83. 19 Ғ 2ші жартысындағы ғылымның пайда болуы

XIX ғасырдың ортасы бүл еуропаиың түрлі елдерінде когамдык өндіріс дамуыға сәйкес ғылыми ойлар дамып бастаған кез. Осыған байланысты есептіц ісориясыныц пайда болуы түпкілікті түрде онын пәні туралы ойларды езгертті. Алғашкысында тек кана тікелей есеп- түгелдеу колданылды. Кейіи күжаттар коғамдык өндірістік дамуына байланысты пайда болып, есептің пэні ретінде шаруашалык омірдің фактілер емес. олар туралы күрделі мазмүнда пайда болды.

XIX ғасырдын екінші жартысында есептін түрлі теориялары пайда болды. Бухгалтерлік есеп туралы ғылым іс жүзінде онын мазмүнын жетілдіре түсді.

XIX ғасырдың ортасынаи бастап Еуропанын эргүрлі елдеріпде бухталтерлік есегі тэжірибені корытаИЫн, сонымен бірге оны жетілдіретін ғылым ретінде дами түсті. Сонын нэтижесінде үш атакты итальян мсктебі дуниегс келді.

Бірінші - ломбардтык мсктспгі күрушы Франческо Вилла (1801-1884) болды. Бүл бағыт. бухгалтерлік есепті техникалык тәртіпке жалғастыруға болмайды деп санайды. ойткені ол экономнкалык- әкімшілік үғым кешені екендігі айтылады. Ол есептер комегі аркылы ұйымдастырылады. Бухгалтерлік есеп шаруашылык процесімен шүғылданған гулғаларды бакылау үшін экімдерге (администратор) кажет. Ол баска екі - тоскан жэне венециан мектебін кураушыларта улкен ыкпал е

Тоскан мектебінін басшысы Джузеппе Чербони (1827-1917) ел.і. Ол Э. Дегранждін ісін жалғастырды. Д.Чербони үшін бухгалтерлік есеп - әкімшілік міндет пен іс-кимылдар ғылымы еді. Д .Черноби ілімі логисмография (логос - ой. графия - баяндау) деп аталады. Онын. ізбасарлары коп (Джитти, Боналуми. Беллини. Рива. Масса).Винченцо Джитти (1856-1945) Чербонидін жактаушысы болды. ол логисмографикалык жазбалардың талдаушылык мумкіндіктері синтетикалык-аналитикалыктардан горі кенірек екендігін корсетті. Джити сметаның мәнін айкын уғынды. Оның пікірінше. бул - меншік иесінін әкімдерге ұсынатын окілеттіктерінің шегі.Италиян мектебі орчалығында әркашан шаруашылык мазмуны болдьт.Ф.А.Боналуми (1832-1904) бухгалтерияда мүдделер жиынтығы барын коре білді: бір жағынан кожайыннын. екінші жағынан - уіиінші тұлғалардын. Онын пікірінше. есептін максаты - орындалған шаруа­шылык операциялардың экономикалык жэме заіиык салдарын айкындау.

К. Беллини (1852-1935) ағымдағы іс жагдайын көрсететін мүлік пен болашакты болжайтын смета арасындағы паралельлі жүргізді. Ол есепті баскару жоніндегі ғылым ретінде карастырады. Мұндай көзкарасты Д. Масса (1850-1918) да ұстанды. бірак ол бұл тек кана коғамды баскару жайлы ғыльім емес. ада.мдарды баскару туралы ғылым деп косты. Д. Масса: «Есептің максаты .мен міндеті кәсіпкерлер шаруашылыгының кызмет корытындыларын шығару мен іс- эрекетті бакылау. сонымен бірге бакылаушы орган бухгалтерия экімшіліктен тәуелсіз болуы тиіс», - деді.Д. Масса Италия да отыз жыл' бойы шьн ып түрған бухгалтерлік журналды бірінші болып шыгара бастады.

Венецияндык мектептін кошбасшысы - Фабио Беста (1845- 1923). Ол Чербонидін ілімін теріске шығарды. Ол үшін бағалау - есептің максаты. Қүндылык - зат. бүйым. бухіалтерлік есеп - бакылау туралы гылым. Оныц пікірінше. бакылау аідын ача, агымдагы, жэне кейінгі болады.

Бестаның шәкірттерін смета есебі идеялары баурады.

Эмануэль Пизапи (1845-1915) тоскан мен венециан мектептерініц идеяларын синтез жасауға тырысты. Ол тоскан мектебінсн есептер теориясын, ал венециан мектебінен - олардың сипатын алды. В. Армуцци амортизация гөлеудің 3 нүскадан түратын тэртібіп усынды:

• Үдемелі отеу (кызмет ету мерзімі сонында зат бастапкы күнына Караганда тезірек тозады).

• Желілі (тең шамада) өтеу, жылдан жылға бірдей пайда болса.

• Жылдамдатып отеу. егер алгашкы жылдары кейінгі жылдарга Караганда кебірек есепте.псе, ап мерзімді карыздарды ауык-ауык төлеу жарнасымен не сатып алу жолымеп (маортизация) калдык күннан аіынады.

Ол кезде Италияда бухгалтерлер есеп жүргізу гылы.мының негізін іздеді, ал Германия да есептін озінен шыгатын ішкі себеліерге сүйенді, Франция да Жан Густав Курссль-Сснсль (1813 1892)- Ж. Б. Сэйя мен Э. Дегранж ізбасарларынын бірі - бухгалтерлік есептін түжырымдамасын колдапбачы экономика мен оларды баскару тэсілі ретінде кұндылығын аныктады