29. Грек және Рим есеп жүйесі

Ежелгі Грецияда есеп гипспен ақталған тақтайшайларда жүргізілді. Тиын түріндегі ақшалар пайда болғаннан бастап, келесі міндеттерді атқарады:

• есептің өзіндік объектісі

• есептесу құралы

Шаруашылық өмірдің барлық факторларына хронологиялық жазулар жүргізілді, кейін рекапитуляция, яғни барлық жаруларды, операцияларды хронологиялық түрде жүйелі жазу. Сынақ төлемдер енгізіліп, төлемдерді басқа кассаларға аудару болады. Кезеңдік жарияланатын есеп те болды.

Римде есептік регистрлердің кодекс-кітаптар түріндегі неғұрлым дамыған формалары кездеседі. Гректер регистірдің екі түрін қолданды деп болжанады:

• ефемеридтер (журналдар)

• трапецитика (шоттар кітабы – Бас кітап)

Ежелгі Римдік бухгалтерияның есептік регистлер жүйесінің алғашқы кітап Adversaries болды, ол шаруашылық өмірдің фактілерін күнделікті жазуға арналған болатын. Ол кітап кейін Мемориалдық деп аталды. Тағы да екі кітапты (кодексті) атап өту керек, ол: Cоdex accepti et және Codex rationum domesticorum. Зерттеушілер бұл кодекстің біріншісін журналмен, ал екіншісін Бас кітаппен байланыстырды.

30. Бухгалтерлік есептің даму тарихында аты қалған ғалымдар

Антон Хаар (1926ж.) есеп кезеңділігін бес сатыға бөлді:

1. соңғы түгендеуі мен соңғы балансы жоқ бухгалтерия;

2. инвентарлық тізімсіз пробный баланс;

3. түгендеусіз баланс;

4. статикалық (мүліктік) баланс – белгілі есеп кезеңдерінде түгендеу негізінде капитал ұсынылып отырды.

5. динамикалық (қаржылық) баланс – ол пайда сомасын анықтауға қызмет етті.

Мұндай көзқарас негізінде баланссыз бухгалтерия болмайтындығы көрсетілді. Бірақ бұл қате. Өйткені баланстың п.б дейін есептің көптеген ғасырларды есеп жүргізілді. Кезектілікті қарастыру олардың қандай дабір аналитикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге шектеулі екендігін және пайдаға аспайтындығын көрсетті.

Замбели. 1671ж Замбели ең бірінші болып осы шоттарды жеке колонкаларға бөлді, яғни шоттарды саны мен суммасы бойынша бөлді. Бұл шоттар аралас сиптқа ие болды. Өйткені олар иеленуі бойынша дебетттеледісатылу бағасы бойынша кредетттеледі, ал сальдоны баланс құрар алдында осы шоттарға енгізді. 1681 ж Замбели Джузеппе Форнимен бірге бас кітапты журналсыз жүргізудің мүмкін екендігін анықтады

Доменико Манчини Шоттарды классификациялаудың өзіндік әдісін ұсынды. Еп айырысуды білдірді. Ал Ол шоттарды тірі және тірі емес деп бөлді. Тірі шоттар жеке және заңды тұлғалармен есеп айырысуды білдірді, ал тірі емес шоттар материалдық және қаржылай активтердің қалдықтарын көрсетті. Д:Манчини ең бірінші болып 1540 жылы шоттардың классификациясын жасаған тқлға болды. Шоттардың классификациясы бұл олардығ тізімі. Шоттардың классификациясы шоттың құрылымы мен құрамын анықтауға көмектеседі. Манчини жасаған классификация 20 ғ дейін персоналды және материалды шот деген атаумен сақталды.

31. XVIII ғасырдың ортасы Англиядяғы өңдірістік шығындарды есептеу жүйесі

XVIII ғасырдың ортасында англияның өнеркәсіптік есептерінде екіжақты бухгалтерияны пайдалануға алғашқы ұмтылыстар байқалады. Осы уақытта өндірістік шығындар есебінің жүйесі қалыптасады.

Өнеркәсіптік есептің алғашқы теоретиктерінің бірі Ф.В.Кронхейльм 1818 екіжақты бухгалтерия сауда есебінің айналым операцияларынан тауарларды сату мен сатып алу пайда болды деп тұжырымдап, ішкі өндірістік процестерді көрсете алмайтынын айтқан. Нәтижесінде Кронхейльм есепті екі бөлімге бөледі:

• өндірістік

• бухгалтерлік

Біріншісі үш шотты қарастырды, олар тек қана натуралды өлшем бірліктерін жүргізді.

Екіншісі дәстүрлі бухгалтерлік шоттар жүйесін қарастырды.

Есептің жаңа кезеңіне көшудің ең басты дәлелі дебиттік және кредиттік жазудың пайда болуында болды. Шаруашылық операцияларының мазмұнын екі жақты жазу үшін әртүрлі әдістерді кеңінен пайдалану мен екі жақтылық принципті қолдану өте жоғары дәреже ашылған ғылыми жаңалық болып табылды.