63. Оңтүстік Американың жануарлар әлемі, оның байлығы, эндемизм себептері.

Ылғалдық экваторлық зонада шағын денелі бақырауық, ілмеқұйрық маймұлдар, тапир, опоссум, ең ірі шошқа капибарадан,жыртқыштардан ягуар,пума,ең кіші құс калибри,қауырсыны әр түрлі тоты құс,анаконда ұз м. Саванналар мен сирек ормандар пекари, ергежейлі бұғылар, жалды қасқыр, нанду түйеқұсы т.б. кездеседі. Субтропиктік далалы зона оцелот,пампа бұғысы,пампа мысығы,пампа түлкісі т.б кездеседі. Шөлейт зонасы ең ірі жануары гуанака ламасы,пума,көзілдірікті аю,терісі өте бағалы кеміргіш шиншилла,ең ірі жыртқыш құс кондор салмағы 9-12кг,ұз 3м,таудың оңт магеллан пингвині кездеседі. Парагвай анакондасы.

Жануарлар дүниесі алуан түрлілігімен және эндемизм дәрежесінің жоғарылығымен ерекшеленеді. Орталық Америкамен бірге Неотропиктік фауналық облысқа біріктіріледі. Сүт қоректілерден қалталы тышқандардың 70-тен астам түрі, құмырсқа жегіштің 3 түрі, сауыттылардың 20-дан астам түрі, жалқау аңның 5 түрі, приматтар және ірі жыртқыштардан: қабылан, шибөрі, оцелот, пампа мысығы, пума, көзілдірікті аю, жалды қасқыр, т.б. тіршілік етеді. Тұяқтылардан тапирдің 3 түрі, пекари, амазона бұғысы кездеседі. Андтың биік бөліктерін терісі өте бағалы аң – шиншилла мен америкалық өркешсіз түйе – ламаның екі түрі (гуанако және викунья) мекендейді. Құстардың 2,5 мыңнан аса түрі бар, оның 90%-ынан астамы эндемиктер. Әсіресе, басқа ешбір жерде кездеспейтін нанду, ара, тинаму, кондор, колибри (500 түрі бар), тукан, гоацин, т.б. бар. Жәндіктер, қосмекенділер және бауырымен жорғалаушылар да алуан түрлі. Галапагос аралдарының піл-тасбақалары (салм. 200 кг), анаконда (ұз. 11 м), саламандра, аяқсыз амфибиялар, игуана, боа, кайман соған дәлел. Мұнда кездесетін жәндіктердің 5600-ден астам түрінің 3400-ге жуығы эндемиктер. Тірі табиғат байлықтарын қорғау мен сақтау мақсатында Оңтүстік Америкада көптеген экологиялық және биологиялық резерваттар мен ұлттық саябақтар құрылды.

64. Оңтүстік Американың ұлттық саябақтары мен олардың рекреациялық маңызы.

Оңтүстік америкада ұлттық саябақтар мен қорықтар өте көп деуге де болады. Жау халықаралық паркі бұл парк Бразилияда орналасқан, 1980 жылы негізі қаланған болатын. 2000жылы парк ЮНЕСКОның әлемдік мұраларының қатарына енгізілді. Мұнда өсімдіктің 280турі,жануарлардың 234түрі қорғалуда екен.Чако ұлттық паркі Аргентинада орналасқан яғни оңтүстік американың орталық бөлігінде орналасқан. Гран-Чако жазығының шығысында орналасқан.. жергілікті халықтарының тілінен аударғанда "қорғауға алынған үлкен кең аймақ "деп аударылады екен. Ману ұлттық паркі әлемдік ежелгі тропикалық саябақтардың бірі деп айтсақ та қателеспейміз. Саябақтың негізі 1973 жылы 29мамырда қаланған болатын.14 жыл өткеннен кейін 1987 жылы ЮНЕСКОның әлемдік құндылықтарының қатарына енгізілді, сонымен қатар ол биосфералық қорық деген атқа ие болды. Мұнда өсімдіктің 564түрікездеседі екен. Сонымен қатар көптеген басқа да саябақтарды атап кетуге болады мысалы паракас перудегі,Подокарпус эквадордағы, Лос-Гласьярес Аргентинадағы және де т.б. 65. 66. Австралияның жалпы физикалық-географиялық сипаттамасы.

Жалпы ауданы 7,6млн км кв,австралия латынша оңтүстік дегенді білдіреді. Австралия жер шарындағы аласа материк,орташа биіктігі 215м. Австралия сөнбеген жанартауы жоқ бірден бір материк,ең құрғақ материк 2/3бөлігі шөл, ең биік нүктесі Үлкен суайрық биіктігі 2228м Косцюшко тауында. Ең төмен нүктесі Эйр көлі -12м. Географиялық орны үнді мұхиты мен тынық мұхитының ортасында. Мұхитта судың беткі температурасы жазда +24,ал қыста+20. Жер бедері.Материктің негізгі бөлігін гондваналық ежелгі платформа алып жатыр. Тек Үлкен суайрық жотасына жақын бөлігін полеозойлық қатпарлық тән. Батыс және орталық бөлігінде кристалды жыныстар бар. Мұнда орташа биіктігі 400-600м аласа таулы үстірттер мен күмбезді таулар бар. Таулардың биіктігі 1000-1500м жетеді. Материктің шығысында Үлкен суайрық жотасы орналасқан ол жакпарлы тау. Австралия Альпісі таудың оңт бөлігі тынық мұхит геосинклиналды бөлігі. Климаты ыстық, жазда +28, ең жоғары температура Дарлинг өзені бойында +52,8. Австралия солт оңт қарай субэкваторлық,тропиктік,субтропиктік белдеулер алып жатыр. Тасмания аралы оңт бөдігінде қоңыржай белдеуді алып жатыр. Криктер уақытша кеуіп қалған арналар. 60%-Ын ішкі тұйық алап алып жатыр. Ең ірі крик Эйр көлінде Куперс крик,ең ірі өзен Муррей. Қалдық көлдер орталық пен батысында. Австралияда 33артезиян алабы бар,олардың ең ірісі Үлкен Артезиян алабы,жер асты сулары 2000м терең орн.