18 Сурак Комерциялык банктердін несиелдік портфельінін жіктелуі .Несиенің түрлері мен формалары.

Банк несиелерінің жіктелуі.

Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады:

Кредиторлар бойынша

Орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес қаржылық ұйымдар, коммерциялық, сыртқы;

Қарыз алушылар категориясына қарай:

Мақсатты қорларға;

Банктерге;

Қаржылық несиелік мекемелерге.

Қаржылық емес агенттерге берілетін несие:

Өнеркәсіп салаларына;

Ауылшаруашылығына;

Саудағы;

Дайындау ұйымдарына;

Жабдықтар сату ұйымдарына;

Жеке кәсіпкерлерге.

Тұтыну мақсаттарына берілетін несиелер:

Мерзіміне қарай: қысқа,ұзақ,орта;

Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай: негізгі қорларға жұмсалатын; айналым қаражатына жұмсалатын;

Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай: қамтамасыз етілген, қамтамасыз етілмеген, сақтандырылған;

Қайтару дәрежесіне қарай: стандартты несие – бұл қайтарылу уақытына жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмәні жоқ несиелер; күмәнді несиелер-банк үшін тәуекел туғызатын несиелер; үмітсіз несиелер;

Валютамен берілуіне қарай: шетел валютасымен, ұлттық валюта;

Берілу шартына қарай: тұтыну несиесі; ипотекалық несие; овердравт; овернайт; онкольдық; банкаралық; лизингтік; ломбарттық; сенім несие, маусымдық несие; консорциондық несие

Несиенің қажеттілігі, маңызы, қызметтері.

Несиелеу принциптері негізінде несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдалануы және қайтарылуы жүзеге асырылады. Қазіргі несиелік қатынастарды ұйымдастыру принциптері екі топқа бөлінеді:

1топ Жалпы экономикалық тәртіптер принципі:

Несиенің мақсаттылығы;

Несиенің диференциялдылығы.

2топ Несиенің мәнін бейнелейтін принциптер:

Несиенің мерзімділігі;

Қайтарымдылығы;

Төлемділігі;

Несиенің қамтамасыз етілуі.

Несие – арнайы мақстақа қайтарымды, ақылы және мерзімді қағидаға сүйеніп, жеке және заңды тұлғаларға берілетін ақша көлемі. Несие банктерден және басқа да несие мекемелерден арнайы мақсаттарға берілетін ақша. Мысалы: тұрғын үй құрылыс мақсатына, пәтер сатып алуға – ипотека, тұтыну несиелері.

Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйт-құрылым. Өзге экономикалық категориялар сияқты несие де бір-бірімен өзара әрекетке түсетін бірнеше элементтен тұрады. Ондай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастың барлық субьектілері, сондай-ақ бұл субьектілерге несие беруші мен қарыз алушылар жатады. Несие беруші – несиелік мәмленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру үшін онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Қарыз алушы – несиелік қатынастар жағы, несиені алып, алған қарызды қайтаруға міндетті жағы. Несие –кеңейтілген қайта өндіру мақсатында жеделдік, төлемдік, қайтару талаптарына сай оларды ақшаны бөлу және халықтың, экономиканың бос ақшалай қаражаттардың жұмылдырылуын қамтитын несие капиталының қозғалысы себепті экономикалық қарым-қатынасты көрсетеді.

Несиенің түрі-бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі қызметтің, яғни әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер барысында толық сақталатын көрініс. Түрлері:

Қарыз алушылар категориясына қарай:

Мақсатты қорларға;

Банктерге;

Қаржылық несиелік мекемелерге.

Қаржылық емес агенттерге берілетін несие:

Өнеркәсіп салаларына;

Ауылшаруашылығына;

Саудағы;

Дайындау ұйымдарына;

Жабдықтар сату ұйымдарына;

Жеке кәсіпкерлерге.

Тұтыну мақсаттарына берілетін несиелер:

Мерзіміне қарай: қысқа,ұзақ,орта;

Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай: негізгі қорларға жұмсалатын; айналым қаражатына жұмсалатын;

Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай: қамтамасыз етілген, қамтамасыз етілмеген, сақтандырылған;

Қайтару дәрежесіне қарай: стандартты несие – бұл қайтарылу уақытына жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмәні жоқ несиелер; күмәнді несиелер-банк үшін тәуекел туғызатын несиелер; үмітсіз несиелер;

Валютамен берілуіне қарай: шетел валютасымен, ұлттық валюта;

Берілу шартына қарай: тұтыну несиесі; ипотекалық несие; овердравт; овернайт; онкольдық; банкаралық; лизингтік; ломбарттық; сенім несие, маусымдық несие; консорциондық несие

