43.Бух есеп ғылымына еңбегі сіңген Пачоли

Лука Пачоли өзінің «Шоттар жэне жазулар туралы» трактатында шаруашылык операпияларын. тіркеу жіне кітаптарды жүргізу женінлегі орын алған әдістерді. мемориялдарды (естелік кітаптар). журналдарды. Бас кітапты. кошірмелері түскен кітаптар. жазылған хаттар жэне меншік иесі муліктерінің тізімі толык гүскен мүліктік кітаптардағы жазуларды талдай келс екі жактылык заңдылыкты жазып_: мұның негізінде созсіз тиімді шоттар мен кітатар кұруға болатындығын дэлелдеген. Лука Пачоли математика мен бухг-нын тар их ы на жер жүзінде екі жактылык принииптін негізін кағазға түсіріп жазған галым ретіняе танылды. Алайда кенбір тарихи деректерге сүйенсек көптеген ғалымдардін келісілген тұж-на кара-ғанда бухгалтерлік есептегі екі жактылык жазу Лука Пачолидің жазган трактатынан бурын едәуір ертерекіе пайда болеа керек. Мұнын дэлелі регінде белгиялык тарихшы Раймонда де Рувераның «Как возникла двойная бухгалтерия (1958 жыл)» атты еңбегінде жаз-ған бух-к есеп тарихыпа тэн флорентикалык есеп варианты жөнінде келтірген мэліметтерін айтуга болады. Л. Пачоли (1445-1517) әлемдік аты бар математик, эмбебап білімдері бар адам Пьеро Франческа мен Баттист Альбертидің окушысы болған Леонардо до Винчидің досы мен ұстазы болган. Пачолиге атак II - трактаттагы шоттар мен жазбалар туралы кол жазбасын шыгарган сок келді. 'Грактатт: «Арифметика, геометрия сомалары пропорциялар мен катынастар туралы білімдер» 1494 жыл. Бүл трактатт көптеген тілдерге аударылды. Есепке эсер ету дэрежесі бойынша бүленбекпен ешкандай еңбек артык келмеді. Осы Б. Котрульи мен Л. Пачолидің ойлары бойынша есепгін максаты - сұл оз істерін кажетті тэртіпте жүргізу жэне карыздары мен талаптары туралы кез келген мәліметтерді күткізбей алу. Осыған байланысты бірінші бухг-к жұмыста есеп карыздары мен талап етулердін молшерлерін жедел табу максатымен жүргізілетіндігі айкындалды. Бухгалтерлік есел бойынша бірінші кітап математик. монах Лука Пачоли 1494 жылы жазып шығарды. мәнінде бүл кітап математика бойынша жазылған және «Арифметика, геометрия соммасы. препорциялар мен катынастар туралы ілімі» деп аталынды. Бірак оның ішінде «Шотіар мен жазулар туралы трактат» деп аталатын бөлімі болды. Онда екі жакты бухгалтерия жүргізу тәсілі сипатталды.

44.Бух есеп ғылымына еңбегі сіңген Фридрих Гюгли

Фридрих Гюгли (1833-1902) есептін: жай. косарлы. камералды, константты деп төрт жүйесін есептеп шығарды және біріктірді. Ол бухгалтерияның. экімшіліктін. жэне материалы жауапты адамдардын, есептерін кұндылыктардың сакталуын тексеретін бакылаушылык рөлін атап көрсетті.

і юглидің идеялары барлык халык шаруашылығыкың біртұтас жүйесін күруга багытталады.

45.Бух есептің даму тарихында аты қалған адамдар

Антон Хаар (1926ж.) есеп кезеңділігін бес сатыға бөлді:

7. соңғы түгендеуі мен соңғы балансы жоқ бухгалтерия;

8. инвентарлық тізімсіз пробный баланс;

9. түгендеусіз баланс;

10. статикалық (мүліктік) баланс – белгілі есеп кезеңдерінде түгендеу негізінде капитал ұсынылып отырды.

11. динамикалық (қаржылық) баланс – ол пайда сомасын анықтауға қызмет етті.

Мұндай көзқарас негізінде баланссыз бухгалтерия болмайтындығы көрсетілді. Бірақ бұл қате. Өйткені баланстың п.б дейін есептің көптеген ғасырларды есеп жүргізілді. Кезектілікті қарастыру олардың қандай дабір аналитикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге шектеулі екендігін және пайдаға аспайтындығын көрсетті.

