2.Есеп саясатының жүйелілігі

Ұйым өзінің есеп саясатын Стандарт немесе Түсіндіру басқа есеп саясаты қолданылу

мүмкін баптарды санаттауды нақты талап еткен немесе рұсқат еткен жағдайларды қоспағанда, ұқсас операциялар, басқа оқиғалар және жағдайлар үшін жүйелі таңдауға және қолдануға міндетті. Егер Стандарт немесе Түсіндіру баптарды осындай категориялау талап етсе немесе рұқсат етсе, тиісті есеп саясаты міндетті түрде әрбір санатқа қатысты жүйелі таңдалуы және қолданылуы тиіс.

Есеп саясатындағы өзгерістер

Ұйым өзінің есеп саясатын өзгерту:

(а) қандай да болмасын Стандартпен немесе Түсіндірумен талап етілген;

(b) қаржы есептілігі операцияның, басқа оқиғалардың немесе жағдайлардың ұйымның

қаржылық жай-күйіне, оның қызметінің қаржылық нәтижелеріне немесе ақша қаражатының ағындарына әсер етуі туралы сенімді және неғұрлым маңызды ақпарат беруіне әкеп соғатын болған кезде ғана өзгертуге міндетті.

Қаржы есептілігін пайдаланушыларда ұйымның қаржы жағдайындағы, қызметінің қаржылық нәтижелеріндегі және ақша қаражаттарының қозғалысындағы үрдістерді айқындау үшін кейбір уақыт кезеңінде ұйымның қаржы есептілігін салыстыру мүмкіндігі болуы тиіс. Осылайша, әрбір кезеңде және кезеңнен кезеңге дейін, әдетте, есеп саясатындағы өзгеріс жоғарыдағы критерийлердің біріне сәйкес келген жағдайларды қоспағанда, бірдей есеп саясаты қолданылады.

Мынадай іс-әрекеттер есеп саясатының өзгерістері болып табылмайды:

(а) есеп саясатын бұрын болғандардан мәні бойынша айырмашылығы бар операцияларға,

басқа оқиғаларға немесе жағдайларға қолдану;

(b) жаңа есеп саясатын бұрын болмаған немесе маңызды болмаған операцияларға,

басқа оқиғаларға немесе жағдайларға қолдану.

Активтерді қайта бағалау саясатын 16-«Негізгі құралдар» IAS Халықаралық стандартына немесе 38-«Материалдық емес активтер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес бірінші қолдану есеп саясатының осы Стандартқа сәйкес емес, 16 IAS немесе 38 IAS-стандартына сәйкес қайта бағалау ретінде қарастырылатын өзгеруі болып табылады.

Есеп саясатындағы өзгерістерді қолдану

Жоғарыдағы ережелерді ескере отырып:

(а) ұйым есеп саясатындағы қандай да болмасын Стандартты немесе Түсіндіруді

нақты өтпелі ережелерге, егер олар бар болса, сәйкес алғашқы қолдану салдарынан болған өзгерісті, осы Стандарттың немесе Түсіндірудің өзін ескеруге міндетті;

(b) ұйым осы өзгеріске қолданылатын нақты өтпелі ережелер жоқ қандай да болмасын

Стандартты немесе Түсіндірмені алғашқы қолданған кезде есеп саясатын ауыстырады немесе ол есеп саясатын ауыстырған кезде ол осы өзгерісті ретроспективалық түрде қолдануға міндетті.

Нақты операцияға, басқа оқиғаға немесе жағдайға қолданылуы мүмкін Стандарт немесе Түсіндіру болмағанда, ұйымның басшылығы 13-параграфқа сәйкес есеп саясатын қаржы есептілігінің стандарттарын әзірлеу үшін ұқсас концептуалдық негізді пайдаланатын стандарттарды әзірлейтін осындай өзге ұйымдардың неғұрлым жаңа құжаттарынан қолдана алады. Егер осындай құжаттарға өзгерістер енгізуден кейін ұйым есеп саясатына өзгерістер енгізуді шешсе, онда осындай өзгеріс есеп саясатындағы ерікті өзгеріс ретінде ескеріледі және ашылады.

Ретроспективалық қолдану ережелерді ескере отырып, ұйым ең ерте ұсынылған кезеңдегі меншікті капиталының әрбір қозғалған құрамдас бөлігінің кіріс сальдосын және есептілікте берілген алдыңғы әрбір кезеңде ашылған тиісті басқа сомаларды, егер жаңа есеп саясаты үнемі қолданылатын болса, түзетуге міндетті.

Ретроспективалық қолдануды шектеу -ретроспективалық қолдануды талап етсе, есеп саясатындағы өзгерісті, осы өзгерісті немесе осы өзгерістің нақты кезеңге әсер етуін не оның кумулятивтік әсер етуін анықтауға мүмкін болмаған жағдайларды қоспағанда, міндетті түрде ретроспективалық қолдануы тиіс.

