Операцияларды зерттеудің типтік есептері
Таңдалған
тиімділік принципін (жүйе қызметі
сапасының критерийі) сипаттайтын мақсат
функциясының түрі операцияларды зерттеу
есептерінің типіне байланысты. ОЗ
есептерін келесі типтерге бөлеміз:
1) Ықтималдықты есептер (тәуекелмен шешім қабылдау): қай бір стратегияны қабылдағанда мақсатқа жету ықтималдығы белгісіз түрлі нәтижелер алынады;
2) Детерминді есептер (толық анықталғандық шартында шешім қабылдау): әрбір таңдалған стратегия жалғыз нәтижеге соқтырады;
3) Анықталмағандықты есептер (дәлірек айтқанда, анықталмағандықта шешім қабылдау есебі): белгілі бір стратегияны қабылдағанда түрлі нәтижелер алынуы мүмкін болса да, мұның ықтималдықты есептерден айырмашылығы: мүмкін нәтижелердің ешқандай статистикалық сипаттарын білмейміз. Анықталмағандық қоршаған орта туралы ешқандай ақпараттартың жоқтығыған (табиғи анықталмағандық, немесе пассив анықталмағандық), сонымен қатар шешім қабылдау процесінде ескерілетін басқа кісілер (қарсыластар, бәсекелестер, серіктестер) ұстанымының алдын ала белгісіздігінен пайда болады (бұл бағытталған әрекеттер нәтижесінде жасалатын актив анықталмағандықтар).
Мақсат функциясын таңдау
Ықтималдықты есептерде
стратегиясын
қолданғандағы нәтижесін алудың
шартты ықтималдығын белгілі
деп саналады. Бұл жағдайда мақсат
функциясы ретінде
стратегияның күтілетін пайдалылығы , яғни мына түрдегі функция таңдалады:
Е
нді
тәуекел жағдайында ұтымды ұстаным
таңдау үшін тиімділік есебін шығарамыз:
Детерминдi есептерде
стратегиясын бірге тең ықтималдықпен таңдағанда нәтижесі алынады, сондықтан мақсат функциясы ретінде
түріндегі стратегияның пайдалылығын алып, ең жақсы стратегияны анықтаудың тиімділік есебін қойуға болады:
Анықталмағандықпен шешім қабылдау есептерінде оңтайлы ұстаным критерийлері қолданады.
Мақсат функциясын таңдау.
Әрбір нақты жағдайдағы мақсат функциясын таңдау қарастырылатын есептің мағынасына байланысты. Сондықтан, ОЗ есептерінің түрлі типтері үшін сапа критериін таңдаудың тек қана жалпы принциптері ғана келтіріледі.
Мәселен
стратегияны
қолданғанда
нәтиже
алынсын делік.
Енді
пайдалылық функциясын енгіземіз, мұндағы
элементі
,
стратегиясын қолданғандағы
нәтижесінің пайдалылығы. Пайдалылықты
өлшеудің әдістері кейінірек қарастырылады,
мұндағы
функциясын берілген деп санаймыз.
Ықтималдықты
есептерде
,
стратегиясын қолданғандағы
нәтижесін алудың
шартты ықтималдығын белгілі деп саналады.
Бұл жағдайда мақсат функциясы ретінде
стратегияның күтілетін пайдалылығы ,
яғни мына түрдегі функция таңдалады:
Енді
тәуекел жағдайында ұтымды ұстаным
таңдау үшін тиімділік есебін шығарамыз:
.
Детерминдi есептерде стратегиясын бірге тең ықтималдықпен таңдағанда нәтижесі алынады, сондықтан мақсат функциясы ретінде
түріндегі стратегияның пайдалылығын алып, ең жақсы стратегияны анықтаудың тиімділік есебін қойуға болады:
Анықталмағандықпен шешім қабылдау есептерінде оңтайлы ұстаным критерийлері қолданады.