Праблема нацыянальнага мастака і мастацтва ў паэме “Сымон-музыка” я.Коласа

У паэме "Сымон-музыка" Я.К. падкр, абавязак мастака - служыць народу. Тэма мастака і маст-ва вядучая. Гал.герой - тален музыка Сымон. Тое, што хлопчык не такі, як усе, аўтар дае зраз з пачатку. Нават бацькі цураліся, нібы чужога.Прырода шчодра адарыла яго дапытлівым розумам і незвычайна чулай душой. 3 радасцю ён успрымае прыр. наваколле. Ён не вельмі прыдатны да гас-кі, не прыстас да "грубага" жыцця. Хлопчык не падобны да братоў і сясцёр, да іншых дзяцей, мае ад іх толькі насмешкі ды кпіны. Сярод аднавяск быў чалавек, з якім Сымон знайшоў агул мову. Гэта- гуртавы пастух дзед Курыла. Дзед нямала перажыў гора і папярэджвае Сымонку, што яго чакае нялёгкая дарога. Перад смерцю пастух падарыў яму сваю скрыпку. Выгнаны з сям'і за недагляд авечак, ён пачынае сваё блуканне па жыцці. Перад тым, як назаўсёды пакінуць родную вёску, Сымон наведвае магілу дзеда Курылы. Хлопчык крочыць у вялікі незнаёмы свет. Сустрэчы з рознымі людзьмі, добрымі і ашуканцамі, праўдзівымі і хітрымі, пакінулі свой след у жыцці музыкі. Усе тыя "апекуны"(карчмар Шлёма, жабрак, пан), да як на пэўны час трапляў тален. падлетак, кожны на свой манер карыст яго здольнасцямі. Прымае, разумее дух.пошукі Сымона толькі Ганна. Голас Сымонкавай скрыпкі абуджае яе парыванні. Паэт падкр зн хар-во яе, якое так уразіла Сымона. Але больш за ўсё прывабіла Ганна душу Сымона тым, што ён сам асабліва цаніў у людзях: "Ты добра, з душою, ты ўся свецішся дабром". Узаемнае каханне Сымона і Ганны якраз і выступае той сілай, якая дала Сымонаву таленту крылы. У канцы Сымон сваім граннем выратоўвае Ганну.  У вобразе Сымона К. хацеў паказаць таленав. людзей, якiмi багата наша бел. зямля, цяжкасцi i перашкоды на шляху гэтых людзей. “На ростанях- 1-шы твор нац. прозы, у якім адлюст-ца жыццё бел. народа і інтэл-цыі на пач. 20ст. Аўтар праз маляўнічыя бытавыя сцэны, нар. легенды і паданні, праз апісанні нар. абрадаў і рэліг. свят стварае карціну нар.жыцця. Галерэя герояў трылогіі даволі разнастайная. Тут і сяляне: бабка Мар'я, дзед Мікодым, стары Мікіта, Грыгор, Сцяпан Рылка, Бязручка, Цімох Жыга, Аксён Каль, і настаўнікі: Андрэй Лабановіч, Алесь Садовіч, Янка Тукала, Саханюк, Анцыпік, Шырокі, Турсевіч, і памочнік начальніка раз'езда Сухавараў, пісар Дулеба, старшыня воласці Захар Лемеш, ляснічы Бяляўскі, Ядвіся. Мы знаёмімся з палешукамі-людзьмі мудрымі, асцярожн і разважлів. Прырода быццам наклала свой адбітак на іх хар-ры: бясконцыя балоты навучылі іх мудраму разважанню, лес выхаваў у іх засцярогу... Старыя палешукі захоўваюць у памяці стараж. легенды і гістар. падзеі. Уражваюць багат наз-ні палешукоў над з'явамі прыроды, іх незвычайная мудрасць. Я. К. расказвае аб цяжкіх умовах жыцця палешукоў, іх беднасці, непісьм-ці. Аднак гэтыя людзі не страцілі пачуцця чалав. годнасці, захавалі