Замбели. 1671ж Замбели ең бірінші болып осы шоттарды жеке колонкаларға бөлді, яғни шоттарды саны мен суммасы бойынша бөлді. Бұл шоттар аралас сиптқа ие болды. Өйткені олар иеленуі бойынша дебетттеледісатылу бағасы бойынша кредетттеледі, ал сальдоны баланс құрар алдында осы шоттарға енгізді. 1681 ж Замбели Джузеппе Форнимен бірге бас кітапты журналсыз жүргізудің мүмкін екендігін анықтады

Доменико Манчини Шоттарды классификациялаудың өзіндік әдісін ұсынды. Еп айырысуды білдірді. Ал Ол шоттарды тірі және тірі емес деп бөлді. Тірі шоттар жеке және заңды тұлғалармен есеп айырысуды білдірді, ал тірі емес шоттар материалдық және қаржылай активтердің қалдықтарын көрсетті. Д:Манчини ең бірінші болып 1540 жылы шоттардың классификациясын жасаған тқлға болды. Шоттардың классификациясы бұл олардығ тізімі. Шоттардың классификациясы шоттың құрылымы мен құрамын анықтауға көмектеседі. Манчини жасаған классификация 20 ғ дейін персоналды және материалды шот деген атаумен сақталды.

46.Грек және Рим есеп жүйесі

Ежелгі Грецияда есеп гипспен ақталған тақтайшайларда жүргізілді. Тиын түріндегі ақшалар пайда болғаннан бастап, келесі міндеттерді атқарады:

• есептің өзіндік объектісі

• есептесу құралы

Шаруашылық өмірдің барлық факторларына хронологиялық жазулар жүргізілді, кейін рекапитуляция, яғни барлық жаруларды, операцияларды хронологиялық түрде жүйелі жазу. Сынақ төлемдер енгізіліп, төлемдерді басқа кассаларға аудару болады. Кезеңдік жарияланатын есеп те болды.

Римде есептік регистрлердің кодекс-кітаптар түріндегі неғұрлым дамыған формалары кездеседі. Гректер регистірдің екі түрін қолданды деп болжанады:

• ефемеридтер (журналдар)

• трапецитика (шоттар кітабы – Бас кітап)

Ежелгі Римдік бухгалтерияның есептік регистлер жүйесінің алғашқы кітап Adversaries болды, ол шаруашылық өмірдің фактілерін күнделікті жазуға арналған болатын. Ол кітап кейін Мемориалдық деп аталды. Тағы да екі кітапты (кодексті) атап өту керек, ол: Cоdex accepti et және Codex rationum domesticorum. Зерттеушілер бұл кодекстің біріншісін журналмен, ал екіншісін Бас кітаппен байланыстырды.

47.Ежелгі Египеттегі есеп жүйесінің дамуы

Бірнеше мың жыл бұрын адамдар папирус жасап үйренді. Кейін шарушылық өмір деректерін папирус орамдарында (бос беттер) тіркеді. Орамдардың ұзындығы 4-5м., биіктігі 24-18 см. құрады. Жазба қара және қызыл бояумен жүргізілді. Папирустың формасы кестелік нұсқада көрсетілді. Египеттік жазушылар бағана бойынша әртүрлі құндылықтардың атауын, ал жолдары бойынша олардың сандық қозғалысы болған күндерін жазды. Сол кездегі ең үлкен кестеде 87 бағана болды.

Негізгі есептік тәсіл түгендеу болды.

1 және 2 әулиеттер кезінде әрбір екі жыл сайын қолғалатын және қозғалматын мүліктерге түгендеу жүргізіп тұрды. 4 әулиет кезінде түгендеу ағымдағы есеппен алмастырылды. Шарушылақ өмір деректері 3 толғамен рәсімделді. Біреуі жіберуге тиісті құндылықтардың санын папируста белгіледі, екіншісі қасында нақты жіберілуін қойып отырды және үшінші сандарды салыстырып тексерілген құжатарды ұзына бойына сызып табылған ауатқулар туралы белгі қойып отырды.

Материалдық есеппен қатар сметаларда тіркелетін болды. 6 әулиет кезінде есепте сметалар кездеседі, бұл шаруашалық өмір деректерін тіркеу сметалардың орындалуын бақылауға мүмкіндік берген. Ол құжаттармен расталады.

Жұмыс барысы туралы басшы жазбаша есеп беріп отырды. Жұмысты қабылдау және орындау барысын бақылау арнайы құрылған коммисиямен жүргізілді. Егер есеп қанағаттандырылмайтын болса, онда жазушыны ұрып-соқты.

Египеттегі есепті қарап отырып осы Ніл алқабында есептің айналы табиғи тұжырымы пайда болғанын көруге болады, яғни шаруашылықтағы құндылықтардың қозғалысы дәл сипатталды.