылық серіктестіктің директорлар кеңесі, оның

мəртебесі, құрылу мақсаты, қалыптасу тəртібі, уəкілеттілігі

41. Директорлар кеңесінің құрылымы, жұмысын ұйымдастыру

тəртібі. Директорлар кеңесі мүшелерінің құқықтық мəртебесі

42. Акционерлерді тіркеу (Реестр)

43. Акционердің (қатысушы) корпоративтік міндеттері

44. Аффилирленген тұлғалар түсінігі

45. Дисквалификация

46. Корпоративтік қатынастардағы жауапкершілік жəне

олардың ерекшеліктері

47. Шаруашылық серіктестіктердің азаматтық-құқықтық

жауапкершілігі

48. Акционер (қатысушы) жауапкершілігі

49. Директорлар кеңесі мүшелерінің жауапкершілігі

50. Шаруашылық серіктестік органдарының атқару

органдарының тұлғаларының жауапкершілігі

51. Басқарушы ұйымдардың жауапкершілігінің ерекшеліктері

52. Корпоративтік құқықтардың мəні мен түрлері

53. Акционер (қатысушы) акцияға құқықтарының тоқтатылуы

54. Акционердің корпоративтік құқығы

55. Мүліктік құқықтар

56. Акционер (қатысушы) құқықтарының пайда болуы

57. Акционер (қатысушы) құқықтарын куəландыру

58. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу нысандары

59. Мүдделер конфликтісі

60. Корпоративтік бақылау түсінігі

1.Корпорацияның негізгі белгілері. Корпорацияның құқықтық негізі ең алғаш Римде пайда болған,«корпорация» ұғымы латын тілінен аударғанда, заңды тұлғаның құқығын білдіреді, алайда, Римде құқық субъектісі ретінде жеке тұлғалармен теңестірілген азаматтық-құқықтық байланыс толық мойындалмады. Алғашында Римде өмір сүрген діни қауымдастықтар мен жер

өңдеушілердің кəсіби ұйымдары заңды тұлға ретінде емес, қарапайым серіктестіктер нысанында болған. Үшінші тұлғалардың қарым-қатынасы тікелей корпорациямен емес, тек меншікке ие қатысушымен ғана жасалды. Сол кездің өзінде римдік бірлестіктер мен серіктестіктердің

айырмашылықтары белгілі еді. Серіктестіктердің бірлестігінің жақсы дамуы Римде көрініс тапқан.

Б.з.д. 4-1ғ.ғ. рим азаматтарының əр түрлі қаржылық кəсіпорындардың көмегімен өз капиталын ұлғайтуға мүмкіндік берген қаржылық бірлестіктер пайда болған. Міне соның нəтижесінде, Римде тек ортақ кəсіби мақсатты көздеумен қатар, ортақ қаржылық ресурстарды, капитал концентрациясына негізделген ұйымдардың дамуын көрсетеді. Алайда, серіктестік ұйымдар

өзінің дамуының шырқау шегіне Рим Империясы (1-4 ғ.ғ. б.з.) кезінде ие болды. Ортақ шаруашылық мақсатты көздейтін, өзі қатысатын, ең бастысы меншікті біріктіретін осындай серіктестіктер сол кездің өзінде келісім- шарттарға негізделетін. Мұндай ұйымдардың қызметіне салым енгізу, қатысу үлесін бөлу жəне т.б. тұрды. Мұндай бірлестіктер "societas" атын иемденді.

Ежелгі Римде серіктестіктерге ұқсас өзге де ұйымдар болған. Ол ұйымдар да оның қатысушыларының мақсатына сəйкес құрылып немесе таратылып отырған. Алайда, мұндай ұйымдар серіктестіктерге қараған біршама ерекшеліктерге ие болған, мысалы олар өз қызметін өзара ұқсас мақсаттағы ұйымдар бірлестігіне негізделіп "corpus" или "universitas" деген

атпен тарихта қалған. Корпорация ұғымының тарихи мағынасы Ортағасырлардағы Батыс Европада қызметтің ұйымдық бірігуінің цехтық нысанда болуымен байланыстырылады. Корпорациялардың дамуына сауданы ұйымдастыру, тауарларды шет мемлекеттерге өткізудің мақсат тұтқан сауда гильдияларының қызметімен байланысты. Ол кезде саудагерлер белгілі бір қаржылық мақсатты көздемеген тек мемлекет тарапынан көмекті көздеген болатын. Əлемнің алдыңғы қатарлы мемлекеттеріндегі акционерлік қоғамдар туралы заңнаманың əрі қарай дамуы ХХ ғасырмен байланысты. Негізгі еуропалық мемлекеттер акционерлік қоғам қызметін жан-жақты реттейтін арнайы заңдарды даярлау жолымен жүрді. Мəселен, осындай заң Германияда 1937 жылы қабылданып, нацистік елде қабылданған заң Демократиялық Германияда 1965 жылға дейін əрекет етіп келді. Англияда арнайы заң 1948 жылы қабылданып, 1985 жылға дейін ағылшындық акционерлік қоғамдардың қызметін реттеді.

