113 Сурақ. Мемлекеттік бюджеттің кірісін қалыптастырушы көзқайнарлар:

Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше экономикалық нысандар-бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді.Категориялардың екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қағамдық арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпымемлекеттік қажеттіліктерге сәйкес бөлінеді. Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымынақты әлеуметтік– экономикалық

Және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет және салық саясатын жургізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады. Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға барабар төлемдер болып табылады.ҚР-ның мемлекеттік бюджеті кірістерінің құрамы мен құрылымы салық төлемдерінің қолданыстағы жуесімен және салыстырмалы тұрақсыз сиппаттағы салықтық емес қаражаттардың түсімдерімен айқындалады. Бюджет кодексіне сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттердің қурылымы мынадай бөлімдерден тұрады: 1. Кірістер: салықтық түсімдер; салықтық емес түсімдер; негізгі капиталды сатудан тускен түсімдер;трансфеттер түсімдері. Бюджеттің кірістері салықтық және басқа міндетті төлемдер,трансфеттер,мемлекетке өтеусіз негізде берілетін,Салық кодексі мен басқа заңнамалық актілерге сәйкес бюджетке есептелуге тиісті ақшалар болып табылады.

114 сурак. Толем балансы Онын мани жане курлымы. Төлем балансы жөніндегі деректер миллион АҚШ долларымен келтіріледі және мынадай деректерден тұрады: 1) Ағымдағы шот: тауарлар мен қызмет көрсетулердің (көлік, жол жүру және б.) экспорты және импорты; таза кіріс; таза ағымдағы трансферттер.2)Капиталмен операциялар шоты және қаржылық шот: күрделі таза трансферттер; тікелей таза инвестициялар; таза портфельдік инвестициялар; басқа инвестициялар; нетто; және резервтік активтердегі өзгерістер.Деректердің негізгі көздері:  кеден статистикасы; банктер мен қаржылық емес ұйымдардың есептері; ҚР Ұлттық Банкінің ай сайынғы баланстық есебі; ҚР Қаржы министрлігі, сондай-ақ басқа министрліктер мен ведомстволар беретін деректер. 1995 жылдан бастап жарияланатын деректер ХВҚ-ның Төлем Балансы жөніндегі нұсқаудың 5-басылымы (ТБН-5) негізінде жасалады. Қазақстан Республикасының төлем балансын жасау ТБН5 келісіледі. Дегенмен, Қазақстандағы резиденттікті заңды түрде айқындаудың ТБН5 жазылған резиденттік тұжырымдамасынан және 1993 жылғы Ұлттық шоттар жүйесінің халықаралық стандартынан айырмашылығы болады. “Валюталық реттеу туралы” ҚР Заңында резидентке мынадай анықтама беріледі: “Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан жерi бар барлық заңды тұлғалар, сондай-ақ олардың Қазақстан Республикасында және оның шегiнен тыс жерлерде орналасқан жерi бар филиалдары мен өкiлдiктерi”; Осы Заңда резидент еместерге де мынадай анықтама беріледі: “резидент еместер - барлық заңды тұлғалар, олардың өкiлдiктерi мен филиалдары, сондай-ақ "резиденттер" ұғымында аталмаған жеке тұлғалар; Осы анықтамаға сәйкес банктің немесе шетелдегі қаржылық емес ұйымның жергілікті филиалы резидент емес ретінде қарастырылады. Шетелдік компаниялардың филиалдарын төлем балансының мақсаты үшін резидент ретінде қайта қарау кезінде анықтамалардағы бұл айырмашылық олар жүргізетін операцияларды жіктеуді қиындатады. Қазіргі уақытта ҚР төлем балансын жасаушылар ҚР резиденті ретінде құрылыс және бұрғылау қызметін көрсететін филиалдарды қоспағанда шетелдік компаниялардың барлық филиалдарын түсіндіреді. Банктер осы деректерді осы Заңда берілген анықтамаға сәйкес ұсынады. Методологиялық түсіндірмелер ҚҰБ веб-сайтында орналастырылған және ҚҰБ Хабаршысында жарияланады

115 сурак Мемлекетти каржылык реттеу адистери. Мемлекеттик каржылык бакылау мем тик каржылык бакылау объектилеринин республикалык жане жергиликти бюджеттердин аткарылуы олардын аткарылуы бойынша есепке алу мен есептемени жургизу олардын аткарылуын багалау,мемлекеттин байланыскан гранттарын,активтерин,мемлекет кепилдик берген карыздарды мемлекеттик мекемелердин тауарларды откизуден тусетин оз иелигинде калатын акшаны пайдалану болигиндеги кызметинин КР заннамасына сайкестигин тексеру.Мемлекеттик каржылык бакылау ведомстволык багыныстылыгы мен меншик нысанына карамастан бакылаудын кез келген объектисине колданылады.Бакылаудын бул турин мемлекеттик билик пен баскару органдары жургизеди.Мемлекеттик каржылык бакылау объектилери бюджет удерисине катысушылар мемлекет катысатын субъектилер бюджет каражаттарын алушылар байоаныскан гранттарды мемлекет активтерин мемлекет кепилдик берген карыздарды пайдаланатын жеке жане зани тулгалар.Мемлекеттик каржылык бакылау томендегидей турлерде жузеге асырылады: 1) кешенди бакылау 2)такырыптык бакылау 3) ынгайласпа бакылау. Мемлекеттик карж бакылау сырткы жане ишки бакылау болып екиге болинеди: Сырткы бакылауда республикалык денгейде респ.бюджеттин аткарылуын бакылау жониндеги есеп комитети,жергиликти денгейде маслихаттардын тексету комиссиялары,ал ишки бакылауды ишки бакылау жониндеги орталык уакилетти орган жане ишки бакылау службалары жузеге асырады.Жоспарлы тапсырмаларды орындау ушин каржы ресурстарын икемди, шебер жумсау, белгиленген натижеден терис ауыткулардын барлык турин алдын алуга жане жоюга багытталган; мунын ози резервтик (сактык) корлары, жоспардан тыс каржы ресурстар, пайдаланылмаган каржылар есебинен кызметтердин барлык турлеринде аракатнас пен уйлесимдик камтамассыз етуди билдиреди.

117 сурак КР кржылык саясатынын турлеріЕлдін қаржы заңдамасын негізінде қаржы ресурстарын жұмылдыру, бөлу және пайдалану жөніндегі мемлекеттің іс шаралары қаржы саясаты деп аталады. Ол мкмлекеттін экономикалык саясатының күрамды бөлігі болып табылады. Қаржыны баскарудын бүкіл жүйесі мемлекеттін каржы саясатына негізделеді. Каржы:: салык саясатын, бюджет саясатын, шаруашылык жургизу субьектилердин саясатын,мемлекеттик карыз алу саясатын жане оларга сай келетин салык бюджет, мемлекеттик кредит, каржыны жоспарлау, каржыны баскару сиякты механизмдерге болуге болады. Кез келген когамда мемлекет каржыны озинин функциялары мен миндеттерин жузеге асыру ушин, белгили бир максаттарга жету ушин пайдаланады. Койылган максаттарды иске асыруда каржы саясаты манызды роль аткарады. Оны жасап, жузеге асыру удерисинде когам алдында турган миндеттерди орындаудын шарттары камтамассыз етиледи. Ол экономикалык мудделерге ыкпал жасаудын белгили бир куралы болып табылады