33. Тмд өсімдігі мен жануарлары

ТМД аумағы голарктикалық өсімдік патшалығында орналасқан. Өсімдік зерттеуші ғаламдар Г.И Танфилев, А.Н Краснов, С,И Коржинский, Г.Л Комаров, В.Н Сухачев т.б. «КСРО-ның Флорасы» 30 томдық еңбек жарық көрген. Мұнда 17520 жоғары сатылы өсімдіктер тіркелген. Бұл еңбекте субтропиктік белдеудің өсімдіктері өте көп тіркелген. Егер Обь флоралық аймағында 1150 жоғары сатылы өсімдік кездессе S=1,9млн, Закавказие флоралық ауданында 29,2 мың 3103 өсімдік тіркелген. ТМД аумағының Оңтүстігіне қарай эндемиктітүрлер көп. Мысалы: Қазақстанның оңтүстігі мен Орталық Азия да 67 түрлі Эндемик өсімдіктер бар. Өсімдіктер суға қажеттілігіне байланысты мынадай түрлерге бөлінеді: А) Гидрофиттер В) Мезофиттер – далалы зона мен ормандаржатады. Бұл зонада түр жағынан өсімдіктер өте бай. Г) Ксерофиттер – шөлге төзімді өсімдіктер: 1. Склерофиттер 2. Скукуленттер

Жануарлар дүниесін зертттегендер М.А Менизбир, С.л. Огнев, А.Н Фермозов, «КСРО-ның жануарлар дүниесі» атты еңбек жарық көрді. ТМД аумағында 125-930 жануарлар түрі бар тауларда көбейе түседі. ТМД жануарлары голарктикалық фаунаға кіреді.

1. Арктикалық

2. Европа – Сібір под обылысы

3. Жерорта теңіздік под обылыс

4. Орталық Азия

5. Қытай Гималай Под обылысы

   На территории СНГ  обитает около 300 видов млекопитающих; особенно разнообразен состав кеміргіштер— 135 видов, жыртқыш (медведи, собачьи, гиены, кошки) — 42 вида. Птиц около 700 видов, пресмыкающихся —124 вида, из них ящериц 66 видов, змей — 51 вид. Рыб, пресноводных и проходных имеется около 300 видов, жәндік — около 70 000 видов. В целом известных видов животных, обитающих в нашей стране, более 100 000 видов. Хотя территория СНГ  занимает около 15% суши земного шара, на долю нашей страны приходится лишь 8—9% мировой фауны. Так как территория СНГ  располагается в умеренных и высоких широтах, видовой состав ее животных по сравнению с более теплыми и влажными частями земного шара более однообразен.

34. Тмд табиғи зоналары

1. Арктикалық шөл зонасы - Арктика аралдары және Таймыр түбегі. Ең жылы айдың температурасы +4+5⁰С аспайды. Көп бөлігін мұз алып жатыр. Өсімдігі мүк, қына, балдыр кейбір гүлді өсімдіктер. Фитомасса қоры 5т/га. Жануарлары – ақ түлкі, ақ аю, солтүстік бұғысы және құс базары бар.

2. Тундра зонасы – Субарктикалық белдеуге жатады. Жылу жетіспегендіктен артық ылғалдану байқалады. Ең жылы температура 10⁰С аспайды. Мәңгі тоң қабаты бар. Мүк, қына, мүкжидек, таралған. Термокарстық және мұздық көлдер көп кездеседі. Топырағы тундралы глейлі. Фитомасса 12,5-25т/га. Солтүстік бұғысы, лиминг, ақтүлкі, қасқыр, ақжапалақ, аққұр және су құстары кездеседі. Батыс Таймырдағы фитомасса 30т/га жетеді.

3. Орманды тундра – субарктикалық белдеудің ландшафттық зонасы. Шілдедегі орташа температура +18+14⁰С. Жауын-шашын 300-400мм. Жері батпақты гидролакколииттер көп кездеседі. Бұталы сирек орман өседі биіктігі 4-5м. Топырағы шымтезекті глейлі. Фитомасса 25т/га дейін. Онда қоңыр аю, поляр жапалағы, ақтүлкі, саңырау құр т.б. Солтүстік бұғысы үшін көктемгі және күзгі жайылым болып табылады.