глыб веру ў праўду і справ. Гал. герой- настаўнік Андрэй Лабановіч, які прыехаў у Цельшына, глухі куток Палесся, каб навуч вяск дзяцей грамаце. Лаб-іч-сялян сын, які толькі-толькі скончыў настаўн. семінарыю. У адрозненне ад іншых, хто прыпісвае сябе да інтэлігенцыі, Л-віч свайго паходжання не саром, а ганар ім. Лаб перакан, што жыць так, як жывуць тыя, хто не «быдла», ён не будзе. Думкі яго ўвесь час заняты сялянствам. Разам з тым Л-чу не зразумела абыяк-ць, з як людзі адносяцца да свайго становішча. I самае незраз і крыўднае - нежаданне што-небудзь змян у жыцці, як-небудзь яго палепшыць. Але Л-іч не апускае рукі. «Растурхаць соннае балота нашага настаўніцтва», абудзіць у суайчыннікаў пачуццё нац.свядомасці -вось яго мэта. Л-віч вырашыў шукаць той шлях, які прывядзе людзей да лепшай будучыні.Пасля доўгіх блуканняў ён ступае на рэвал. шлях. Гэтаму паспрыялі падпол брашура, сустрэча і доўгія размовы з Вольгай Андросавай і інш. рэвал-рамі. Паступова Л-віч прыходзіць да думкі, што гал. ворагам сялян, з якім трэба змагацца, з'яўл.царызм. Канчаткова ўпэўніўшыся ў гэтым, Андрэй становіцца рэвал-рам. Конец формы

Трылогія Я. К. «На ростанях» адыграла значную ролю ў станаўленні раманнага жанру ў бел. прозе 20-х гг. (ап-ці «У палескай глушы» і «У глыбі Палесся» былі напісаны на працягу 1921-1929). Удзел у нелегал. з'ездзе настаўнікаў, звальненне, суд, астрог - этапы паліт. і марал.станаўлення героя. Выпрабаванні робяць яго яшчэ мацнейшым. Больш упэўнена глядзіць у будучыню Андрэй Л-віч, выйшаўшы з астрога. Ён ужо не на ростанях, а ясна бачыць далейшы шлях служэння працоўнаму народу.

Творчы шлях М.Гарэцкага. Зборнік “Рунь” таленавіты мастак слова, адзін з пачынальнікаў бел. прозы, буйны вучоны, гісторык і тэарэтык літ-ры, публіцыст, лексікограф, перакладчык, збіральнік і прапагандыст ф-ру. 1 твор - ап-не «У лазні» (1912), апубл у«Нашай Нівы» пад псеўд Максім Беларус. Пасля напіс(«Стогны душы», «Роднае карэнне», «У панскім лесе», «Красаваў язмін»,), большасць якіх увайшло ў зб. «Рунь» (1914). Гэты зб. маніфеставаў з'яўл. піс-ка буйнога таленту. Яго творы былі заўважаны крытыкай. М. Багдановіч адзн М. Г. як таленав. мастака слова. Тв-ць дарэвалюц. перыяду паказвае жыццё бел. сялянства, ролю інтэлегенцыі у барацьбе за нац. і сац. вызв-не. У творах паслякастрыч. пары знайшлі адлюстр.гіст мінулае, быт, нравы, псіхалогія. Падзеі рэвалюц. і грамадзянскай вайны адлюстраваны у ап-нях 1919, у рамане “Віленскія камунары”. У дакум.-мастацкіх запісках «На імпер-най вайне» раскрываецца антынародны характар вайны. Ап-ні ”Літоўскі хутарок”, “Рускі”, “Генерал” напісаны на аснове дзеннікавых запісаў і заметак, якія веў М Г. у перапынках паміж баямі. М.Г. цікавіла не вайна сама па сабе, а яе успрыманне асобым чалавекам. М.