1. Негізгі өндірістік қорлардың экономикалық мәні.

Еңбек процестерінде орындалатын функцияларға байланысты өндіріс құралдары өңделетін затқа әсер ете алатын еңбек заттары мен еңбек құралдарына бөлінеді. Еңбек заттары мен еңбек құралдары өндіріс қорларының материалды-заттық қамтылуын құрайды. Өндіріс процестеріндегі функционалды роліне қарай негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді.Өндірістік негізгі құралдарға белгіленген немесе басқа өнімді алу процестеріне міндетті түрде қатысушыларды жатқызады. Ал, өндірістік емес құралдар өнімді алумен тікелей байланысты, бірақ тұтыну сфераларында қолданылады. Олар жұмыскерлердің мәдени- тұрмыстық қажеттілігіне қызмет көрсетеді,осы арқылы өндірістің өсуіне көмектеседі. Өндірістік қорлар негізгі және айналымдық болып бөлінеді.

Негізгі өндірістік қорлар- бұл өндіріс процестерін қамтамасыз ететін өндірістік ғимараттар, құрал-жабдықтар, жұмыс машиналары, өлшеуші және реттеуші приборлар, лабораториялық құралдар және т.б. Олар көп өндірістік циклдарда қолданылады және өз құнын дайындалып жатқан өнімге табиғи формасын сақтай отырып, ұзақ мерзім ішінде біртіндеп ауыстырады.Негізгі қорлардың әрбір тобы өндірістік процесте нақты өзіне тиесілі функцияны орындайды. Өндірісте негізгі рольді машиналар мен құрал-жабдықтар атқарады. Тек осы топ қана формасы мен қасиеттерін өзгерте отырып, еңбек затына (астық ) әсер етіп отырады. Негізгі қорлардың бұл бөлімін белсенді деп те атау қалыптасқан. Өндіріс көлемінің өсуі, оның көрсеткіштерінің жақсаруы, еңбек өнімділігінің артуы өндірісте қолданылатын машиналар мен құрал-жабдықтар саны мен сапасы бойынша анықталады.

Негізгі өндірістік емес қорлар ( тұрғын үй, балабақша және т.б объектілер) өндірістік процеске қатыспайды, ол тек қана жұмыскерлердің мәдени- тұрмыстық қажеттіліктерін қанғаттандырады. Негізгі қорлардың әрбір топтарының ролі мен олардың салыстырмалы салмағы жалпы құны бойынша бірдей емес. Негізгі қорлардың аталып кеткен топтарының қатынасы негізгі қорлардың өндірістік құрылымының құнын құрайды. Ол кәсіпорын мен салаларының техникалық деңгейін анықтайды. Техника мен технологияның дамуы мен жаңаруына қарай өндірістік құрал-жабдықтардың салыстырмалы салмағы жалпы алғанда өсуде. Негізгі қорлардың құрылымына концентрация, специализация, кооперациялау және комбинациялау процестері әсер етеді. Саладағы кәсіпорынды ұйымдастыру формаларымен байланысты құрал-жабдықтардың салыстырмалы салмағы өседі.

Өндірістік әрекеттегі негізгі қорлар құндық (ақшалық) және шынайы (табиғи) жағдайларын жоспарлайды және ескеріп отырады. Шынайы (табиғи) форма- бұл қорлардың тек сандық емес, сонымен қатар, сапалық жақтарын сипаттау. Шынайы (табиғи) формадағы негізгі қорларды сипаттау мен ескеру олардың техникалық құрамын анықтау үшін, құрал-жабдықтар байланысын құрастыру үшін, нақты қажетті машиналар санын анықтау үшін, ескіргендерін ауыстыру үшін, кәсіпорынның қуаттылығының көлемін есептеу үшін қажет.

Негізгі қорларды табиғи формада есептеу мен жоспарлау берілген периодты түрдегі инвентаризация мен кәсіпорын төлқұжатына негізделген. Төлқұжат қорлардың толық техникалық- экономикалық сипаттамасын қамтамасыз етеді: іске қосу мерзімі, қолдану көрсеткіштері, жөндеу жұмыстары саны, тозу дәрежесі және т.б.

Негізгі қорларды есептеу мен жоспарлаудың табиғи формасы форманың құнымен (ақшалық) тығыз байланысты. Кәсіпорынның немесе саланың негізгі қорларының жалпы көлемін тек негізгі қорлардың сандық жағын, құрылымын, құнымен есепке алуға болады.

Негізгі қорларды құндық бағалауынынң бірнеше түрі бар:

- бастапқы баланстық құн

- қалдықтық құн

- қалпына келтіру құны