17 Ұйымның қаржылық дәрменсіздігі

Кәсіпорынға қажетті ресурстар шамасын есептеу үшін, ең алдымен қандай мұқтаждықтарды қаржылындыру керек екендігін анықтау қажет. Басқаша айтқанда, қаржыландыру қажеттілігі инвестиция жасау қажеттілігінен туындайды. Инвестиция көлеміне әдетте мынадай шығындар кіреді;

1. Жер сатып алу және оны байланыс жүйесіне қосу үшін шығындар.

2. Машиналар мен құрал жабдықтар, аспап пен саймандар алу үшін шығындар

3. Материалдық емес активтер алу үшін шығындар

4. Айналмалы капиталдың өсіміне қажетті шығындар

5. Жарнама үшін шығындар

6. Резервтер құру үшін қажетті шығындар

Қаржы ресурстары қажеттілігін бағалау логикасын белгілейтін маңызды фактор – бұл меншікті капиталдың қажеттілігі. Меншікті капиталдың қажеттілігін бағалауға келесі формула қолданылады;

К с=[П –(r-i) *D]\r

Мұнда К с - меншікті капиталдың қажеттілігі

П - таза пайда

D - несиелік капитал

i - капитал нарығындағы орташа пайыздық мөлшерлеме

r- таза табыс бойынша есептелген активтер табыстылығы.

Қазақстанда бүкіл нарықтық кезең ішінде байқап отырғанымыздай

Несиенің пайыздық мөлшерлемесінен актив табыстылығы кем болса, онда кәсіпорынның меншікті капиталының қажеттілігі күрт артады, себебі формула алымындағы айырма орнына қосынды шығады.

(r-i) *D]\r – сомасы кәсіпорынды әр түрлі қаржылық қиыншылықтардан сақтандыруға қажетті мөлшер. Әдетте қаржылық жағдайы тұрақты болған жағдайда кәсіпорындар көбінесе бұл соманы коммерциялық банктерден несие түрінде алады.

Қарыз алушының қаржылық мүмкіндігін бағалау үшін қолданылатын формула;

СF =П+А+КЗ-ДЗ-ПЗ

Мұнда СF- несиені өтеуге жұмсалуы мүмкін ақша ағыны

П – таза пайда

КЗ – несиелік қарыздың артуы

ДЗ – дебиторлық қарыздың артуы

ПЗ - өндірістік қорлардың артуы

18 Қарыз капиталың тиімділік қөрсеткіштері:

Қарыз капиталының тиімділігін бағалау үшін талдамалы көрсеткіштер жүйесі пай-ы. Аталмыш көрсеткіштердің ең маңыздыларына:

1. Қаржы қаурыттылығы коэффициенті

Осы коэффициент қарыз алушының баланс валютасындағы қарыз қаражаттың үлесін көрсетеді. Көрсеткіш 50 % аспауы тиіс.

2. Ұзақ және қысқа мерзімді қарыз капитал арасындағы ара-қатынас коэффициенті:

ДЗК- соңғы есептік күні бух. баланс б/ша ұзақ мерзімді қарыз капиталы

КЗК - соңғы есептік күні бух. баланс б/ша қысқа мерзімді қарыз капиталы

Әрбір қарыз алушының аталмыш параметрі жеке болады ж/е ол бірқатар кезеңде талданады. Осы коэффициенттің ұлғайғаны тартылған қарыз капиталының инвестициялық бағытын растайды.

3. Қаражат тарту коэффициенті:

ОА – қарыз алушының осы күні бух балансы б/ша айналым активі.

Аталмыш көрсеткіш қысқа мерзімді активтің айналым активінің орнын толтыруға қатысу дәрежесін сипаттайды.Осы коэффициенттің деңгейі неғұрлым төмен болса, банк клиентінің несие төлеу қабілеті соғұрлым жоғары болады.

4. Запастың орнын толтыруда қаражат тарту коэффициенті көп қолданатын параметр болып табылады.

ЗС- соңғы есептік күні баланс б/ша қары қаражаты.

Запастың орнын толтыратын меншікті айналым қаражаттың үлесі 50 %-ң банктің қысқа мерзімді несиесімен, тауарлық операция б/ша кредиторлық берешектің есебінен өтеледі.