Г. збіраў бел. фальклор, прымаў удзел у перакладзе твораў Леніна, Горкага, Фадзеева. Ён увёў у нац. прозу новага героя - вяск інтэлігента, які ўсведамляе сваю адказнасць за лёс народа і буд-ню родн. Краю (Клім Шамоўскі- У лазні, Кастусь Зарэмба – У чым яго крыўда, Архіп Лінкевіч-Роднае карэнне). Канфлікт у ранніх тв буд на сутыкненні юнака-рамантыка з вяск асяроддзем, дзе пануе цемната, забабоннасць, Адным з канкрэтных праяўленняў наватарства М. Г. ў мастац. прозе была таксама распрацоўка гістар. тэматыкі. Ап-нямі на тэму мінуўшчыны бел. народа («Князёўна», «Войт»,«Лірныя спевы»)

Ап-сць "Дзве душы філас. тв. Га. герой Ігнат Абдзіраловіч - армейскі афіцэр, у мінулым студэнт з дэмакрат поглядамі. Ён жыве ў рэвал. эпоху, і неакрэсленасць яго пазіцый у многім вытлумач-ца неакрэсленасцю паліт. сітуацыі ў краіне. Адной з прычын душэўнай раздвоенасці Ігната з'яўл і блытанне з паходжаннем. У 27-гадовым узросце герой даведаўся ад маці Маланні, што ён ад нараджэння селянін па пах-ні. Дзве душы (сялянская і панская) не маглі ўжыцца разам. Супярэчлівымі з'яўл не толькі думкі, душэўныя разважанні Абдзір, але і яго паводзіны, учынкі: прызнаецца Алі Макасеевай у каханні, але за яго ніяк не змаг; знаходзіцца ў гушчы рэвал. падзей, але ўдзелу ў іх не прымае; заяўляе перад ворагамі беларушчыны, што ён беларус, а перад змагарамі за Бацькаўшчыну сцв, што яго радзіма - Расія. Душа Ігната дваіцца, калі неабходна акрэсліцца ў адносінах да чырвоных і белых, трэба вызн-ца па пытаннях класавай барацьбы. У канцы твора ён быццам адолеў хваробу дваістасці, перастаў быць пабочным назіральнікам і "ціхім думаннікам" і прызнаўся сабе: "Я з-за непаразумення трапіў у панскія сыны, я сын гэтай чорнай грамады і хацеў бы павесці яе ляпей за ўсіх да шчасця. “Скарбы жыцця”, - твор, прасякнуты трагедыйн пафасам. У «Скарбах...» М. Г. шмат ад філас.прытчы, ад алегорыі, ад шчырай піс-цкай споведзі, усхваляванага мастакоўскага маналогу, ад жанру прарочага казання, прадбачання, якім ч-к пачынае валодаць у экстрэмальнай, пагранічнай сітуацыі, у хвіліны асабліва напружанага інтэлектуальнага жыцця. Менавіта ў такім крытычным становішчы і аказаўся на пачатку 30-х г. М. Г. Ён адчуў вострую ўнутраную неабходнасць падвесці вынікі ўласнай творчай працы. Буйнымі мазкамі стварае М. Г. малюнак гістар. мінулага роднага краю і таго шляху, якім ішоў бел. народ і яго пакутнікі-сыны. Ён бачыць перад сабой няўробленае поле, заезджаных коней, выбіты луг, схуднелы статак і сябе самога каля статку з жабрачай торбай. I бачыць старога з трубою, якая «галосіць аб вечнасці», а бярозы на могілках шумяць «у бязмернасці сусвету». А праз «пустое вялікае поле» ідзе «бясконцы спрадвечны шлях», па якім цягнуцца падарожнікі. Цішыня. Толькі чутно «шарпанне ног крок за крокам». Гэта - шлях у вечныя прасторы. М. Г., робячы парад творчых скарбаў, не мог, зразумела, абмінуць надзённай для бел. літ-ры тэмы рэвалюцыі і адпаведна ўласных твораў, да гэтай тэмы звернутых.

