30.Эксперимент әдісі, мысал келтіріңіз.

Социологиялық ақпаратты жинаудың ең бір ерекше және қиын игерілетін әдістеріне эксперимент жатады. Эксперимент - `experimentum деген латын сөзінен шыққан - сынам, тәжірибе ) бақыланатын және басқарыланылатын жағдайларда жаңа білім алудың ғылыми әдісі. Табиғи ( далалық, лабораториялық ) және ойша (үлгілік) түрлері бөліп көрсетіледі. Социологияда табиғи эксперименттерді пайдалану адамдардан тұратын әлеуметтік зерттеу объектілерінің табиғатымен және зерттеушіден объектіге « зиян келтірмеу» деген моральдық норманы сақтауын талап етумен шектелген. Сондықтан көпшілік табиғи социологиялық эксперименттер шағын топтарда өткізіледі. Және әдетте әлеуметтік - психологиялық экспериментпен көптеген ұқсастықтары болады. Ойша социологиялық эксперименттер барынша кең таралған, мәні бойын олар статистикалық талдау әдістері қолданылатын әрбір ірі социологиялық зерттеуге қатысады, және әлеуметтік процестерде компьютерде үлгіге келтіру кезінде негізгі болып табылады. Мұндайда барынша тиімдісі объекті өлшемінің бір бөлігі қалыпқа келтірілген, ал басқасы қалыпқа келтірілген және формальді бөлігі диалогтық режимде өзара әрекет ететін тұжырымдама, сценарийлер, адамның құндылық бағдарлары түрінде ұсынылған үлгілеудің адам – машина жүйесі болып табылады. Үлгілік эксперименттер табиғи әлеуметтік эксперименттің стратегиясын барынша нақты анықтауға мүмкіндік береді, бірақ оны ауыстыра алмайды. Дәлелдеменің логикалық құрылымы бойынша гипотеза сызықтық және паралельді болып бөлінеді. Сызықтық эксперимент талдауға бір ғана топ тартылуымен ерекшеленеді. Паралельді экспериментте бір мезгілде екі топ қатысады: бақылау және экспериментті. Осылайша, социологиялық зерттеулердің нақты әдістерін пайдалану зерттеудің жағдайына, орны мен уақытына, мақсаты мен міндетіне, сондай-ақ оның түріне байланысты болады. Зерттеушіні қызықтыратын белгіге бір немесе бірнеше факторлардың әсерін тікелей бақылайтын жағдай эксперимент - деп аталады.

Зертханалық эксперимент теориялық гипотезаны тексеруге бағытталған. Далалық эксперимент – бағалы зерттеулерді тәжірибеге енуіне бағыттайды. Эксперименттің негізгі сатылары мен жобалау бағдарламасы(сатылы бағдарлама, мониторинг)1. Диалностикалық – экспериментті өткізу барысында проблеманы анықтау және сараптау;

2. Болжау – Экспериментальды жұмыстың мақсатын нақтылау, ЭЖ бағдарламасының жоспарын толықтыру, сараптаудың критерилерін көрсету (мониторинг бағдарламасы), нәтижесін болжау; жобаның ішкі және сыртқы сараптамасын жүргізу;

3. Ұйымдастыру – экспериментальдық жұмыстың мерзімдеріне түзетулер егізіп отыру,кадрларды дайындай, әдістемелік қамсыздандыру және қатысушылар арасындағы қызметтерін бөлу;

4. Практикалық - өзіндік экспериментік жұмыстың мониторингі (бастапқы, соңғы және ағымдағы өлшемдер)

5. Жалпылау - Алынған мәліметтерді талдау, сипаттау және басылымдарға шығару;

6. Енгізу (Внедренческий) – тәжірибе алмасу, құрылған технологияларды тарату.

Экперимент жұмысының бағдарламасының жобасы.

Эксперимент бағдарламасын құруда қандай проблемалар туындайды.

Эксперименталды алаңды ашу барысында көптеген проблемалар туындайды:

- Ұжымның жоқтығы (нақты қатысушылар жоқ , тек уақытша қатысушылар)

- Тақырыптың көлемі (ұзақ, нақты игерілмейді)

- Іскерліктің нәтижесінде жаңа идеялар пайда болады (мағынасыз, жүйесіз)

- Бір тақырып бойынша біркелкі жұмыстың жоқтығы

- Зерттелетін тақырыптың теориялық базасы қажет.

- Эксперимент бағдарламасына бөтен, қызығушылығы жоқ адамдарды кірістіру қажет етпейді.

- Гипотиза мен тақырыптың дұрыс қойылмайуы жобаның нәтиже бермеуіне әкеп соғады.

Экспериментальды жұмысты ұйымдастыру барысындағы туындаған проблемаларды шешу жолдары.

Проблемаларды сұранысты экспертизадан өткізу барысында нақтылап болжау керек.