2.Корпоративтік құқық түсінігі. Корпоративтік құқық түсінігі қазақстандық заңнама үшін жаңа ұғым болып саналады. Корпоративтік құқық термині бастапқыдан-ақ оның нысанасы корпорацияларды құруға және олардың қызметіне байланысты құқықтық қатынастар болып табылатыны туралы қорытынды жасауға себеп болған. Профессор Ю.Г.Басин атап көрсеткендей, «корпорация- құқық теориясына да, құқық тәжірибесіне де етене таныс түінік». Бұл жағдайда корпорация түсінігінің заңды тұрғыда маңызды анықтамасы қажет болып көрінеді, өйткені корпоративтік құқық терминінің өзі заңды тұлғалардың басым көпшілігінің корпорациялар қатарына жататын фактісін білдіреді. Бұл түсінік көбінесе американдық және ағылшындық құқықтың корпорация және инкорпорация деген сияқты тұжырымдамаларына негізделген. Соған байланысты корпорация деп нені түсіну керектігін айқындап алу- түбегейлі маңызды мәселе болмақ. Сонымен қатар корпоративтік құқықтың қандай да бір дербестілігінің негізділігін анықтау мақсаты үшін корпорациялардың: елеулі дәрежеде корпорацияларды басқа түрлерден және заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының арасынан ажыратып көрсететін өзгеше ерекшеліктерін, оларды құрудағы және қызметтеріндегі тәртібі мен шарттарын анықтау қажет. Black’s Law Dictionary сөздігіне жүгінсек, корпорация термині тұлғаладың ұлттық заңнамаға сәйкес бірігуі ретінде құрылған заңды тұлғаға жатады, оның үстіне, корпорацияның өзі оны құрған(оның акционері болып табылатын) тұлғалардан бөлектенеді, нәтижесінде ол талап қоюшы және жауапкер ретінде әрекет етеді, сондай-ақ оның өзіне қатысты құқықтық мирасқорлықты талап етеді, өйткені жеке акционердің еркі бойынша да, оның акцияларының берілуіне байланысты да корпорацияның капиталына бұрын салынған мүлікті алып қоюға жол бермейді, акционерлердің тірі немесе тірі еместігіне қарамастан, ары қарай өмір сүре береді. Өз кезегінде, инкорпорация түсінігі корпорацияның тұрақты болуы және корпорация акционерлерінің оның өзіне қатысты құқықтық мирасқорлығы мәртебесі сияқты сипаттамаларымен заңды тұлға ретінде құрылуы және қалыптасуы актісін немесе үдерісін білдіру үшін қолданылады.

3.Корпоративтік құқық қатынастар, субъектісі жəне объектісі. Құқықтық реттеу нысанасы қоғамдық қатынастар болып табылады. Заңдардың салалары және қосымша салалары, құқық институттары: әлдебір белгі- сипаттарына қарап біріктіру негізінде ажыратуға және топтастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір құқықтық қатынастарды реттейтін өлшемі бойынша ажыратылады. Тек осы жағдайда ғана ұқсас, мағынасы бойынша бір-біріне жақын, бірыңғай мазмұнда біріккен және бір әдістермен реттеуге бағытталған қосымша сала немесе құқықтық институт туралы айтуға болады. Басқа сөздермен айтқанда, құқықтық нормалар жиынтығымен реттеуге жататын құқықтық қатынастарды сәйкестендіру, яғни жеке сала, қосымша сала немесе құқық институты ретінде ажыратуға болатын сәйкестендіру- аталған құқықтық қатынастардың насаны болып табылатындығынан және оның мазмұнын құрайтындығынан шығып отыр. Корпоративтік құқықтың өзіндік реттеу нысанасы бар. Анықтаманың өзі айтып тұрғандай, «корпоративтік құқықтың нысанасы-корпоративтік қатынстар болып табылады». Корпоративтік құқықтық қатынастардың түсінігі туралы мәселені арау – корпоративтік құқықтың түсінігі мен нысанасы туралы пікірталасты жалғастырып және толықтырып келеді, ойткені А.А.Зурабян көрсеткендей, «бұл құқықтық қатынастардың табиғатына және қай салаға жататындығына байланысты пікірлер тұтастығы жоқ». Бұл пікірталастың негізгі ойлары: бұл қатынастардың нысанасын не құрайды және корпоративтік қатынастар азаматтық құқықтық қатынастарға ғана жата ма дегендердің анықтамасы болып табылады. Корпоративтік қатынастардың азаматтық құқық аясында қалыптасатыны және дамитыны туралы көзқарастың басымдық алатынын атап өткен жөн. Корпоративтік қатынастар- бұл азаматтық құқықтың қолданылып жүрген қосымша салаларының бірде-біреуінің шектеріне сыймайтын ерекше текті қатынастар. Корпоративтік қатынастарды кәсіпкерлік «шаруашылық» құқық нысанасын құрайтын құрамдас бөлшектердің бірі деп санайтын және құқықтың жан-жақты «кешенді» салаласы деп бағалайтын С.П.Мороз да осыған ұқсас пікір ұстанады. Азаматтық құқықтық қатынастың атықтаушы элементі азаматтық құқықтық қатынастардан тыс өмір сүре алмайтын субъективтік азаматтық құқық болып табылады- детін ұстанымды негізге ала отырып, «корпоративтік құқықтар және міндеттер корпоративтік құқықтық қатынастар мазмұнының элементтері болып табылады» дегенге қатысты корпоративтік құқықтар осы құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайды деген қорытындымен келісуге болады.

