Прызнанне і першапачатковая ацэнка асноўных сродкаў

Галоўнымі задачамі ўліку асноўных сродкаў (property, plant and equipment) з'яўляюцца іх прызнанне ў якасці актываў, вызначэнне балансавай вартасці, амартызацыйных адлічэнняў і страт ад абясцэньвання. У міжнародным уліку ўказаныя задачы вырашаюцца стандартам IAS-16 “Асноўныя сродкі”. Гэты стандарт выкарыстоўваецца таксама і для ўліку нерухомасці (property), якая знаходзіцца на стадыі ўзвядзення або развіцця з мэтай далейшага выкарыстання ў якасці інвестыцыйнай нерухомасці (investment property). Пасля завяршэння ўзвядзення або развіцця такая маёмасць становіцца інвестыцыйнай нерухомасцю і арганізацыя павінна выкарыстоўваць для яе ўліку стандарт IAS-40 “Інвестыцыйная нерухомасць”.

Стандарт IAS-16 “Асноўныя сродкі” вызначае аб'ект свайго рэгулявання як матэрыяльныя актывы, што выкарыстоўваюцца арганізацыяй для вытворчасці або пастаўкі тавараў і паслуг, здачы ў арэнду іншым арганізацыям або для адміністрацыйных мэт, выкарыстанне якіх мяркуецца больш аднаго года. Аб'екты асноўных сродкаў (items of property, plant and equipment) падлягаюць прызнанню ў якасці актываў толькі ў тым выпадку калі існуе верагоднасць таго, што арганізацыя атрымае звязаныя з дадзенымі аб'ектамі эканамічныя выгоды ў будучыні і яны могуць быць дакладна ацэненыя. Падлеглыя прызнанню ў якасці асноўных сродкаў актывы павінны ацэньвацца па першапачатковай вартасці.

Першапачатковая вартасць (initial costs) асноўных сродкаў — гэта сума выплачаных грошай і справядлівая вартасць плацяжоў іншым спосабам, якія ажыццяўляліся для атрымання ва ўласнасць асноўных сродкаў на момант іх набыцця або збудавання. Яна ўключае наступныя выдаткі: 1) пакупную цану (purchase price) разам з імпартнымі пошлінамі (import duties) і непадлеглымі кампенсацыі падаткамі на пакупку (non refundable purchase taxes), за вылікам гандлёвых скідак (trade discounts) і зваротаў; 2) любыя выдаткі, непасрэдна звязаныя з дастаўкай актыву ў патрэбнае месца і прывядзенне ў стан, які забяспечвае яго функцыянаванне ў адпаведнасці з намерамі кіраўніцтва арганізацыі; 3) першапачатковую ацэнку выдаткаў на дэмантаж, выдаленне аб'екта асноўных сродкаў і ўзнаўленне прыродных рэсурсаў на ўчастку, які ён займае.

Першапачатковая вартасць актыву, створанага ўласнымі сіламі, вызначаецца на аснове тых жа прынцыпаў, што і вартасць набытых актываў. Любыя ўнутраныя прыбыткі пры вызначэнні створанага ўласнымі сіламі аб'екта асноўных сродкаў элімінуюцца. Таксама і звышнарматыўныя выдаткі матэрыялаў, працы або іншых рэсурсаў, панесеныя пры стварэнні асноўных сродкаў уласнымі сіламі, не ўключаюцца ў іх першапачатковую вартасць.

Аб'ект асноўных сродкаў можа набывацца ў абмен на неграшовы актыў або шляхам спалучэння грашовага і неграшовага актываў. Першапачатковая вартасць такога аб'екта асноўных сродкаў ацэньваецца па справядлівай вартасці акрамя выпадкаў, калі абмен не мае камерцыйнага зместу або справядлівая вартасць ні перададзенага, ні атрыманага актываў не паддаецца дакладнай ацэнцы. Калі набыты актыў не ацэньваецца па справядлівай вартасці, то яго першапачатковая вартасць ацэньваецца па балансавай вартасці перададзенага актыву.

