95 Сурак Қазақстан Республикасының салық жүйесі, оның элементтері.

Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 ж-ы қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты. 1991 ж 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол «ҚР-ғы салық жүйесі туралы» заңға негізделеді. Бұл заңсалық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді.

ҚР – ң Үкіметі 1995 ж-ң басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты «Салық және бюждетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 ж сәуірдің 24-інде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.

Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі, салық мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілері мен салық органдарының міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін санкциялар және басқалары.

96 cуракСалык салу әдістері. Салык салу обьектілерін есепке алу жане оларды багалау амалдарына карай салык салудын мынадай төрт әдісі колданылады: кадастрлык, салык толеушінін маглумасы бойынша , табысты алу козінен устап калу, патенттік негізде. Бірінші жагдайда салыкты есептеу мен оны алу, салык салу обьектілерінін накты табыстылыгын есепке алмай ак табыстылык нормасын корсете отырып, олардын тізімдемесі негізінде жузеге асырылады. Маглумада салык толеушілер табыстын колемін, кажетті женілдіктерді, шегерімдерді корсетеді жане салык сомасын есептеп, толейді. Мәселен корпорациялык табыс салыгын, жеке табыс салыгын, колік куралдары салыгын жане жер салыгын толеушілер салык органына кейінгі жылдын жане жер салыгын толеушілер салык органына кейінгі жылдын 31ші наурызына дейін береді. Ушінші әдіс бойынша салык толеуші жумыс істейтін ұжымнын, мекеменін бухгалтериясы одан салыкты табыс алынган жерде есептеп, устайды. Төртінші әдііспен салык кәсіпкерлік кызметтін сан алуан турлеріне берілетін патент негізінде толенеді. Патент – арнау лы салык режимін колдану кукыгын куәландыратын жане салык сомасынын бюжетке толенгендігін растайтын кужат. Салыктар : 1) Корпорациялык салык 2) жеке табыс салыгы 3) косылган кун салыгы 4) акциздер 5) экспортталатын шикі мунайга, газ конденсатына салынатын рента салыгы 6) жер койнауын пайдаланушылардын салыктары мен арнаулы толемдері 7) әлеуметтік салык 8) жер салыгы 9) колік куралдар салыгы 10) мулік салыгы11) кумар бизнес ойыны салыгы

97 сурак Салык саясаты. Мани жане турлери. Салықтың мәні оның аткаратын қызметіне тікелей қатыс-ты. Ескере кететін жай, қаржы санаты түрғысынан алғанда Салықтар түгелімен қосалқы санат болып табылады, сондыңтан қаржымен салыстырғанда Салықтар қызметтерін қаржының бөліп тарату қызметінің бөлігі ретінде ңарастыруға болады.1.Қаражаттың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ететін салықтың қазыналық (фискалдьщ) қызметі тарихи түрде бірінші болып табылады. Тауарлық-ақша ңатынастарының даму шамасы бойынша бұл қызмет мемлекетке түсетін барлың ақша кірісін анықтайды.2.Салықтың бөліп тарату қызметі шаруашылық субъектіле-рінің әр түрлі кіріс бөліктерін мемлекет пайдасына қайта бөлуден түрады. Бұл қызметтегі әрекеттер ауңымы жалпы ішкі өнімдегі Салықтар үлесімен анықталады; ол ұлттық кірісті мемлекеттікі ету деңгейінкөрсетеді: бұл үлес 1997жылы 19,7%, 1998 жылы 16,6%, 1999 жылы 17,4%, 2000 жылы 22,6% болды. Салық жинай оты-рып мемлекет сол арқылы экономиканың әр түрлі саласына әсерін тигізеді, әлеуметтік саясатты жүзеге асырады, халық, аудан топ-тары арасындағы кірісті қайта беледі, түрмысы төмендерге демеушілік көрсетеді және т.б.3.Салықтың реттеушілік қызметі - ол мемлекеттің эконо-микалық қызметінің үлғайған кезінде туындайды. Ол мақсат-ты бағытталған түрде қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ұлттың шаруашылықтың дамуына эсер етеді. Бұл орайда, са-лыктың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерін алу, жеңілдіктер мен төмендету әдістерін өзгерту қолданылады. Бұл реттегіштер қоғамдық ендіріс құрылысы мен пропорциялары-на, жинақтау көлемдеріне эсер етеді.4.Ынталандыру қызметі — әкономикалық даму, техникалық жаңару бойынша ғылыми-зерттеу және төжірибелік-конструк-торлық, т.б. жүмыстардың өткізілуіне әр түрлі ынта-жігер ту-ғызады. Мысалы, корпорацияық табыс салығы бойынша кірістің негізгі табыс козі жер болып табылатын көсіпорындар үшін 10% мөлшерлеме белгіленген, ал басңа кәсіпорындар бұл салықты 30% мөлшерлеме бойынша толейді, осылайша ауыл шаруашылығын дамыту ынталандырылады. Акциздер бойын­ша әкелінетін тауарларға салынатын салық молшерлемелеріотандық өнімдерге қарағанда жоғары, осылайша Қазақстандық акциздік тауар ондірушілер ынталандырылады.5. Бақылаушы қызметі - салық алу процесінде салық төлеу-інілер қызметі бақыланады (заңды және жеке тұлғалардың кіріс есебі, олардың қаржылық-шаруашыльщ қызметі).Мемлекет салық саясатын жүргізеді. Әлеуметтік-экономика-лың ахуал дамуының әрбір нақты кезеңіндегі ңоғамның басқа да мақсаттары мен мөселелерін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.Нарықтың қатынастардың ңалыптасуы жағдайында түтыну-дың орталықтанған қоғамдық ңорлары арқылы халықтың нақты кірісінің маңызды бөліктерін қалыптастырудың озін-озі ақтама-ған кағидасынан бас тарту Салықтар саясатының негізгі бағыты бо­лып табылады. Салықтар жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарам-сыз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтам

97 сурак. Салық саясаты мәні және түрлері.