4.Корпоративтік құқыққатынастар мəні жəне мазмұны. Құқықтық реттеу нысанасы қоғамдық қатынастар болып табылады. Заңдардың салалары және қосымша салалары, құқық институттары: әлдебір белгі- сипаттарына қарап біріктіру негізінде ажыратуға және топтастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір құқықтық қатынастарды реттейтін өлшемі бойынша ажыратылады. Тек осы жағдайда ғана ұқсас, мағынасы бойынша бір-біріне жақын, бірыңғай мазмұнда біріккен және бір әдістермен реттеуге бағытталған қосымша сала немесе құқықтық институт туралы айтуға болады. Басқа сөздермен айтқанда, құқықтық нормалар жиынтығымен реттеуге жататын құқықтық қатынастарды сәйкестендіру, яғни жеке сала, қосымша сала немесе құқық институты ретінде ажыратуға болатын сәйкестендіру- аталған құқықтық қатынастардың насаны болып табылатындығынан және оның мазмұнын құрайтындығынан шығып отыр. Корпоративтік құқықтың өзіндік реттеу нысанасы бар. Анықтаманың өзі айтып тұрғандай, «корпоративтік құқықтың нысанасы-корпоративтік қатынстар болып табылады». Корпоративтік құқықтық қатынастардың түсінігі туралы мәселені арау – корпоративтік құқықтың түсінігі мен нысанасы туралы пікірталасты жалғастырып және толықтырып келеді, ойткені А.А.Зурабян көрсеткендей, «бұл құқықтық қатынастардың табиғатына және қай салаға жататындығына байланысты пікірлер тұтастығы жоқ». Бұл пікірталастың негізгі ойлары: бұл қатынастардың нысанасын не құрайды және корпоративтік қатынастар азаматтық құқықтық қатынастарға ғана жата ма дегендердің анықтамасы болып табылады. Корпоративтік қатынастардың азаматтық құқық аясында қалыптасатыны және дамитыны туралы көзқарастың басымдық алатынын атап өткен жөн. Корпоративтік қатынастар- бұл азаматтық құқықтың қолданылып жүрген қосымша салаларының бірде-біреуінің шектеріне сыймайтын ерекше текті қатынастар. Корпоративтік қатынастарды кәсіпкерлік «шаруашылық» құқық нысанасын құрайтын құрамдас бөлшектердің бірі деп санайтын және құқықтың жан-жақты «кешенді» салаласы деп бағалайтын С.П.Мороз да осыған ұқсас пікір ұстанады. Азаматтық құқықтық қатынастың атықтаушы элементі азаматтық құқықтық қатынастардан тыс өмір сүре алмайтын субъективтік азаматтық құқық болып табылады- детін ұстанымды негізге ала отырып, «корпоративтік құқықтар және міндеттер корпоративтік құқықтық қатынастар мазмұнының элементтері болып табылады» дегенге қатысты корпоративтік құқықтар осы құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайды деген қорытындымен келісуге болады.

5.Корпоративтік құқықтың құқық жүйесіндегі алатын орны. Корпоративтік құқық түсінігі қазақстандық заңнама үшін жаңа ұғым болып саналады. Корпоративтік құқық термині бастапқыдан-ақ оның нысанасы корпорацияларды құруға және олардың қызметіне байланысты құқықтық қатынастар болып табылатыны туралы қорытынды жасауға себеп болған. Профессор Ю.Г.Басин атап көрсеткендей, «корпорация- құқық теориясына да, құқық тәжірибесіне де етене таныс түінік». Бұл жағдайда корпорация түсінігінің заңды тұрғыда маңызды анықтамасы қажет болып көрінеді, өйткені корпоративтік құқық терминінің өзі заңды тұлғалардың басым көпшілігінің корпорациялар қатарына жататын фактісін білдіреді. Бұл түсінік көбінесе американдық және ағылшындық құқықтың корпорация және инкорпорация деген сияқты тұжырымдамаларына негізделген. Соған байланысты корпорация деп нені түсіну керектігін айқындап алу- түбегейлі маңызды мәселе болмақ. Сонымен қатар корпоративтік құқықтың қандай да бір дербестілігінің негізділігін анықтау мақсаты үшін корпорациялардың: елеулі дәрежеде корпорацияларды басқа түрлерден және заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының арасынан ажыратып көрсететін өзгеше ерекшеліктерін, оларды құрудағы және қызметтеріндегі тәртібі мен шарттарын анықтау қажет. Black’s Law Dictionary сөздігіне жүгінсек, корпорация термині тұлғаладың ұлттық заңнамаға сәйкес бірігуі ретінде құрылған заңды тұлғаға жатады, оның үстіне, корпорацияның өзі оны құрған(оның акционері болып табылатын) тұлғалардан бөлектенеді, нәтижесінде ол талап қоюшы және жауапкер ретінде әрекет етеді, сондай-ақ оның өзіне қатысты құқықтық мирасқорлықты талап етеді, өйткені жеке акционердің еркі бойынша да, оның акцияларының берілуіне байланысты да корпорацияның капиталына бұрын салынған мүлікті алып қоюға жол бермейді, акционерлердің тірі немесе тірі еместігіне қарамастан, ары қарай өмір сүре береді. Өз кезегінде, инкорпорация түсінігі корпорацияның тұрақты болуы және корпорация акционерлерінің оның өзіне қатысты құқықтық мирасқорлығы мәртебесі сияқты сипаттамаларымен заңды тұлға ретінде құрылуы және қалыптасуы актісін немесе үдерісін білдіру үшін қолданылады.