У Рэспубліцы Беларусь працэнты па крэдытах і пазыках, якія непасрэдна адносяцца да набытых аб'ектаў асноўных сродкаў, заўсёды павінны ўключацца ў першапачатковую вартасць аб'екта. Міжнарод-ныя стандарты фінансавай справаздачнасці дазваляюць два падыходы. Адпаведна першаму падыходу арганізацыя працэнты па крэдытах і пазыках можа ўключаць у першапачатковую вартасць аб'ектаў асноўных сродкаў. Аднак яны павінны ўключацца ў першапачатковую вартасць толькі ў тым выпадку, калі падрыхтоўка аб'екта да выкарыстання патрабуе значнага часу. Пры выкарыстанні другога падыходу працэнты па крэдытах і пазыках павінны адносіцца на расходы таго перыяду, у якім яны былі выплачаныя.

Калі аб'ект асноўных сродкаў складваецца з розных частак, якія маюць розны тэрмін карыснага выкарыстання, то такія часткі ўлічваюцца як асобныя элементы асноўных сродкаў, напрыклад, рухавік і корпус самалёта. Інструкцыяй па рахункаводстве асноўных сродкаў, зацверджанай пастановай Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь № 26 ад 30 красавіка 2012 г. таксама прынята норма, адпаведна якой калі асноўны сродак складаецца з частак, якія маюць розныя тэрміны карыснага ўжывання, то кожная такая частка прымаецца да ўліку як асобны інвентарны аб'ект. Аднак, адрозненне ад стандарту IAS-16 “Асноўныя сродкі”, які не вызначае адзінку вымярэння, каторая па-вінна выкарыстоўвацца для прызнання аб’екта асноўных сродкаў, указаная інструкцыя выразна вызначае інвентарны аб’ект.

Гэта аб'ект з усімі прыстасаваннямі і прыладдзямі, або асобны канструктыўна абасоблены прадмет, прызначаны для выканання пэўных самастойных функцый, або адасоблены комплекс канструктыўна злучаных прадметаў, які ўяўляе сабой адінае цэлае і прызначаны для выканання пэўнай работы. Стандарт IAS-16 “Асноўныя сро-дкі” прадпісвае прызнаваць аб'екты асноўных сродкаў зыходзячы з канкрэтнай сітуацыі, у якой знаходзіцца арганізацыя, і прафесійнага меркавання кіраўніцтва.

Элементы некаторых аб'ектаў асноўных сродкаў могуць патрабаваць рэгулярнай замены. Напрыклад, печ можа патрабаваць замены футэроўкі пасля заканчэння пэўнага перыяду работы. Аб'екты асноў-ных сродкаў могуць таксама набывацца для збудавання элемента канструкцыі, які не будзе патрабаваць замены на працягу ўсяго тэрміну службы першапачатковага аб’екта асноўнага сродку, скажам, перагародка ў будынку. Такія выдаткі адпаведна прынцыпу прызнання, выкладзенаму ў стандарце IAS-16 “Асноўныя сродкі”, арганізацыя павінна прызнаваць у балансавай вартасці аб'екта асноўных сродкаў у момант іх ажыццяўлення.

Умовай працягвання эксплуатацыі некаторых аб'ектаў асноўных сродкаў, напрыклад, гідраэлектрастанцыі, можа быць рэгулярнае правядзенне буйных тэхнічных праверак на наяўнасць непаладак, незалежна ад таго, праводзіцца пры гэтым замена частак або не. Пасля кожнай такой праверкі выдаткі на яе прызнаюцца ў балансавай вартасці аб'екта асноўных сродкаў у якасці замены. У адрозненне ад выдаткаў на фізічную замену частак любая сума выдаткаў, якая засталася ў балансавай вартасці аб'екта ад папярэдняй праверкі, падлягае спісанню.