Есеп саясатындағы өзгерістің есептілікте бір немесе одан көп ұсынылған өткен

кезеңдерді қамтитын салыстырмалы ақпаратқа нақты кезеңге қатысты әсер ету аспектілерін айқындауға шын мәнінде мүмкін болмаған кезде, ұйым жаңа есеп саясатын ретроспективалық қолдануға мүмкін болып табылатын, ағымдағы кезең болуы мүмкін ең ерте кезеңнің басындағы жағдай бойынша активтер мен міндеттемелердің баланстық құнына қолдануға міндетті және осы кезеңдегі меншікті капиталдың қозғалған әрбір құрамдас бөлігінің кіріс сальдосына тиісті түзету жүргізуге міндетті.

Ағымдағы кезеңнің басында жаңа есеп саясатын алдыңғы барлық өткен кезеңге

қолданудың кумулятивтік әсер етуін айқындауға шын мәнінде мүмкін болмағанда, ұйым тиісті салыстыру ақпаратын жаңа есеп саясатын неғұрлым ерте шын мәніндегі ықтимал күнмен перспективалы түрде қолдану үшін түзетуге міндетті.

Ұйым жаңа есеп саясатын ретроспективалы түрде қолданған кезде, ол осы жаңа

саясатты қаншалықты нақты жүзеге асырылатындай уақыт бойынша арттағы алыс өткен кезеңдердің салыстырмалы ақпаратына қолданады. Қандай да болмасын өткен кезеңге ретроспективалық қолдану, егер осы кезеңнің кіріс және сол сияқты шығыс балансындағы сомасына тиісті кумулятивтік әсер етудегі мүмкін болмаса, шын мәнінде жүзеге асырылмайтын болып табылады. Қаржы есептілігінде ұсынылғандықтан өткен болып табылатын кезеңге қатысты жиынтық түзетудің сомасы ең ерте ұсынылған кезеңдердің меншікті капиталының қозғалған әрбір құрамдас бөлігінің кіріс сальдосына қолданылады. Әдетте түзету бөлінбеген пайдаға қатысты түзетіледі. Сонымен қатар, осы түзету меншікті капиталдың өзге құрамдас бөлігіне қатысты да түзетіледі (мысалы, қандай да болмасын Стандарттың немесе Түсіндірудің талаптарын сақтау үшін). Өткен кезеңдер туралы, қаржы көрсеткіштерінің тарихи мәліметтері сияқты кез келген өзге ақпарат та сондай-ақ қаншалықты нақты жүзеге асырылатындай тым арттағы уақыт бойынша алыс түзетіледі.

Ұйым үшін қандай да болмасын жаңа есеп саясатын, ол осы саясатты қолданудың

барлық өткен кезеңге тиісті кумулятивтік әсер етуін айқындай алмағандықтан, ретроспективалық түрде қолдануға шын мәнінде мүмкін болмаған кезде, ұйым 25-параграфқа сәйкес осы жаңа саясатты ол үшін нақты мүмкін болмайтын ең ерте кезеңнің басынан бері перспективалық түрде қолданады. Осылайша, ол осы күнге дейін пайда болған активтерді, міндеттемелерді және меншікті капиталды кумулятивтік түзетудің тиісті бөлігін негізге алады. Есеп саясатына өзгеріс жасауға, тіпті егер осы саясатты шын мәнінде перспективалық түрде қандай да болмасын өткен кезеңге қолдануға мүмкін болмаса да, рұқсат етіледі. 50-53-параграфтарда жаңа есеп саясатын бір немесе одан көп өткен кезеңдерге қолдануға шын мәнінде мүмкін болмайтын жағдайларға арналған нұсқау бар.

Есеп саясатын ерікті түрде өзгерту ағымдағы кезеңге немесе қандай да болмасын

өткен кезеңге әсер еткен не тиісті түзету сомасын айқындауға шын мәнінде мүмкін болмағанды қоспағанда, осындай әсер еткен не болашақ кезеңдерге әсер ете алатын кезде, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:

(а)есеп саясатының өзгеру сипаты;

(b) осы жаңа есеп саясатын қолдану сенімді және неғұрлым маңызды ақпарат беретін

себептер;

(с) ағымдағы кезең және есептілікте берілген әрбір өткен кезең бойынша нақты жүзеге

асыруға болатындай дәрежеде – тиісті түзетулердің сомасын;

(i) қаржы есептілігіндегі әрбір қозғалған сызықты бап бойынша;

ii) егер ұйымға 33-«Акцияға келетін пайда» IAS Халықаралық стандарты қолданылса – акцияға базалық және таратылған пайда бойынша;

(d) қаржылық есепте берілген алдыңғы кезеңдерге қатысты тиісті түзету сомасын –

бұған нақты мүмкін болған дәрежеге дейін;

(е) егер ретроспективалық қолдану қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша немесе

берілген кезеңмен салыстырғанда неғұрлым ерте кезеңдер бойынша шын мәнінде мүмкін болмаса – осы жағдайдың болуына әкеп соққан жағдайлар және осы өзгеріс есеп саясатында қандай түрде және қай уақыттан бері қолданылғанын сипаттау. Келесі кезеңдердің

қаржы есептілігінде ақпаратты осы ашып көрсетуді қайталау қажет емес.

