43. Африканың ішкі сулары

Құрлық ішкі суларының жылдық ағынының мөлшері (5400 км³) бойынша Еуразия мен Оңтүстік Америкадан кейінгі орында тұр. Өзендер экватор төңірегі мен құрлықтың оңтүстік-шығыс жағалауында жиі. Шөлді аудандарда, әсіресе, Сахарада климаттың ертеде ылғалды болғанын аңғартатын құрғақ өзен арналары (вади) көптеп кездеседі. Ірі өзендері – Ніл (6671 км, дүние жүзіндегі ең ұзын өзен), Конго, Замбези, Нигер, Оранж. Өзен арналарында шоңғалдар мен сарқырамалар көп кездеседі. Замбези өзенінің бойында атақты Виктория сарқырамасы бар (биіктігі 120 м, ені 1800 м). Құрлықтағы өзендердің гидроэнергетикалық мүмкіндігі өте жоғары. Ірі артезиан алаптары Сахара мен Калахари жерінде жатыр. Африка көлдерінің ірілері: Виктория, Танганьика, Ньяса, Рудольф, Чад.

Реки

Название	Длина в км	Площадь бассейна в тыс. кв. км
Нил (с Кагерой)	6671	2870
Конго (Заир)	4320	3690
Нигер	4160	2092
Замбези	2660	1330
Оранжевая	1860	1020
Окаванго (Кубанго)	1600	800
Лимпопо	1600	440
Вольта	1400-1600	338
Шари	1400-1500	770
Сенегал	1430	440
Руфиджи	1400	178
Рувума	1100	145

Озера

Название	Площадь в кв. км	Наибольшая глубина в метрах
Виктория	68800	80
Танганьика	32900	1470
Ньяса	30800	678
Чад	22000-11000	7-4
Рудольф	8600	73
Мобуту-Сесе-Секо	5350	16
Мверу	4920	12
Бангвеулу	4920	4
Иди-Амин-Дада	3550	111
Тана	3150	70
Киву	2650	485

44. Африканың табиғи аймақтарының ерекшеліктері

1) экватор оның қақ ортасында өтіп, солтүстік және оңтүстік субтропиктік ендіктерге дейін жайылған екі бөлікке бөледі;

2) құрлыққа күн жылуы өте үлкен мөлшерде келіп түседі. Жыл бойы температуралар жоғары; қыс пен жаздың басты айырмашылығы – ылғалдылық мөлшері; көбінесе, жаз – жауын маусымы болса, қыс – құрғақ маусым;

3) ауқымы бойынша Африка Еуразиядан кейінгі құрлық; оның ауданы аралдарды есептемегенде 29, 2 млн. шаршы км;

4) Гибралтар бұғазында Африка мен Еуропа арақашықтығы 14 км. 1859 – 1869 жылдары салынған Суэц каналы Жерорта теңізі мен Қызыл теңізді қосады. Бұл өте маңызды су даңғылы болып табылады;

5) Африка жағалаулары тілімделмеген; порт салатын ыңғайлы жерлер көп емес. Жағалау маңында таулар мен үстірттердің биік шеткі беткейлері орналасқан. Өзендер теңізге қарай тар шатқалдарда ағады, арналарының көлбеуі жоғары, тас табалдырықтарға толы, сондықтан өзендерді ішкі аудандарға жету жолы ретінде пайдалану қиын;

6) құрлық территориясының 20%-ы теңіз бен мұхиттардан 1000 – 1500 шақырым жерде орналасқан;

7) құрлықтың солтүстік бөлігі оңтүстік бөлігінен екі есе кең келеді: Альмади мен Рас-Хафун мүйістерінің арақашықтығы 7500 км болса, оңтүстік жартысының ені 3000 шақырымнан аспайды;

8) құрлық аумағының жартысын шөл мен шөлейттер алады (14 млн. шаршы км), оның ішінде әлемнің ең үлкен тропиктік шөлі – Сахара (8 млн. шаршы км).

9) Конго (Заир) алабының тропиктік мәңгіжасыл ормандарының ауданы Амазонканың «жасыл мұхитынан» сәл ғана кем. Африкада шығыс жартышардың ең суы мол өзен Конго (Заир) және әлемнің ең ұзын өзені Ніл ағады;

10) әлем құрлығының ең ірі сүтқоректілері – пілдер, бегемоттар, мүйізтұмсықтар, сонымен қатар, адам тәрізді маймылдар Африкада тіршілік етеді; Африка – кофе ағашының, май пальмасының, бірқатар дәнді дақылдар сияқты көптеген пайдалы өсімдіктердің пайда болған жері.