У асобных выпадках можна аб'ядноўваць асобныя нязначныя аб'екты, напрыклад шаблоны, інструменты і штампы, прымяняючы вызначаныя крытэрыі да іх агульнай вартасці. Запасныя часткі (spate parts) і сервіснае абсталяванне (servicing equipment) звычайна ўлічваюцца як запасы. Аднак буйныя запасныя часткі і рэзервовае абсталяванне класіфікуюцца як асноўныя сродкі, калі арганізацыя разлічвае выкарыстоўваць іх на працягу больш чым адзін перыяд. Калі запасныя часткі і сервіснае абсталяванне могуць выкарыстоўвацца толькі ў сувязі з эксплуатацыяй асноўных сродкаў, яны таксама ўлічваюцца як асноўныя сродкі.

Прызнанне выдаткаў у балансавай вартасці аб'екта асноўных сродкаў спыняецца, калі такі аб'ект дастаўлены ў патрэбнае месца і прыведзены да стану, які забяспечвае яго функцыянаванне ў адпаведнасці з намерамі кіраўніцтва арганізацыі. Аднак выдаткі, панесеныя ў працэсе эксплуатацыі аб'екта і звязаныя з прырашчэннем вытворчай магутнасці, павінны капіталізавацца ў вартасці аб'екта асноўных сродкаў. Гэта тычыцца выдаткаў на мадыфікацыю, удасканаленне машын для дасягнення значнага павышэння якасці прадукцыі, укараненне новых вытворчых працэсаў, якія забяспечваюць значнае паніжэнне выдаткаў, стварэнне новага элемента складанага аб'екта асноўных сродкаў і некаторых іншых капітальных выдаткаў на іх удасканаленне.

Не прызнаюцца ў балансавай вартасці асноўных сродкаў расходы на іх штодзённае абслугоўванне. Яны складаюцца з расходаў на рабочую сілу, расходныя матэрыялы і набыццё запасных частак. Такія расходы абазначаюцца як рамонт і бягучае абслугоўванне асноўных сродкаў. Гэта расходы на ўзнаўленне або захаванне будучых эканамічных выгод, якія чакаліся ад аб'екта асноўных сродкаў пры яго прызнанні, а таксама на рэгулярную комплексную праверку і рамонт, што ажыццяўляюцца на працягу тэрміну карыснага ўжывання за выключэннем выпадкаў, калі такія выдаткі прызнаюцца самастойным элементам асноўных сродкаў.

Прызнанне балансавай вартасці аб'екта асноўных сродкаў спыняецца ў абавязковым парадку пасля выбыцця або калі ад яго эксплуатацыі або выбыцця не чакаецца якіх-небудзь будучых эканамічных выгод. Прыбытак або страты, якія ўзнікаюць у сувязі са спыненнем прызнання аб'екта асноўных сродкаў, вызначаюцца як рознасць паміж чыстымі паступленнямі ад выбыцця і балансавай вартасцю дадзенага аб'екта. Забараняецца класіфікаваць такі прыбытак у якасці выручкі. Фінансавы вынік ад выбыцця асноўных сродкаў павінен паказвацца адасоблена ад іншых элементаў прыбытку і страт.

Арганізацыя выкарыстоўвае стандарт IAS-18 “Выручка” пры вы-быцці асноўных сродкаў шляхам продажу, заключэння дагавора фі-нансавай арэнды або дарэння. Пры выбыцці аб'екта асноўных сродкаў у выніку продажу са зваротнай арэндай выкарыстоўваецца стандарт IAS-17 “Арэнда”. Калі арганізацыя прызнае ў балансавай вартасці аб'екта асноўных сродкаў вартасць замяшчэння пэўнай яго часткі, яна павінна спыніць прызнанне замешчанай часткі незалежна ад таго, амартызавалася яна або не. Калі арганізацыя не можа вызначыць балансавую вартасць замешчанай часткі, дазваляецца выкарыстаць вартасць замяшчэння ў якасці паказчыка замененай часткі на момант набыцця або збудавання.