Ұйым қандай да болмасын жарияланған, бірақ күшіне енгізілмеген жаңа Стандартты немесе Түсіндіруді әлі қабылдамаса, ұйым мыналарды ашуға міндетті:

(а)осы фактіні;

(b) белгілі немесе осы жаңа Стандартты немесе Түсіндіруді қолдану ұйымның қаржы есептілігіне бастапқы қолдану кезеңінде ықтимал әсер етуді бағалау үшін маңызды, тиімді жобаланған ақпаратты.

Ұйым жоғарыдағы ережені сақтаған кезде мынадай ақпарат ашып көрсету қарастырылады:

(а) жаңа Стандарттың немесе Түсіндірудің атауы;

(b) есеп саясатындағы алда болатын өзгерістің немесе өзгерістердің сипаты;

(с) басталар кезде Стандартты немесе Түсіндіруді қолдану міндетті болатын күні;

(d) ұйым осы Стандартты немесе Түсіндіруді бастапқы қолдануды жоспарлаған күн;

(е) не:

(і) күтіліп отырғандай осы Стандартты немесе Түсіндіруді бастапқы қолданудың

ұйымның қаржы есептілігіне әсер етуін талқылау;

(іі) егер осы әсер ету белгісіз немесе тиімді болжауға болса – осы себеп бойынша өтініш.

есептік Бухгалтерлік бағалауларындағы өзгерістер

Кәсіпкерлік қызметке тән айқындалмау нәтижесінде қаржы есептілігінің көптеген баптары дәл есептелмейді, тек бағалануы ғана мүмкін. Бағалау ең жаңа қол жеткізілетін, сенімді ақпаратқа негізделген пайымдауды білдіреді. Мысалы, мыналарды бағалау қажеттілігі туындауы мүмкін:

(а) сенімсіз борыштарды;

(b) қорлардың ескіруін;

(с) қаржы активтерінің немесе қаржы міндеттемелерінің әділ құнын;

(d) пайдалы қызмет ету мерзімдерін немесе амортизацияланған активтерден экономикалық пайда алудың күтілетін схемасын;

(е) кепілдік берілген міндеттемелерді.

Есептік бағалаудағы өзгеріс активтердің және міндеттемелердің өзгеруін туғызғанға дейінгі дәрежеде немесе меншікті капиталдың бабына байланысты болса, ол міндетті түрде осы өзгеріс кезеңіндегі тиісті активтің, міндеттемелердің немесе меншікті капитал баптарының баланстық құнын түзету арқылы танылуы тиіс.

Ашып көрсету.Ұйым ағымдағы кезеңде әсер ететін немесе күтіліп отырғандай, осы әсер етуді бағалауға шын мәнінде мүмкін болмаған кезде осындай ақпарат ашу жағдайларын қоспағанда, болашақ кезеңдердегі әсер ететін осындай есептік бағалаудағы өзгерістің сипатын және сомасын ашып көрсетуге міндетті. Егер болашақ кезеңдерге әсер ету сомасы оны бағалауға шын мәнінде

мүмкін болмағандықтан ашып көрсетілмесе, ұйым осы фактіні ашып көрсетуге міндетті.

Қателер. Қаржы есептілігінің элементтерін тануға, бағалауға, беруге немесе ашуға қатысты қателер туындауы мүмкін. Егер қаржы есептілігінде не елеулі қателер не ұйымның қаржылық жағдайын, қызметтің қаржылық нәтижелерін немесе ақша ағындарын белгілі бір білдіруге қол жеткізу мақсаты ниетімен жіберген маңызды емес қателер болса, қаржы есептілігі ХҚЕС-на сәйкес келмейді. Ағымдағы кезеңнің осы кезеңде анықталған әлуетті қателері қаржы есептілігі шығару үшін бекітілгенге дейін түзетіледі. Дегенмен, елеулі қателер кейде келесі кезеңдердің бірінен бұрын анықталмайды және бұл өткен кезеңдердің қателері осы келесі кезеңнің қаржы есептілігінде берілген салыстырмалы ақпаратта түзетіледі (42-47-параграфтарды қараңыз).