Месца паэтаў-узвышэнцаў У.Дубоукi, Я.Пушчы… Аналіз маст. літ-ры 20-х гг. сведчыць аб яе цеснай сувязі з жыццём народа, з грамад. пераменамі. У 20-я гады ў бел. літ-ру ўвайшла плеяда маладых таленавітых піс-каў і паэтаў - Дубоўка, Чарот, Галавач, Чорны, Лынькоў. Яны прынеслі з сабой энтузіязм, аптымізм, рэвалюц. рамантыку. Язэп Пушча -прадстаўнік «вернутай» (па-іншаму рэпрэсіраванай) літ-ры. Тонкі лірык, эксперыментатар у галіне вобразнасці, рытмікі, мелодыкі, псіхолаг, які мог перадаць найтанчэйшыя псіхал. зрухі чалав. душы. Нар. у в.Каралішчавічы, непадалёку ад Мінска. Дэбютаваў ап-нем у 1922 г. пад псеўданімам Лясун. На працягу 1925-1930 выдаў некалькі паэт. кніг. Вядомасць мелі яго «Лісты да сабакі». Паэзія Пушчы апявала новае сав. жыццё, раскрывала радасны стан разняволенага працаўніка - часта праз ранішні, вясновы пейзаж. Ёй уласцівыя глыбокі лірызм, танальнасць светлай споведзі-разважанні, выкарыстанне сродкаў народнай песні. Раннія публікацыі ў друку з'яўл.ў 1922 г., і хутка выходзіць кніга лірыкі «Раніца рыкае». Адзін за адным выходзяць зб. паэзіі «Vita», «Дні вясны», «Песні на руінах», якія сведчаць пра паглыбленні маральна-этычных і палітычна-сац. уяўленняў іх аўтара ранняй пары.Трывогай напаўняюцца многія творы - пра народ, Радзіму, адзіноцтва, пакуты душы. Паэт канфліктуе з былымі сваімі таварышамі-«маладнякоўцамі», уступае ў «Узвышша», імкнецца ствараць наватарскае ў вобразна-выяўл плане маст-ва, павышае кул-ру тв-ці, беручы за эталон пошукі Сяргея Ясеніна. Вульгарна-сац-чная крытыка накідв на яго ў ліку першых, вінав ва ўсіх грахах: упадніцтве настрою, песімізме, дробнабуржуазнасці, прыклейвае яму ярлык нацдэма. 2 этап тв-ці паэта ўмоўна можна вызначыць 1926-1927 гг. Яго тв-ць набыла новыя адзнакі: сталейшым, глыбейшым стала мысленне, і ўвогуле ўзрасла роля аналітычнай думкі. Адчуванне радасці жыцця нібы прытупілася, мастак пачаў задумвацца над унутранай сутнасцю рэчаў, пераасэнс свае адн-ны да свету і да сябе.. Ул.Дубоўка 1900-1976. Нарадзіўся ў сям'і раб. Б паэт, празаік, перакл, крытык. Паэзія прасякнута трагізмам і жыццесцвярджэннем. Першы паэт.зб. У. Д. «Строма» мае яшчэ шмат зыходных матываў ад Купалы, Ясеніна, Брусава, Блока, аднак яны ўжо гадавалі і рысы самабытнага таленту, вялі яго ад небяспекі прымітыву і засілля сацыялогіі ды пошуку паэтычных формаў, да культуры верша. У п-д «маладнякоўства», калі адна за адной выходзілі ў свет кнігі паэзіі Д. - «Там, дзе кіпарысы», «Трысцё», «Credo». Паэт паводзіў сябе натуральна - як і належыць творцу, не падладжваўся пад нарматывы афіцыёзу і дыктату.Да бачання свету паэт ставіцца філасафічна. Быў надзелены незвыч.чуйнасцю да ўсяго прыгожага ў свеце і чалавеку. Лір.паэмы «Студэнт», «Кляновыя лісты», «Наля», «Там, дзе кіпарысы», «Плач навальніцы», напісаныя ў маладнякоўскі час, засведчылі адметны тып ліра-эпічнага мыслення У. Д. У. Д., як гэта абгрунтавана давёў адзін з даследчыкаў яго творчасці Бугаёў, у сваіх вершах і паэмах маладнякоўскага перыяду ўжо яскрава вызначыўся як «лірык ва ўсім і перадусім». Перыяд прыналежнасці У. Д. да «Узвышша» самы вяршынны на яго творчым узыходжанні. Паэма «Кругі» адкрыла ў асобе аўтара вял і нястомнага шук-ка новых шляхоў і ср-каў далейшага абнаўлення паэт. эпасу. У паэмы Д. прыйшла вострадрамат. форма дыялогаў і маналогаў рэзка размежаваных апанентаў.Гэта былі хутчэй умоўныя абазначэнні супрацьлеглых пазіцый, кантрастныя ўвасабленні ідэй, чым жывыя, псіхалагічна індывідуалізаваныя персанажы. Адмятаючы шалупінне ілюзій, паэт гаварыў з трывогай не толькі аб супярэчнасцях сац. перабудоў (калектывізацыі, н-д), а і з адчуваннем усіх нялёгкіх пуцявін эстэт.служэння. Член СП БССР з 1958. Лаўрэат Літ. прэміі імя Я. Купалы (1962) за кнігу паэзіі «Палеская рапсодыя».

