27. Рыноктық (нарықтық) экономикадағы кіші, орта, ірі фирмалардың рөлі

Кіші, орта және ірі фирмалардың экономикадағы рөлі.

Осы заманда батыс эк/да кіші бизнес шаруаш/ң ең ірі секторын құрайды.Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік нормасына франчайзинг мен венчурлік кәсіпкерлігі жатады. Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сферада, өздерінің қызметтердінде ірі фирмалардың фабрикалық маркасын пайдалану құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен контранкт жасайды. Бұлардың баға жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылу жеңілдіктері болады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтері арқылы атқарады. Бұндай контрактар екі жаққа пайдалы: ұсақ фирмалар ірілерден қамқорлыққа ие болады, олардын сауда жасайтын аймақ алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны үнемдейді ж/е қамқорына алғандардан ұдайы төлемдер алып отырады. Венчурлік фирма. Бұл ғылыми зерттеумен ж/е оны әрі дамытумен айналысатын коммерциялық ұйым. Олар ғылыми жаңалықтарды иемденетін компанияларды қаржыландырады ж/е консультация жүргізеді. Олар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Венчурлік кәсіпкерлік 2-ші дүнжүз. Соғыстан кейін тұңғыш рет АҚШ-да п.б. Венчурлік фирма Қазақстанда құрыла бастады, бірақ жалпы шағын кәсіпкерлікке ұқсас, кең тарамай отыр. Ал Қазақстан үшін шағын кәсіпкерліктің маңызы өте зор, өйткені ол көп мәселені шешеші:1.Қазақстан халқының елеулі бөлігін құратын жағдайы төмен адамдар үшін соншама көлемді капитал салымынсыз тұтыну тауарлары мен қызметтер өндірісін кеңейтуге ат салысады;2.халықтың материалдық ж/е қаржылық қаражаттарын өндіріске тартуға көмектеседі;т.б.Орташа бизнестің рөлі аз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ кәсіпкерлікпен де бәсекелес болады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы мүмкін, н/е мүлде күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін. Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы монополдық болмысы көпшілік тұтынуына арналған арзан ж/е мол өнім өндіруге мүмкіндік береді.

28. Фирма шығындары, оның түсінігі.

Ұзақ мерзімдегі фирманың және саланың тепе-теңдік мәселелері,қысқа мерзімдегіден өзгеше болады.Егер фирма өнімінің белгілі көлемін ұзақ мерзімде барынша төмен орташа шығындар жұмсап өндірсе,ондаосындай болмыста баға шекті шығындарға тең болғандықтан тепе-теңдік пайда болады.Мысалы,фирманың барынша төмен орта шығындары,нарықта қалыптасқан бағалардан жоғары болса,кейбір фирмалар нарықтан шығады,саладағы ұсыныс азаяды.Бұл жағдай бағаны көтереді.Егер фирманың орташа шығындарының барынша азы нарықтық бағадан төмен болса,онда саладағы барлық фирмалар үстеме пайда алады.Бұл басқа фирмалардың осы салаға келуіне стимул болады.Нәтижесінде салалық ұсыныс көбейеді.Ал баға төмендейді.Жетілмеген бәсеке жағдайындағы фирманың рационалдық іс-қимылында кейбір ерекшеліктер болады. Жетілмеген бәсеке нарығында фирма өзінің өнімдерініңбағасына ықпал ете алады.Егер жетілген бәсеке нарығында өнімнің бірінен кейін бірі сатылған бірліктерден түсетін қосымша табыс тұрақты болып өзгермей,нарықтық бағаға тең болса,жетілмеген бәсеке нарығына төмендетеді,ал бұл қосымша,немесе,шекті табыстың төмендегені болады(МR).Батыс экономикалық әдебиетіндкгі фирма теориясы пайданы барынша көбейту принципне негізделген.Бірақ фирма әрекеттеріне басқа да мотивация беру аз кездеспейді:*кейбіреулер фирманың мақсаты пайданы барынша көбейту емес,сату көлемін көбейту дейді.*басқа концепция бойынша,американдық профессор Г.Саймонның «қанағаттандыру»теориясы бойынша,фирма тек пайданың белгілі дәрежесін көздейді,ал бұған жеткен соң одан әрі қарай барынша жоғарылату үшін әрекет етпейді.