6.Корпоративтік құқықтың қайнар көздері. Акционерлік қоғамдардың мәртебесін реттейтін алғақы қазақстандық арнаулы акт- 1991 жылғы 21 маусымда шыққан Қазақ КСР-інің «Шаруашылық серіктестіктер және акционерлік қоғамдар туралы» заңы болды. Бұл заң тұтынушылармен және өнім берушілермен жасалып қойған шарттар негізінде шаруашылық серіктестіктің қызметін жоспарлаудың міндеттілігін көрсете отырып, оның енді мемлекет тарапынан орталықтандырылмай, қоғамның өзі дербес әрекет ететін кезеңінің ерекшеліктерін ашып береді. Сонымен қатар мемлекеттік органдармен, сондай-ақ заңнамада қарастырылған басқа жағдайларда жасалған мәмілелер бойынша қаржылық- шаруашылық қызметін мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының тексеруі мүмкіндігі көзделді. Азаматтық заңнама негіздері 1994 жылғы 27 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің қабылдануына байланысты акционерлік қоғамдардың мәртебесін реттеуге қатысты күшін жойды, ал 1991 жылғы «Шаруашылық серіктестіктер және акционерлік қоғамдар туралы» заң ҚР-сы Азаматтық кодексіне қайшы келмейтін бөліктері бойынша күшін сақтап қалды. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 наурыздағы Заңына сәйкес, шаруашылық серіктестіктің алқалақ органдары құрылымына қойылатын талаптар айқынырақ болып шықты, ал алқалақ органдар олып басқарма «дирекция» және бақылау кеңесі, сондай-ақ заң актілерінде немесе жалпы жиналыстың шешімінде көзделген басқа да органдар құрылады. Енді акционерлік қоғам жыл сайын өзінің қаржылық есеп-қисабы арқылы акционерлерге таныстырып отыратын міндеттеме енгізіледі, акционерлік қоғамның капиталын қалыптастыру, қолдану және қорғау бойынша қосымша талаптар да көзделеді. Қазақстан Республикасының корпоративтік заңнамасы дамуының келесі кезеңі 2003 жылғы 13 мамырда ҚР-ның «акционерлік қоғамдар туралы» жаңа заңының қабылдануына және оның алдындағы заңның күшін жойды деп танылуына байланысты. 2003 жылғы «Акционерлік қоғамдар туралы» заң, бірнеше рет өзгертулер мен толықтырулар енгізілуіне қарамастан, қазіргі уақытта қолданыстағы заң актісі болып табылады. Сонымен бірге ондай өзгертулер мен толықтырулардың көпшілігі тікелей Қазақстанның корпоративтік заңнамасын жетілдіруге байланысты болып отыр. Кейіннен, 2003 жылғы заңға корпоративтік қатынастарды заңдық реттеуді жетілдіруге және акционерлердің құқықтарын қорғауға бағытталған елеулі түзетулер енгізілді. Сойтіп, 2007 жылғы 19 ақпанда шыққан Заң арқылы жария компаниялармен миноритарлық акционерлер, корпоративтік веб-сайт және корпоративтік хатшы, корпоративтік басқару кодексі түсініктері енгізілді.

7.Шет елдердегі корпорациялар ерекшеліктері. Еурапа елдерінде мысалы, германия және Франция сияқты, корпорация терминіне акционерлік қоғам түсінігі сай келеді. Оның үстіне корпорация деген терминнің өзі еурапалық құқықтық доктринаға кеңінен танымал, ал оның мазмұны іс жүзінде толықтай корпорацияның жоғарыда баяндалған ағылшындық-американдық құқықтағы анықтамасына парапар келеді. Атап айтқанда Н.С. Суворов та заңды тұлғалардың табиғатына жүргізілген әртүрлі теориялық көзқарастарды терең талдау негізінде жеке құқықтық корпорацияларға «дербес күштердің белгілі ортақ мақсаттарға жету үшін біршама ұзақ уақыт ішінде қол жеткізілген, өзінің әкімшілік органдары және меншікті мүлкі бар ұйымдасқан бірлестіктері» деген мағына берген. Оның үстіне, «әкімшілік органдардан басқа, корпорацияларда қоғамның мүшелері болады. Олардың әрқайсысының өзінің корпоративтік құқықтарын көрсете алатын құқы мен мүмкіндігі бар яғни корпорацияға жататын тұлғалар ретінде олар корпоративтік басқарудың пайдасын көре алады». Өз кезегінде, акционерлік серіктестіктерді корпорациялар деп атамай-ақ, Г.Ф. Шершеневич оларға «мүдделердің ортақтығына байланысты адамдар тобының белгілі бір мақсаттарға жету үшін бірлескен мүліктік және жеке күштерін қосатын жағдайларда тұлғалардың бірігуі» деген анықтама берді. Қазақстандық құқық та заңды тұлғаның корпорация сияқты осындай түрін немесе ұйымдық формасын қарастырмайды, бірақ акционерлік қоғам түсінігін қолданады. Профессор М.К.Сүлейменов атап көрсеткендей, корпорацияның негізгі: акционерлік қоғамның дербес құқықтық субъектілігі, оның кәсіпкерлік қызметін акциялар шығару және орналастыру есебінен шектеусіз топтардан қаржыландыру үшін капитал келтіруге мүмкіндік беретін оның мүліктік және заңдық дербестігі болып табылады. Жоғарыда аталған және саны көп басқа дереккөздерге жасалған талдау: корпорацияның өз қызметінің негізгі мақсаты етіп акциялар шығару және орналастыру есебінен капитал келтіру нәтижесінде пайда алуды көздей отырып, мүліктік айналым саласында құрылатынын және әрекет ететінін дәлелдейді.

8. Заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысанының түсінігі. Азаматтық құқықтар мен міндеттердің иесі ретінде азаматтық құқықтыққатынастардың субъектісі болу тек жеке тұлғаларға ғана емес, олармен қатар заңды тұлғаларға да тəн қасиет (АК 1 бап). Азаматтық құқықтың дербес субъектісі ретіндегі заңды түл-ғаның түсінігін айқындау үшін тарихқа шүғылып, жалпы оның пайда болу себептерін, құрылуының мақсаттарын, ол туралы ғылыми пікірлер туралы мағлүматтарды келтіру орынды болар деп ойлаймын. Əрі əлеуметтік, əрі экономикалық, əрі саяси түрғыдағы қо-ғамдық қатынастардыңь күрделі жағдайында адамдардың əр түрлі ұйымдар құрмай өмір сүруі мүмкін емес. Кез- келген ұйымдардың белгілі бір мақсаттарға жету үшін құрылатындығы бəрімізге мəлім, ал ол үшін міндетті түрде қаржы мен еңбектің де бір араға келтірілуі қажет. Адамдардың

мұндай ұжымдық қатысуларының негізгі нысаны заңды тұлғалар түрінде ұйымдастырылады.

Заңды тұлға институтының қоғамда пайда болуының себептеріне келетін болсақ, олар жалпы құқықтың да пайда болу себептерімен сəйкес келеді. Заңды тұлғалар туралы түсінікті айқындау үшін азаматтық құқық ғылымы өзінің негізгі проблемалар қатарына заңды тұлғалар туралы ілімдер мəселесін жатқызады. Заңды тұлғалар сияқты сондай маңызды, күрделі əлеуметтік институттың дамуы ғылыми зерттеулерсіз мүмкін емес. Олар заңды тұлғалар пайда болуынан бері жүргізіліп келуде. Заңды тұлға - өзінің құрылтайшылары немесе қатысушы-ларынан бөлек болып табылатын қоғамдық құрылғы. Бұл туралы сөз қозғаудың себебі заңды тұлғаның нақты физикалық көрініс таппайтын құқық субьектісі болуында. Заңды тұлғалардың ең кең түсініктемесі Латын Америка мемлекеттерініңазаматтық кодекстерінде көрсетілген. Чилидің азаматтық кодексінде 1865 жылғы "Заңды тұлға - фиктивті құ-қықтарды жүзеге асыра алатын, азаматтық міндеттемелерді ала

алатын, құқықтық жəне құқықты емес қатынастарға түсе алатын тұлға болып табылады"

деп көрсетілген. Латын Американың басқа мемлекттерінің азаматтық кодекстерінде заңды

тұлғаларға осыған ұқсас түсініктемелер берілген. Сонымен қортындылай келе заңды тұлғаларға келесідей анықтама беруге болады: заңды тұлға дегеніміз - құрылтайшылардың ерігін білдіретін, олардың мүддесіне қызмет ететін, азаматтық айналымда өзінің атынан қатысатын, азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие бола алатын, сəйкесінше жауапкершілікке де тартылатын,

құрылтайшылары тарапынан белгілі мақсаттарға жету үшін азаматтар, олардың

қаржылары жəне қызметтерінен құрылған ұйым.

9.Шаруашылық серіктестер комерциялық заңды тұлға ретінде. Шаруашылық серіктестік (ағыл. business unit; нем. Wirtschuftsgenossenschaft f) - Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым.Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алған мүлік меншік құқығы бойынша серіктестікке тиесілі болады. Шаруашылық серіктестікті бір тұлға құра алады, ол оның жалғыз қатысушысы болады. Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктесгігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысандарында құрылуы мүмкін. Серіктестік — коммерциялық ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны. Қатысушылардың салымдары есебінен құрылған және қызмет нәтижесінде алынған мүлік Серіктестіктің меншігі болып табылады. Мынадай түрлерге бөлінеді: жауапкершілігі шектеулі cеріктестік — өздерінің ақшалай немесе заттай нысандағы салымдарын біріктіру жолымен немесе жеке тұлғалардың келісімі бойынша құрылатын және несиегерлер алдында тек өзінің мүлкімен ғана жауап беретін, несиегерлердің талаптары cеріктестік мүшелерінің мүлкіне қолданылмайтын заңды шаруашылық ұйым түрі; қосымша жауапкершілікті cеріктестік — шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында заңды тұлғалармен немесе азаматтармен (жеке тұлғалармен) жасалған келісім бойынша олардың мүлкін біріктіру жолымен құрылған ұйым; жауапкершілігі шектеусіз cеріктестік. — міндеттемелері бойынша қатысушылары салған капиталымен ғана емес, өзінің бүкіл мүлкімен ынтымақты түрде толық жауап беретін коммерц. ұйым; толық cеріктестік. — қатысушылары өзара жасасқан шарт негізінде серіктестіктің атынан кәсіпкерлік қызметпен айналысатын және оның міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі мүлікпен жауап беретін заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысаны; сенімгерлік (коммандиттік) cеріктестік. — міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен қосымша жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, салымшылардың мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін бір немесе одан көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қатыспайтын cеріктестік.; сауда cеріктестікгі — өнеркәсіп, а. ш. көлік салаларында, т.б саудамен және басқа кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын заңды тұлға; шаруашылық cеріктестікгі — жарғы капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымына) бөлінген коммерц. ұйым; акционерлік қоғам — жарғы капиталы құрылтайшылардың (акционерлердің) акцияларынан құралатын акционерлік ұйым.