4. Тайга – ТМД аумағы ең үлкен зона. Ауаның температурасы жазда солтүстігінде +13+14⁰С, оңтүстігінде 18+19⁰С. Төбелі мореналық ландшафттар көп кездеседі. Мұнда күлгін тайганың тоң топырағы көп таралған. Фитомасса 150-300т/га. Жері батпақты. Қоңыр аю, бұлан, сілеусін, тиін, ақ қоян, саңырау құр, тоқылдақ. Бауырымен жорғалаушылардын сұр кесіртке және тірі туатын кесіртке, сарыбас жылан.

5. Орыс жазығының аралас орманы – климаты жұмсақ, ылғалды. Негізгі орманды алқап Ленинград, Киев, Горький қаласымен қосатын 3 бұрышта таралған. Атлантиканың әсері зор. Тайгаға қарағанда жылумен ылғалды көбірек алады. Қатты аяз, қалың қар қабаты болмайды. Қыста батысында -5⁰С, шығысында 12⁰С, жауын-шашын 600мм шамасында (орт. жылдық). Топырағы шымды күлгін, топырақ. Жануарлары: қабан, жабайы орман мысығы, құндыз, бұлғын, зубр. Фитомасса қоры 300-400т/га. Қылқан жапырақты және шөптесін өсімдіктер таралған.

6. Қиыр Шығыс муссонды орманы – Амурдың төменгі ағысы мен Оңтүстік бөлігін қамтиды. Климаты муссондық. Шілде +22⁰С, топырағы қоңыр орман топырағы. Аралас орман өседі. Жануарлар ішінде Қытай, Сібір, Үнді Малай жануарлары кездеседі.

7. Орманды дала зонасы – қоңыржай белдеудегі өтпелі зона болып табылады. Климаты тайгаға қарағанда құрғақ, жылы шілде+19+22⁰С. Жауын-шашын 600-300мм. Ылғалдылық коэфиценті солтүстігінде +1, оңтүстігінле 0,6. Зерттеген ғалымдар: В.В:Докучаев, П.А.Костылев, Г.И.Танфильев, С.И.Коржинский, Г.Н.Высоцкий. Қара топырақты аймақ болғандықтан егін шаруашылығына пайдаланылады.

8. Дала зонасы – климаты континентті құрғақ. Шілдеде +22+23,5⁰С. Шаңды дауылдар соғады. Булану жауын-шашыннан 2 есе көп. Қара топырақты жер. Ылғалдану коэфиценті солтүстігінде - 0,6, оңтүстігінде - 3. Толығымен егін шаруашылығында қолданылады.

9. Шөлейтті зона – климаты шұғыл континентті. Шілдеде +23+25⁰С. Қысы суық, қары аз. Қаңтардың орташа температурасы -16⁰С, Қар жамылғысы -20-30см. Өзен дамыған. Грунт сулары тұзды болады. Жануарлары: құм тышқаны, тышқан, ат жалман, түлкі, қарсақ, сайғақ, дала күзені, дуадақ, боз торғай. Бауырымен жорғалаушылардан насекомдар өте көп. Фитомасса қоры 5-12т/га. Көбінесе жайылымдық жер үшін пайдаланылады.

10. Шөл зонасы – климаты аса құрағақ, ылғалдану коэфиценті - 0,02. Шілдеде +25+29⁰С. Жусан, сексеуіл, сораң т.б.өсімдіктер өседі. Фитомасса қоры – сазды жусанды жерлерде 2,5-5т/га, сексеуіл тоғайларында 25-30т/га. Жануарлар дүниесі – құм мысығы, жайраң, құлан, бөкен, құм қоян, құм тышқан, қос аяқ және бауырымен жорғалаушылардың өте көп түрі кездеседі.

11. Субтропиктік шөл зонасы – қысы жылы қарсыз, шілде +30+32⁰С. Көбінесе эфимирлі – эфимерооидты өсімдіктер өседі. Эфимирлі өсіміктер жаңбырлы кезеңде ғана өсіп өнетін өсімдік. Вегетациялық кезеңі қысықа. Топырағы сұр. Фитомасса 5-12т/га.

12. Жерорта теңіз зонасы – Қырым, Батыс Закавказье, Ленкорань, Кавказ таулары, Колхида. Өсімдіктері емен, арша, қырым қарағайы, гиппарис, тис ағашы, платан ағашы, және басқа да бұталар, шөптесін өсімдіктер. Табиғи өсімдіктер тау беткейлерінде өседі. Топырағы қызыл және қара. Фито масса қоры 60-70т/га.