типтік
17 Көне парсы философиясы мен діні *
/18 Көне Қытай философиясы мен діні
19 Араб философиясы мен діні*
/20 Түркі халықтарының философиясы мен діні
21 Ортағасырлық араб ақындары. Ибн Рушд фәлсафаның асас көрнекті өкілі, зерттеушілер и.р.тың келешегіне ықпал еткен ибн туфейл деседі. Ибн рушдқа бастыстағы қызығушылық оның тек араб фәлсафасының аса көрнекті өкілі болғандығынд емес, оның ілімі өзінен көп кейін өмір сүрген «латындық аверроистердің» харекеттеріне негіз болғандығында.
Шейх Ибн араби ғылымға «вахтат әл вуджуд» концепциясымен енді. Сондықтан оны атақты шейх деп құрметтеген. Ал оның философиялық еңбектерінің тереңдігі үшін ізбасарлары Ибн Афлатун, яғни Платонның баласы деп есептеген. Қазақ ауыз әдебиетінде Аплатон есімі жиі кездеседі. Оны абай шығармаларынан да оқимыз. Солардағы сөз болып отырған мұсылман қауымына жақын Ибн араби деп түсінген жөн.
22 Ортағасырлық түркі ақындары. Сопылық поэзияның атақты өкілдерініің бірі болған Пир Сұлтан Абдалдың қмірбаяеы туралы деректер жоқтың қасы. Шығармаларына қарап шын есімі Қожа Хайдар екенін білеміз. Сивас қаласының Жұлдызелі ауылыныңБаназ ауылында дүниеге келген ақын үкіметке қарсы көтеріліс кезінде дара асылды деген дерек бар.
Қаражоғлан 1606 жылы Адана қаласының Варсак ауылында дүниеге келген. Сайылогуллары руынан екені , Торос таулы аймағында мекендегені туралы тарихи деректер кездеседі. Мысыр, сирия , трабус, грекия елдерін аралап, өмірінің көбін жат елдерде өткізген . Ауыл-ауылды аралы, ескі әдет ғұрып пен халықтың тұрмыс салтына байланысты өлеңдер жазған.
23 Ортағасырлық қытай ақындары*
24 Ортағасырлық парсы ақындары. “Ақындардың атасы” атанған Ә.Рудакидің (860 – 941) дидакт. жырлары, Ә.Фирдаусидің (940 – 1020/30 ж.ш.)“Шахнамасы” (994 – 1010 ж.ш.), Омар һайямның рубайлары (10 – 12 ғасырлар), Мәуләуидің “Мәснәуиі”, А.Ансари (1002 – 1088), Санаи (1048 – 1126/93/94) сынды сопылық поэзия өкілдерінің жырлары, Ф.Аттардың (1141 – 1229 ж.ш.) “Мантақатут таиыры”, Г.Низамидің (1141 – 1209) “Хамсасы”, Ж.Руми (1207 – 1279), Сағди (13 ғасыр), Хафиздердің сырға тұнған өлеңдері (14 ғасыр), Ә.Жәмидің (1414 – 1492) “Бәһористаны” (1487), т.б. шығармалар, бірнеше поэзиялық топтамалар дүниеге келді. Мұндай туындыларда адами құндылықтар мен Жаратушыға деген ұлы махаббат жырланды. Олардың қаламынан туған құнды еңбектер әлем әдебиетінің алтын қорына қосылды. Көптеген қаламгерлердің шығармаларына әсер етті. Соның ішінде Рудакидің адамдық қасиеттерді жырлаған гуманистік сарындағы өлеңдері Абай поэзиясына ықпал етті.
Теориялық
13. Кофуцийшілдік және Конфуций даналығы. Қытай халқының данасы, аса көрнекті өкілінің бірі – ұлы ойшыл Конфуций. «Лунь Юй» Конфуций ілімінің ең ірі ең көне ескерткіші. Конфуций өз этникалық ілімінің бар құндылығын өнегелік арқылы жеткізуге ірекеттенеді.
14. Ли Бай, Ду Фу, Бай Жүй шығармашылығы. ЛИ БАЙ (701-762) Таң патшалығы тұсында өмір сүрген Қытайдың ұлы ақыны. Туған жері мен шыққан тегі туралы қытайдың және әлемнің Либайтанушы ғалымдары әр түрлі болжам айтады. Бізше болғанда, Ли Байды түркітекті болуы мүмкін дегендердің пікірі қисынға келеді. Ал таза қытайтекті немесе ұлы жүздің дулат тайпасынан шыққан деушілердің уәжіне сену қиын. Бірақ қалай болғанда да, Ли Бай қытай халқының ұлы ақыны болып қала береді. Ол өз өмірінде тоғыз мың шумақ өлең жазған, «жыр періштесі» деген атаққа ие болған. Ақыры Яңзыжәң өзенінде қайықта мас болып, судағы айдың сәулесін құшамын деп суға ғарық болып өледі.