10.Шаруашылық серіктестіктердің құқықтық жағдайының ерекшеліктері. . Шаруашылық серіктестік (ағыл. business unit; нем. Wirtschuftsgenossenschaft f) - Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым.Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алған мүлік меншік құқығы бойынша серіктестікке тиесілі болады. Шаруашылық серіктестікті бір тұлға құра алады, ол оның жалғыз қатысушысы болады. Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктесгігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысандарында құрылуы мүмкін. Серіктестік — коммерциялық ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны. Қатысушылардың салымдары есебінен құрылған және қызмет нәтижесінде алынған мүлік Серіктестіктің меншігі болып табылады. Мынадай түрлерге бөлінеді: жауапкершілігі шектеулі cеріктестік — өздерінің ақшалай немесе заттай нысандағы салымдарын біріктіру жолымен немесе жеке тұлғалардың келісімі бойынша құрылатын және несиегерлер алдында тек өзінің мүлкімен ғана жауап беретін, несиегерлердің талаптары cеріктестік мүшелерінің мүлкіне қолданылмайтын заңды шаруашылық ұйым түрі; қосымша жауапкершілікті cеріктестік — шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында заңды тұлғалармен немесе азаматтармен (жеке тұлғалармен) жасалған келісім бойынша олардың мүлкін біріктіру жолымен құрылған ұйым; жауапкершілігі шектеусіз cеріктестік. — міндеттемелері бойынша қатысушылары салған капиталымен ғана емес, өзінің бүкіл мүлкімен ынтымақты түрде толық жауап беретін коммерц. ұйым; толық cеріктестік. — қатысушылары өзара жасасқан шарт негізінде серіктестіктің атынан кәсіпкерлік қызметпен айналысатын және оның міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі мүлікпен жауап беретін заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысаны; сенімгерлік (коммандиттік) cеріктестік. — міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен қосымша жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, салымшылардың мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін бір немесе одан көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қатыспайтын cеріктестік.; сауда cеріктестікгі — өнеркәсіп, а. ш. көлік салаларында, т.б саудамен және басқа кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын заңды тұлға; шаруашылық cеріктестікгі — жарғы капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымына) бөлінген коммерц. ұйым; акционерлік қоғам — жарғы капиталы құрылтайшылардың (акционерлердің) акцияларынан құралатын акционерлік ұйым.

11.Акционерлік қоғам түсінігі мен ерекшеліктері. Акционерлік қоғам — капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану кезеңінде пайда болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық акционерлік қоғам болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі. Оның жарғысында қоғамның мақсаты, капитал мөлшері, іс басқару тәртібі айқындалады. Акционерлік қоғамда басқарудың ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган — басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган — тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс — дивиденд немесе белгіленген пайыз алады. Акционерлік қоғам: Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам (бұдан әрі - қоғам) деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін. Қоғамның фирмалық атауы болады, онда "акционерлік қоғам" ұйымдық-құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін "АҚ" аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.

12.Акционерлік Қоғам түрлері.Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы заңына сәйкес акциялардың түрлері: жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен кезде акционерге дауыс беру құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.Артықшылықты акциялардың меншік иелері - акционерлердің жай акциялардың меншік иелері - акционерлеріне қарағанда қоғамның жарғысында белгіленіп, алдын ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және қоғам таратылған кезде осы Заңда белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы бар. Орналастыру кезеңінде қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның орналастырылған акцияларының жалпы санының жиырма бес процентінен аспауға тиіс.Осы баптың 4-тармағында белгіленген жағдайларды қоспағанда, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын бермейді. Егер: қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы ол бойынша шешім артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін мәселені қараса, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын береді. Орналастырылған (сатып алынғандарын шегере отырып) артықшылықты акциялардың жалпы санының кемінде үштен екісі шектеу қоюға дауыс берген жағдайда ғана мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп есептеледі.Олар бойынша шешімдер қабылдау артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін мәселелерге: артықшылықты акциялар бойынша төленетін дивидендтердің мөлшерін азайту не мөлшерін есептеу тәртібін өзгерту;артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер төлеу тәртібін өзгерту;артықшылықты акцияларды қоғамның жай акцияларына айырбастау туралы мәселелер жатады.қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғам артықшылықты акцияларды ұйымдастырылмаған рынокта осы Заңға сәйкес сатып алған кезде олардың құнын айқындау әдістемесіне (егер құрылтай жиналысы әдістемені бекітпесе, оны бекіту) өзгерістерді бекіту туралы мәселені қарайды;қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта ұйымдастыру не тарату туралы мәселені қараса; артықшылықты акция бойынша дивиденд оны төлеу үшін белгіленген мерзім өткен күннен бастап үш ай ішінде толық мөлшерінде төленбесе, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын береді.

