Тауар биржалары

Тауар биржасы - биржа тауарларын көтерме саудамен сату

бойынша ұйымдастырушылық және реттеушілік қызметін тұрақты

түрде белгілі бір орында және белгілі бір уақытта көпшілікке арналған сауда-саттық жасау жолымен жүзеге асыратын меншіктің кез келген түрлеріне негізделген заңды тұлға болып табылады.

Қазақстан Республикасының 1995 ж. сәуірдің 7-індегі № 2170-ші «Тауар биржалары туралы» Заңына сәйкес, тауар биржалары жабық (биржа сауда-саттығына тек биржа мүшелері ғана қатысатын) және ашық (биржа сауда-саттығына келушілерге де рұқсат етілетін) болуы мүмкін.

Тауар биржаларындағы биржа сауда-саттығы мыналардан тұрады:

1) брокерлік қызмет (яғни клиент атынан және соның есебінен, клиент атынан және өз есебінен немесе өз атынан және клиент есебінен биржа мәмілелерін жасау);

2) дилерлік қызмет (яғни биржада қайтадан сату мақсатымен өз атынан және өз есебінен биржалық мәмілелер жасау);

3) өз атынан және өз есебінен біржолғы келушілермен биржалық мәмілелер жасау.

Биржа сауда-саттығы ережелері төмендегілерді:

- биржаның негізгі құрылымдық бөлімшелерінің міндеттерін;

- алдағы көпшілікке арналған жария саудалар туралы биржа сауда-саттығы қатысушыларын хабардар ету тәртібін;

- сол сауда-саттықтарды биржада өткізу тәртібін;

- биржалық мәмілелердің түрлерін;

- оларды тіркеу және есепке алу тәртібін;

- биржа тауарлары бағаларын белгілеу тәртібін;

- бұрын өткен көпшілікке арналған жария саудалардағы биржалық мәмілелер, оның ішінде биржалық мәмілелердің бағалары жайында және биржалық тауарлардың бағаларын белгілеу туралы биржа сауда-саттығына қатысушыларды хабардар ету тәртібін;

- тауар нарықтары және биржа тауарларының нарықтық конъюнктурасы туралы биржа мүшелерін және биржалық сауда-саттықтың басқа мүшелерін хабардар ету тәртібін;

- биржа мүшелерінің және биржалық сауда-саттықтың басқа мүшелерінің биржалық мәмілелер жасау кезінде өзара есеп айырысу тәртібін;

- бағалар деңгейінің кенет көтеріліп кетуін немесе төмендеуін, бағаларды жасанды көтеруді немесе төмендетуді, бағаларға әсер ету үшін келісіп алуды немесе қасақана жалған сыбыстар таратуды болдырмау мақсатында биржада баға белгілеу үдерісіне бақылау жасау бойынша шараларды;

- биржа өткізетін көпшілікке арналған сауда-саттық барысында тәртіп пен тәртіп сақтауды қамтамасыз ететін шараларды, сондай-ак сол шараларды қолдану тэәртібі мен шарттарын;

- биржа мүшелерінің және биржалық сауда-саттықтың басқа. мүшелерінің қолданыстағы зандарды сақтауын қамтамасыз ететін шараларды;

- биржа тауарларының тізбесін;

- биржа сауда-саттығына қатысушылардан биржа айыппұл өндіріп алатын заң бұзушылықтар тізбесін, сондай-ақ айыппұлдардың мөлшерін және оларды өндіріп алу тәртібін;

- биржаның қызметі ушін төленетін төлемдердің мөлшерін және биржаның оларды өндіріп алу тәртібін қарастыруға тиіс.

Биржаға: биржа тауарына бағалар деңгейлерін және шектерін; биржалық сауда-саттықтағы делдалдық қызметі үшін биржалық сауда-саттық қатысушыларының өндіріп алатын сыйақыларының мөлшерін белгілеуге тыйым салынады.

Сөйтіп, тауар биржалары төмендегідей қызметтерді орындайды:

1) биржалық сауда-саттықтарды ұйымдастыру (биржалық сауда-саттық өткізу ережелерін әзірлеу, оларды өткізуді материалдық-техникалық қамтамасыз ету және т.б.);

2) биржалық шарттар жасау (биржа тауарларының сапалы сипаттамаларына, биржа тауарлары партияларының мөлшерлеріне, сондай-ақ биржа мәмілелері бойынша есеп айырысуға қойылатын талаптарды стандарттау);

3) биржалық бағаларды қалыптастыру және реттеу (биржалық баға оны белгілеу, яғни биржа ережелері бойынша соңынан жариялай отырып, биржалық бағаларды тіркеу барысында айқындалады);

4) биржалық мәмілелер бойынша дауларды шешу (бұл даулар биржада арнайы тәуелсіз орган - төрелік комиссиямен шешіледі);

5) биржалық сауда-саттық қатысушыларьш болашақта болуы мүмкін шығындардан сақтандыру (сақтандыру мәмілелерін жасау арқылы);

6) мәмілелердің орындалуына кепілдік беру (клиринг және есеп-қисаптың биржалық жүйелері көмегімен қамтамасыз етіледі - биржа сауда-саттыққа қатысушылардың өзара талаптары мен міндеттемелерін есепке алу жолымен қолма-қол емес есеп айырысу жүйесін пайдаланады, сондай-ақ олардың орындалуын ұйымдастырады);

7) биржаның ақпараттық қызметі (биржалық бағаларды кейіннен қорытындылап және жариялай отырып, оларды жинау және тіркеу; әлеуетті клиенттерге тауарлардың бары туралы ақпарат беру және т.б.).