Сён.літаратуразн. вярнулася да пераасэнсав-ня іх спадчыны. Дубоўка: Бугаёў, Маракоў Л. У., Грахоўскі С., Лойка А., Пшыркоў Ю. Язэп Пушча: Міхнюк У., Шушкевіч С., Максімовіч В. А, Грахоўскі С.

Творчасць К. Чорнага 20-30гг. “Пошукі будучыні” Героі хочуць жыць у сваім доме, прац на сваёй зямлі, гадаваць дзяцей. Але састарылася адно пакаленне, вырасла2-е, нар 3-е– і ўсе яны не маюць таго, да чаго імкнуцца. Будучыня, з якой звязваецца чалавечае шчасце, застаецца недасягальнай. У рамане паўстае трагічны вобраз ўкрадзенага маленства. Няваду з Волечкай разлучыла першая сусв. вайна, у Сымона Ракуцькі дзяцей амаль на 20 г. адабрала мяжа, што падзяліла Б-сь на 2 часткі. Той вялікі злодзей, які так жорстка наздзекваўся з Нявады, Ракуцькі, Волькі, Лізаветы,-гэта вайна, якая прымушае ч-ка кінуць плуг, касу і ўзяць у рукі зброю, каб забіваць сабе падобных. Гэта чалав.несправя-ць, што нараджае жаданне адных жыць за кошт працы другіх. Сутнасць фашызму ў творы раскрываецца на вобразах бацькі і сына Шрэдэраў. Густава-старэйшага лёс двойчы прыводзіць на Б-сь. Спачатку, у гг. першай сусв. вайны, ён тут палонны і цяжка хворы. Другі раз прыехаў па запрашэнню сына абжываць новую тэрыторыю. Густаў-мал змалку выхоўв на ідэях вял Герм. Ён прыйшоў са зброях у руках “заваяваць гэтую краіну”. Творчая задума рамана «Млечны шлях» (1944) сфармул піс-кам: «бел. ч-к сярод сваіх эўрапейскіх суседзяў». З першых старонак невял па аб'ёме, але ёмістага па змесце тв малюецца панарама спален, знявечан Б-сі. На папялішчы некалі квітнеючай краіны сутыкаюцца «апошнія з людзей»: чырвонаарм Ул Ярмаліцкі, які ўцёк з ням. палону, каб дапасці нарэшце да сваёй любай Случчыны, чэх Эдвард Новак, дэзерцір, паляк Люцыян Акаловіч, які марыць аб «вялікай Польшчы», немцы - «таўсматы» і «стары», беларусы Мік Сямага, навуковец, яго дачка Гануся. Недавер, варожасць, стоеная нянавісць, якія запанавалі ў свеце, дзе бушуе вайна, вярнулі гэтых людзей да першабытнага стану, «распрануўшы» іх духоўна, вывернуўшы «на левы бок» іх душы. Пасля перанесеных пакут, голаду, страху яны маюць патрэбу паспавядацца перад дзяўчом-падлеткам, мал бел. Мадоннай, якую героі бачаць у Ганусі. Душа, патаемныя лятункі выяўляюцца ў адкрытых маналогах герояў. У цэнтры аўтарскай увагі - вобраз Ул Ярмаліцкага, уражлівага юнака, інтэлігента, які ніяк не можа вызваліцца ад убачанага ў канцлагеры, бо гэта, у яго вачах, увасабленне магчымай будучыні ўсяго чал-ва. Яго душ чуласць, выс дух-ць знах ў прамой зал-ці ад лёсу ягонага народа, які мацней, чым хто з эўрапейскіх суседзяў, адчуў цень апакаліпсіса. Нац. прыналежнасць героя выяўл. ў яго адносінах да бліжняга: ён, бадай, адзіны ў кампаніі, хто чула рэагуе на ўсякую марал. нечысціню, зло, варожасць, недалікацтва. Жыццёвая логіка вядзе яго, па натуры ціхага, спак сумленніка да высновы, якой ён працівіцца: сіле трэба супрацьставіць сілу, акупанта трэба гнаць з роднай зямлі з дапамогай зброі. Р-н завяршаецца стрэлам з вінтоўкі ў ворага, якім уяўляецца герою нямецкі акупант.