13.Жауапкершілігі шектеулі жəне қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер, олардың ерекшеліктері, құрылтай құжаттары. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) — белгілі бір шаруашылық қызмет жүргізу мақсатында бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде құрылтайшылардың үлесіне (салымдарына) бөлінген заңды тұлға. Қызмет мақсаты пайда алуды көздейді. Қатысушыларының саны жүзден аспауға тиіс. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, ал серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде ғана жауап береді. Жарғылық капиталдың мөлшерін Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшылары белгілейді. Қазақстан Республикасының “Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы” Заңына сәйкес жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері 100 айлық есептік көрсеткіш шамасына бара-бар сомадан кем болмауы керек. Егер Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында өзгеше жағдай қарастырылмаса, қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестік мүлкіне қатысушылардың қосымша жарналар енгізу туралы шешім қабылдай алады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жоғарғы органы оған қатысушыларының жалпы жиналысы болып табылады. Серіктестіктің алқалы ұйымы ретінде басқарма және байқаушы кеңес сайланады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заң құжаттарында белгіленген реттер мен тәртіп бойынша қатысушылардың жалпы жиналысының шешімімен шаруашылық серіктестіктің бір түрінен екінші түріне, мысалы, акционерлік қоғамдар немесе өндірістік кооперативтер болып қайта құрылуы мүмкін. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік тарату туралы шешім шығару қатысушылардың жалпы жиналысының құзыретіне жатады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктегі басқару мәселелері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, заң актілеріне және оның жарғысына сәйкес іске асырылады.

Қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздері енгізген салымдардың еселенген мөлшерінде өздеріне тиесілі қосымша мүлікпен жауап беретін серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп танылады. Қатысушылар жауапкершілігінің шекті мөлшері жарғыда көзделеді. Қатысушылардың бірі банкрот болған жағдайда қосымша жауапкершілігі бар серіктестік міндеттемелері бойынша оның жауапкершілігі, егер құрылтай құжаттарында жауапкершілікті бөлудің өзгеше тәртібі көзделмесе, қалған қатысушылар арасында олардың салымдарына бара-бар бөлінеді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзге шаруашылық серіктестік, акционерлiк қоғам немесе өндірістік кооператив болып қайта құрылуға құқылы, өткізу актісіне сәйкес қайта құрылатын серіктестіктің барлық құқықтары мен міндеттері соған ауысады. Қайта құрылатын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің атқарушы органы қайта құрудың тәртібі мен шарттарын белгілейтін қайта құру жоспары мен жаңадан пайда болатын акционерлiк қоғам заңды тұлға жарғысының жобасын дайындайды және серіктестікті қайта құру, қайта құрудың жоспары мен жарғыны бекіту, сондай-ақ жаңадан пайда болатын серіктестіктің немесе өндірістік кооперативтің атқарушы және өзге органдарын сайлау туралы мәселелерді қатысушылардың жалпы жиналысының шешім шығаруына енгізеді.

14.Өндірістік кооператив, түсінігі, белгілері, құқықтық мəртебесінің ерекшеліктері. Өндірістік кооператив - азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізденген ерікті бірлестігі.Өндірістік кооперативтің және оның мүшелер құқықтық жағдайы елдің заңнамалық актілеріне сәйкес белгілері. Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға хақылы. Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды. Арнайы заңмен реттелетiн қызметтi жүзеге асыру үстiнде өндiрiстiк кооперативтер, сол сияқты осы Заңды да басшылыққа алады. Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерiн арнайы реттейтiн заң актiлерiнiң нормалары осы Заңның нормаларына қайшы келген жағдайда заң актiлерiнiң нормалары қолданылады. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады. Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметiне "Шетел инвестициялары туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Заңның күшi қолданылады. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшылары екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылғаннан кейiн құрылтайшылар кооператив мүшелерi болады және өндiрiстiк кооперативтiң басқа мүшелерiмен бiрдей құқықтар мен мiндеттердi иеленедi. Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн құрылтай шарты мен жарғының негiзiнде жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық нысанында құрылатын шағын, орта және ірі кәсiпкерлiк субъектiлерi өз қызметiн Қазақстан Республикасының Үкiметi мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге асыра алады. Өндірістік кооперативтің атқарушы органы сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы кооператив мүшелерін хабардар етуге міндетті. Кооператив мүшелеріне сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы ақпарат кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының шешімінде көзделген тәртіппен (егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе), өндірістік кооператив соттың тиісті хабарламасын немесе корпоративтік дау бойынша азаматтық іске шақыруды алған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей берілуге тиіс. Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан ұзағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан аспауға тиiс. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi осы мерзiмдер өткеннен кейiн кооперативтен шыққан болып есептеледi. Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының мүшелерi бола алмайды.