Ұйым 43-параграфтың талаптарын ескере отырып, өткен кезеңнің елеулі қателерін шығару үшін бекітілген қаржы есептілігінің бірінші жиынтығында перспективалық түрде оларды мынадай жолмен анықтағаннан кейін түзетуге міндетті:

(а) тиісті қате жіберілген алдыңғы берілген кезеңнің (кезеңдердің) салыстырмалы

сомаларын қайта есептеу;

(b) қателер ең ерте берілген алдыңғы кезеңдерге дейін орын алған кезде – ең ерте

берілген алдыңғы кезеңдер активтерінің, міндеттемелерінің және меншікті капиталының кіріс қалдықтарын қайта есептеу арқылы.

Ретроспективалық қайта есептеуді шектеу

Алдыңғы кезеңнің қатесі осы қатені анықтауға мүлдем болмаған не осы қате нақты

кезеңге әсер еткен не оның кумулятивтік әсер ету жағдайларын қоспағанда, ретроспективалық қайта есептеу арқылы міндетті түрде түзетілуі тиіс.

Нақты кезеңге жататын аспектілердің есептілікте ұсынылған бір немесе одан көп

өткен кезеңдерді қамтитын салыстырмалы ақпаратқа әсер етуін анықтауға мүлдем мүмкін болмаған кезде, ұйым ең ерте кезеңнің, ол үшін ретроспективалық қолдану шын мәнінде мүмкін болып табылатын (ағымдағы кезең болуы мүмкін), басындағы жағдай бойынша активтердің, міндеттемелердің және меншікті капиталдың кіріс қалдығын қайта санауға міндетті.

Ағымдағы кезеңнің басында қатенің барлық алдыңғы кезеңге тиісті кумулятивтік әсер етуін анықтауға мүлдем мүмкін болмаған кезде, ұйым жаңа есеп саясатын ерте шын мәнінде мүмкін болатын неғұрлым күннен бастап қолдану үшін тиісті салыстырмалы ақпаратты түзетуге міндетті.

Алдыңғы кезеңдердің бірінің қателерін түзету қате анықталған кезеңнің пайдасынан

немесе залалынан алынып тасталады. Алдыңғы кезеңдер туралы, қаржы көрсеткіштерінің тарихи мәліметтері сияқты кез келген өзге ақпарат та сондай-ақ қаншалықты шын мәнінде жүзеге асырылатын тым алыс уақыт бойынша түзетіледі.

Ағымдағы кезеңнің басында барлық алдыңғы кезеңдер үшін қателердің (мысалы,

есеп саясатын қолданудағы қателер) мөлшерін мүлдем анықтауға мүмкін болмаған кезде, ұйым ережелеоіне сәйкес салыстырмалы ақпаратты шын мәнінде мүмкін болатын неғұрлым ерте күннен бастап перспективалы түрде қайта есептейді. Осылайша алғанда ол осы күні пайда болған активтерді, міндеттемелерді және меншікті капиталды кумулятивтік қайта есептеудің тиісті бөлігін ескермейді. 50-53-параграфтарда бір немесе одан көп алдыңғы кезеңдер бойынша қандай да болмасын қатені түзетуге шын мәнінде мүмкін болмаған жағдайларға нұсқау бар.

Қателерді түзету және есептік бухгалтерлік бағалаулар арасында айырмашылық бар.

Кейінгілері өз табиғатында қосымша ақпараттың түсуіне қарай қайта қарау қажет болатын жуық мәндер болып табылады. Мысалы, шартты оқиға нәтижесінде танылған пайда немесе залал қатені түзету болып табылмайды.

Кейбір жағдайларда ағымдағы кезеңмен салыстыруға қол жеткізу үшін бір немесе одан көп алдыңғы кезең бойынша салыстырмалы ақпаратты түзетуге мүлдем мүмкін болмайды. Алдыңғы кезең бойынша ұсынылған салыстырмалы ақпаратқа өзгерістер енгізу кезінде ішінара едәуір есептік бағалауды жүргізу қажет болатын факт осы салыстырмалы ақпаратты сенімді жүргізу немесе түзету үшін кедергі болып табылмайды.

5.Өз-өзін бақылау сұрақтары

1. Есеп саясатын таңдау және қолдану.

2. Есеп саясатындағы өзгерістерді қолдану.

3. Ретроспективті қолдануды шектеу.

4. Есепті бағалаудағы өзгерістер.

5. Есептегі қателерді түзеу.

6. Алдыңғы кезең қателерін ашып көрсету.

7. Ретроспективалық есеп айырысу.

8. Есептік бухгалтерлік бағалаулар арасында айырмашылық.

9. Өткен кезеңнің қателерін түзету.

10. Алдыңғы кезең бойынша ұсынылған салыстырмалы ақпаратқа өзгерістер енгізу.