«Лявон Бушмар» (1929). Ап-ць вылучаецца кампазіц. строннасцю, дынамікай дзеяння, эканомнасцю, ўсё ў ёй накіравана на дасягненне адной мэты – выкрыць антыгуманны свет уласніцтва. Вобраз уласніка Бушмара асэнс-цца з сац, філ, марал пазіцый. Жыццё на хутары становіцца ў ап-ці сімвалам старога свету, які ўладарыць над розумам і сэрцам простага чалавека і перашкаджае яму вызваліцца ад «нявольніцкіх путаў гаспадарчай клапатлівасці». Паступовае разгортванне калек-цыі настойліва патрабавала творч. асэнсавання. К. Ч, які адчуваў у сабе вял творч сілы і ўсведамляў склад-ць задач, што стаялі перад бел савец літ-рай, намеціў для сябе грандыёзную праграму-напісаць цыкл твораў пра гісторыю бел.народа. Яго ўвагу прыцягвала жыццё народа на вялікім адрэзку часу. Кожны асобны твор павінен быў не толькі адлюст-ць пэўны этап, але і яго філасофію, увасобіць канкрэтную «ідэёвую катэгорыю»: бацькаўшчыны, уласніцтва, закону, сваяцтва і г. д. У выспяванні задумы мела значэнне і тое, што Ч. ў тыя гады пільна вывучаў тв-ць Бальзака. 3 гэтага моманту кожны твор асэнсоўваўся празаікам як неабходная частка вялікага цэлага і ствараўся з улікам усяго напісанага раней. Раман "Трэцяе пакаленне" (1935) - адзiн з найбольш вяд. твораў К.Ч. Ён напiсаны ў неспрыяльных умовах 30-х гг. (напярэданнi масавых рэпрэсiй). К.Ч хацеў паказаць згубны ўплыў, разбуральнае ўздзеянне на ч-ка уласнiцкай маралi, раскрыць працэс пакутлiвага вызв-ня ч-ка ад iндыв-най псiхалогii, выявiць рэал. цяжкасцi складання новых узаемаатносiн памiж людзьмi, новых поглядау на працу, сям'ю. У канфлiкце людзей трох пакаленняў К.Ч адл-ваў розныя погляды на жыцце, на уласнасць, працу, сям'ю, мараль. Прадстаунiкi 1 пакалення, якiя выраслi пры старым ладзе, па-свойму, у адпав-цi з класавай прынадл-сцю i сваей жыц. фiласофiяй аднеслiся да рэв-цыi. Адны сталi заклятымi яе ворагамi, другiя узнялiся на барацьбу за свае канчатковае вызваленне. 2 пакаленне, што вырасла ва умовах рэв-ыi, грамадз. вайны i новага ладу, таксама не было адзiным. Некаторыя яго прадстаўнiкi ажыццявiлi задуманае, у працы знайшлi свае шчасце. Iншыя ж, наадварот, з трывогай i неразуменнем успрынялi сац пераутварэннi. 3 пакаленне на думку пiс-ка, - перадавыя людзi з новымi поглядамi на свет i шчаслiвай будучыняй. Праз узаемаадносiны гал герояў твора К.Ч паказвае складаны працэс перавыхавання чалавека згубны ўплыў на яго ўласнiцкай фiласофii, дух рост цемных i забiтых у мiнулым людзей, дабратворны ўплыў на iх калектыву. Аўтар развенчвае людскую адасобленасць - усе тое, што нявечыць душы, калечыць жыцце людзей. Тыя жыц iдэалы, погляды на чалав. шчасце, якiя не мелi пад сабой грунтоўнай асновы, былi абвергнуты жыццем, пацярпелi крах. Пранiкаючы ў свядомасць герояў, раскрываючы iх супярэчлiвасць на крутых паваротах гiсторыi К.Ч. ставiць пытанне аб адказнасцi самога ч-ка за выбар свайго шляху, аб сэнсе i сапраўдных вартасцях жыцця.