Ду фу Внук поэта Ду Шэньяня. Родился в семье чиновника невысокого ранга. Своё первое стихотворение он написал в 7 лет, и оно было высоко оценено знатоками поэзии. В молодости много путешествовал по разным местам Китая, вёл разгульную жизнь[источник не указан 1363 дня]. Прибыв в столицу, получил при дворце незначительную должность. Во время мятежа Ань Лушаня бежал из столицы вместе со свитой императора, семья же его осталась в Чанъани, и он долго не имел от них никаких вестей. После подавления беспорядков Ду Фу был приближен к императору и однажды в 757 году, он стал советником молодого императора Суцзуна и даже был наделён привилегией критиковать императора, однако едва он воспользовался ею, как его посадили в тюрьму. Комиссия, расследовавшая это дело, признала его виновным лишь в том, что он действительно думал, что может критиковать императора. В итоге он был признан невиновным и император даже простил его дерзость и оставил у себя в той же должности. Однако в 759 г. ушёл со службы и переселился с семьёй в южные края к низовьям Янцзы. Умер в своей лодке-джонке во время очередного путешествия по Янцзы.
Один из величайших поэтов Китая, особенно ценимый за те стихи, где он отождествляет свою горькую судьбу со страданиями всего китайского народа. Был связан долгой и теплой дружбой с Ли Бо. Их часто упоминают рядом как двух величайших гениев всей китайской поэзии. В традиционном китайском литературоведении Ду Фу присвоили титул «шишэнь» («священномудрый пиит»).
15. Ежелгі Қытай мифологиясы. Қай халық болмасын оның мәдениеті мен философиясының түп-тамыры, қайнар көзі сол көне аңыздарға барып тіреледі. Қытай аңыздарында Дүниенің жаратылуына көп көңіл бөлінген. «Алғашқы тұңғиықтың (хаостың) ішінде үлкен жұмыртқа пайда болып, оның ішінен дәу алғашқы адам - Пань-Гу шықты», - дейді Қытай мифологиясы. Содан кейін ол оң қолымен сермеп қалғанда, хаос қақ жарылып, жер менаспан пайда болыпты. Әрі қарай оның тынысы желге айналып, дауысынан күн күркірейді, бір көзінен күн туса екіншісінен ай пайда болады, Дүниенің төрт бөлігі оның екі қолы мен екі аяғынан, өзендері оның қанынан, жаңбыр шыққан терінен пайда болыпты.
16. Ежелгі үнді филологиясы. Ежелгі үнді тіл білімі (орыс. древнеиндийское языкознание) — Үнділерден бізге жеткен зерттеулер б. з. д. 5 ғасырдан басталады. Үнділердің өте ерте дәуірден сақталған аңыздардан, гимндерден, діни жырлардан құралған "Веда" деп аталатын жазба ескерткіштері (б. з. д. 6 ғасыр). Олардың ең көне түрі "Ригведа" санскритке жатады. Санскрит — сол кездегі брахмандардың, ғалымдар мен шайырлардың өнделтен, қолданылуы зандастырылып қағидаға айналған, нормативті әдеби тілі. Ол халыктың ауызекі сөйлеу тілі пракритке қарама-қарсы қойылып зерттелген. Үнділер қасиетті, киелі деп санаған бұл "киелі" жырлар тілінде үнділерге мағынасы түсініксіз көптеген сөздер, сөйлемшелер болған. Соларды айқындау және "Веда" тілін сөйлеу тілі әсерінен қорғау, оның айтылу мәнерін, беретін түсінігін өзгеріссіз сақтау мақсатымен "Веданың" тілін зерттеген. Өз кезі үшін айтарлықтай жақсы, жан-жақты зерттелген мәселелер қатарына ғалымдар фонетика мен морфологияныжатқызады. Бұлар жөніндегі зерттеулер үнділердің атакты лингвисті Яска мен Панини жазған еңбектер арқылы біздің заманға жеткен. Яска (б. з. д. 5 ғасыр) "Веда" тілінің бес томдық сөздігін жасап, түсінік берген. Панинидің (б. з. д. 6 ғасыр) жазған "Аштадхьян" (грамматикалық ережелердің сегіз бөлімі) деген еңбегінде төрт мындай грамматикалық ереже берілген. Панини "Веда" жыры тілінің дыбыстық жүйесін, сөзжасам, сөз өзгерту жолдарын жан-жақты зерттеген. Зерттеушілердің айтуынша, Панини еңбегі — тіл білімі тарихындағы біздің дәуірге жеткен тұнғыш сипаттама грамматика. Ол санскрит тілінің грамматикасы деп те аталады. Мұнда сөздер тапқа, түбірге, түрлі қосымшаларға бөлініп қарастырылған.