19 сурак Коммерциялык банктердін озіндік капиталы, және кызметтері. 1Комм банк кызметомм банк кызметнін принципі : 1) Накты колда бар ресурстар шегінде жумыс істеу. К.б.-тер озінін ресурстарымен несие салымдарынын арасын сандык ара катынастарымен камтамасыз етіп кана коймай, банк активтерінін сипатын жумылдырылган ресурстардын озиндік ерекшелігіне сәйкестендіруге умтылу керек. 2) Банктердін оз кызмет нәтижесі ушин эк-к тургыдан жауап берудін уйгаратын толык эк-к дербестік. 3) Банктердін клиентер аралыгы озара байланысы нарыктык катынастын негізінде куралады. 4) Комм банктердін жумысы тек жанама экономикалык (әкімшілік әдісімен емес ) әдістермен реттеледі. Озиндик капиталдын функциясы- банктін оз салымшылары алдындагы міндеттемесін камтамасыз етеді. Ол шама ретінде карастырылуы мумкін. Онын шегінде банк оз міндеттемесі бойынша жауапкершілігіне кепілдік береді. Банк ісі тәжірибесінде озіндік каражат ресурстардын ысырапка ушырауы салдарынан залалдын орын алатына карамастан банктін толем кабілетін сактауга мумкіндік беретін резерв ретінде саналады, ойткені, озіндік каражат акционерлерге міндетті турдегі кайтарымга жатпайды. Банктегі озіндік каражаттын молшері онын кызмет аукымын аныктап береді.Озінік каражаттын шамасын комм банктер коптеген факторларга карай дербес аныктайды. Онын ішінде ол; 1),банктегі активтік операциялардын шекті молшерін аныктайды 2)оз клиенттерінін озіндік ерекшкліктеріне тәуелді 3)озінін активтік операцияларынын сипатына тәуелді 4)улттык банктін жургізіп отырган несие саясатына және несиелік ресурстар нарыгынын даму денгейіне тәуелді. Бул арада банктегі озіндік каражаттын молшерін жинактау турінде арттырудын екі әдісі пайдалануы мумкін; 1)банктегі озіндік каражаттын молшерін 2)пайданы немесе шыгарылатын акциялардын санын арттыру.Комм кәсіпорынын бір турі ретінде банк мекемесінін озіндік ерекшелігі мыныда; онын коптеген ресурстары озіндік каражаттын есебінен емес, карыз каражатынын есебінен калыптасады.Банк каражатынын курамы әр турлі.Онын негізгі туріне банктін оз клиентурасымен жумыс істеу процесінде тарткан каражат және озге несие мекемелерін карызга алган каражат жатады.

20 cурак Банктін тартылган каражаттары жане олардын жіктелуі. Банк каражатынын құрамы әр турлі.Онын негізгі туріне банктін оз клиентурасымен жумыс істеу процесінде тарткан (депозит деп аталатын) каоажат жане озге несие мекемелерінен карызга (банкаралык несие аркылы) алған қаражат жатады.Депозиттік операция ( латынша depozitum – сактауга берілген зат) клиент каражатынын банкке онын уакытша пайдалануына берілетінін білдіретін экономикалык катынас.Салымшылардын категорияларына карай депозиттер былайша болінеді: 1) заңды тулға( кәсіпорын, ұйым, озге де б анктер) 2) жеке тулга Каражаттын алыну формасы бойынша депозиттер былай болінеді: 1) талап етілмелі ( накты мерзімі болмайтын міндеттеме) ;2) мерзімді ( накты мерзімі бар міндеттеме) ;3)шартты (бурын айтылган шарт кушіне енгенде алынатын каражат). Банк отімділігін баскару тургысынан алганда банктер ушін агымдагы жане бюджеттік шоттар, капитал салымын каржыландыру жоніндегі шот, арнайы тагайындау шоты пайдалы болып табылады. Контокоррент ( итальянша conto corrente – агымдагы шот) бул бірынгай шот. Онда банктін клиентпен жургізген барлык операциялары ескеріледі. Контокорентте барлык толемдер, аударымдар, салым акшалар, кайтарылган ссуда турінде шотка тускен каражат корініс табады. Контокорренттік шотка овердрафтык агымдагы шот уксас болады. Бұл шот клиент пен банк арасындагы келісімнін негізінде несиенін карызга алынганын білдіретін каражат калдыгынын шамасынан асып тускен соманы белгілі бір молшерде есептен шыгаруды уйгарады. Талап етілмелі депозитке бір жакты тәртіппен немесебір біріне тапсырма беру бойынша толемдерді жане есеп айырысуларды жузеге асыру максатында корреспондент банкісінде немесе ҚР улттык банкісінде ашылатын банктін корреспонденттік шоты катысты болады.