Мемелекет салық саясатын-салық саласындағы шаралар жуесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жургізеді. 2007ж-н бастап салық саясаты экономиканың жекелеген секторларының әлеуетін іске асыруға және жекеше кәсіпкерліктің еркін дамуына кедергі келтіретін әкімшілік рәсімдеуді оңайлатуға бағытталған. Сонымен бірге қосылған құн салығының мөлшерлемесі 14% -ға дейін төмендетілді,ең аз жалақыны шегерімге жатқыза отырып барлық жеке тұлғалар үшін 10% деңгейінде жеке табыс салығының тіркелген мөлшерлемесі енгізілді, шағын бизнес субъектілері үшін патент негізінде 2% ға дейін арнаулы салық режімінде салық мөлшерлемесі төмендетіледі,оңайлатылған мағлұмдама негізінде 3% дық біріңғай мөлшерлеме енгізілді.

Салық салудың 4 негіз қалаушы турлері:

1.Салық салу төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс

2. Салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек

3.әрбір салық төлеуші үшін неғурлым қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс.

4. салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс.

А.Смитке «салықтар – оларды төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес,бостандықтың нышаны» деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді.

98 сурак Салык механизмінін куралдары. Салык салуды уйымдастыру салыктык катынастар нысандарынын элементтерін , ягни салык турлерінін накты атауларын, сондай ак оларды колданудын тәртібі мен әдістерін , іс кимылынын тәсілдерін камтитын салык механизмін куруга жане онын жумыс істеуіне саяды. Салык механизиінін элементтері: салык салу кагидаттары; салык элементтері; акпараттык камтамасыз ету; салыктарды алудын әдістері; салыкар турерінін жиынтыгы; салыктык бакылау; салыкты болжау мен жоспарлау; салык кукыгы мен зандылыгы; салыктарды баскару жуйесі; салыктардын есеп куралдары.

Салык козі: енбек табысы; кәсіпкерлік табыс; капитал; табыс; мулік. Салык оббектілері: мулікті табыстау; айналымдар; жер. Салык субьектісі: жеке тулга , занды тулга. Салык салынушы: жалдамалы жумыскерлер, фермерлер, рантье, жер иеленушілер, кәсіпкерлер. Салык салу бірлігі: акша бірлігі , тауар бірлігі тб. Салык молшерлемесі : салык салу бірлігіне пайызбен, турлаулы молшерде. Алу әдісі: багалардын жуйесі аркылы, тікелей табыс аркылы.

99суракКорпоративтік табыс салығы.Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады.(27% ) Бұл салықты ҚБ пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда ҚР резидент-заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейді. Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалар салықты есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды. салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер б.т. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.

99суракКорпоративтік табыс салығы.Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады.(27% ) Бұл салықты ҚБ пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда ҚР резидент-заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейді. Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалар салықты есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды. салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер б.т. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.

100 сурак Салыктык инвестициялык преференция угымы жане оларды колдану тәртібі. Салык женілдіктері –заннамага сәйкес толеушілерді салыктан толык немесе ішінара босату. Салык женілдігіне жататын инвестициялык салык преференциялары – корпорациялык табыс салыгын толеуден босату немесе жана ондіріс куру , жумыс істеп турган ондірістерді кенейту жане жанарту максатымен инвестициялык жобаны іске асыратын салык толеушілердін – занды тулгаоардын жиынтык жылдык табысынан косымша шегерімдер жасау құқыгын беру , мундай салык толеушілерді пайдалануга жанадан енгізілген тіркелген активтер бойынша инвестициялык жоба шектеринде жана ондирис куру жумыс истеп турган ондиристерди кенейту жане жанарту максатымен мулик салыгын толеуден босату сондайак инвестициялык жобаны иске асыруга арналынган жер учаскелери бойынша жер салыгын толеуден босату. Преференциялардын ис арекет мерзими арбир жеке жагдайда тиркелген активтерге жумсалатын инвестициялардын колемине байланысты аныкталады бирак жер жане мулик салыктары бойынша бес жылдан корпорациялык салык бойынша он жылдан аспауы тиис.

101 cурак Жеке табыс салыгын толеушілер, обьектілер және есепреу тәртібі. Салык салу обьектілері бар жеке тулгалар жеке табыс салыгын толеушілер болып есептеледі. Салык салу обьектісі толем козінен салык салынатын табыстар және толем козінен салынбайтын табыстар болып табылады.2007 жылдын 1кантарынан бастап салык толеушінін табыстарына 10пайыздык молшерлеме бойынша салык салынады. Сыйакыларга, утыстар туріндегі табыстарга 10% молшерлеме, дивидендтер туріндегі табыстарга 5% молшерлеме бойынша салык салынады. Адвокаттардын және жекенотариустардын табыстарына 10% салык салынады. Толем козінен салык салынатын табыстарга мыналар жатады; жумыскердін табысы; біржолгы толемдерден алынган табыс; жинактаушы зейнетакы корларынан берілетін зейнетакы толемдері;дивиденттер; сыйакылар;утыстар туріндегі табыс;стипендиялар; жинактаушы сактандыру келісім шарттары бойынша табыс. Туракты мекемемен байланысы жок бейререзенттер салыкты толем козінен шегерімсіз 5%дан 20%га дейін толейді. Кызметі туракты мекеме курануга соктыратын бейрезиденттер салыкты толем козінен салык салынбайтын, шегерімдер сомасына азайтылган табыстардан резиденттерден арналган молшерлемелер бойынша толейді.