15.Өндірістік жəне тұтыну кооперативтердің арасындағы айырмашылықтары. Өндірістік кооператив - азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізденген ерікті бірлестігі.Өндірістік кооперативтің және оның мүшелер құқықтық жағдайы елдің заңнамалық актілеріне сәйкес белгілері. Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға хақылы. Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды. Арнайы заңмен реттелетiн қызметтi жүзеге асыру үстiнде өндiрiстiк кооперативтер, сол сияқты осы Заңды да басшылыққа алады. Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерiн арнайы реттейтiн заң актiлерiнiң нормалары осы Заңның нормаларына қайшы келген жағдайда заң актiлерiнiң нормалары қолданылады. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады. Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметiне "Шетел инвестициялары туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Заңның күшi қолданылады. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшылары екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылғаннан кейiн құрылтайшылар кооператив мүшелерi болады және өндiрiстiк кооперативтiң басқа мүшелерiмен бiрдей құқықтар мен мiндеттердi иеленедi. Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн құрылтай шарты мен жарғының негiзiнде жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық нысанында құрылатын шағын, орта және ірі кәсiпкерлiк субъектiлерi өз қызметiн Қазақстан Республикасының Үкiметi мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге асыра алады. Өндірістік кооперативтің атқарушы органы сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы кооператив мүшелерін хабардар етуге міндетті. Кооператив мүшелеріне сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы ақпарат кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының шешімінде көзделген тәртіппен (егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе), өндірістік кооператив соттың тиісті хабарламасын немесе корпоративтік дау бойынша азаматтық іске шақыруды алған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей берілуге тиіс. Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан ұзағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан аспауға тиiс. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi осы мерзiмдер өткеннен кейiн кооперативтен шыққан болып есептеледi. Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының мүшелерi бола алмайды.

16.Өндірістік жəне тұтыну кооперативтердің арасындағы айырмашылықтары. Өндірістік кооператив - азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізденген ерікті бірлестігі.Өндірістік кооперативтің және оның мүшелер құқықтық жағдайы елдің заңнамалық актілеріне сәйкес белгілері. Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға хақылы. Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды. Арнайы заңмен реттелетiн қызметтi жүзеге асыру үстiнде өндiрiстiк кооперативтер, сол сияқты осы Заңды да басшылыққа алады. Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерiн арнайы реттейтiн заң актiлерiнiң нормалары осы Заңның нормаларына қайшы келген жағдайда заң актiлерiнiң нормалары қолданылады. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады. Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметiне "Шетел инвестициялары туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Заңның күшi қолданылады. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшылары екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылғаннан кейiн құрылтайшылар кооператив мүшелерi болады және өндiрiстiк кооперативтiң басқа мүшелерiмен бiрдей құқықтар мен мiндеттердi иеленедi. Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн құрылтай шарты мен жарғының негiзiнде жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық нысанында құрылатын шағын, орта және ірі кәсiпкерлiк субъектiлерi өз қызметiн Қазақстан Республикасының Үкiметi мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге асыра алады. Өндірістік кооперативтің атқарушы органы сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы кооператив мүшелерін хабардар етуге міндетті. Кооператив мүшелеріне сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы ақпарат кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының шешімінде көзделген тәртіппен (егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе), өндірістік кооператив соттың тиісті хабарламасын немесе корпоративтік дау бойынша азаматтық іске шақыруды алған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей берілуге тиіс. Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан ұзағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан аспауға тиiс. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi осы мерзiмдер өткеннен кейiн кооперативтен шыққан болып есептеледi. Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының мүшелерi бола алмайды.

17.Кооперативтердің кəсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері, олардың пай қоры. Өндірістік кооператив - азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізденген ерікті бірлестігі.Өндірістік кооперативтің және оның мүшелер құқықтық жағдайы елдің заңнамалық актілеріне сәйкес белгілері. Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға хақылы. Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды. Арнайы заңмен реттелетiн қызметтi жүзеге асыру үстiнде өндiрiстiк кооперативтер, сол сияқты осы Заңды да басшылыққа алады. Кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерiн арнайы реттейтiн заң актiлерiнiң нормалары осы Заңның нормаларына қайшы келген жағдайда заң актiлерiнiң нормалары қолданылады. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады. Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметiне "Шетел инвестициялары туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, осы Заңның күшi қолданылады. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшылары екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылғаннан кейiн құрылтайшылар кооператив мүшелерi болады және өндiрiстiк кооперативтiң басқа мүшелерiмен бiрдей құқықтар мен мiндеттердi иеленедi. Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн құрылтай шарты мен жарғының негiзiнде жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық нысанында құрылатын шағын, орта және ірі кәсiпкерлiк субъектiлерi өз қызметiн Қазақстан Республикасының Үкiметi мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге асыра алады. Өндірістік кооперативтің атқарушы органы сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы кооператив мүшелерін хабардар етуге міндетті. Кооператив мүшелеріне сотта корпоративтік дау бойынша іс қозғалғаны туралы ақпарат кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының шешімінде көзделген тәртіппен (егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе), өндірістік кооператив соттың тиісті хабарламасын немесе корпоративтік дау бойынша азаматтық іске шақыруды алған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей берілуге тиіс. Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан ұзағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан аспауға тиiс. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi осы мерзiмдер өткеннен кейiн кооперативтен шыққан болып есептеледi. Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының мүшелерi бола алмайды.