7.Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру

Н.Қ. қабылдау кезінде ұйым басшысының бұйрығымен тағайындалған қабылдау комиссиясы ұйымға келіп түскен әрбір Н.Қ. үшін (Н.Қ. қабылдау, өткізу актісі) (ФОС №1) толтырылады. Толтырылған акт Н.Қ. қатысты барлық техникалық құжаттармен бірге бухгалтерияға беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және ұйым басшысы әрбір Н.Қ. үшін жауапты адамдарды бекітеді. Н.Қ. мынадай жағдайларда ұйым есебінен шығарылуы мүмкін: табиғи ж\е моральдық тозу, ұйымды техникалық жағынан қайта жабдықтағанда, әртүрлі апаттар нәтижесінде, басқа ұйымға сыйға бергенде, айырбастағанда, сату кезінде.

Бухгалтерияға келіп түскен Н.Қ. әрқайсысына мүліктік карточка ашылады, онда Н.Қ. мүліктік тізімдеу номері беріледі және Н.Қ. есепке алу туралы бух.жазбалар жасалады.

Н.Қ. ақша қаражаттарына сатып алу кезінде:

Дт 2410 Кт 1030

Н.Қ. үшін төленген шоттар бойынша қосылған құн салығының сомасына:

Дт 1420 Кт 3310

Қосылған құн салығы есепке алынған кезде:

Дт 3130 Кт 1420

Н.Қ. жарғылық капиталға салым ретінде қосылған жағдайда:

Дт 2410 Кт 5030

Н.Қ. сату ұйым басшысының келісімімен екі жақ жасаған келісімшартта көрсетілген баға б/ша жүзеге асырылады. Н.Қ. сатып алушыға беру кезінде «НҚ қабылдау, өткізу актісі» үш дана етіп толтырылады. Оның алғашқы екеуі НҚ сатқан ұйымда қалады, ал үшіншісі НҚ сатып алушы ұйымға беріледі. Бұл актіде НҚ жағдайы, оның бастапқы құны, жинақталған тозу сомасы көрсетіледі.

Сатылған НҚ баланстық құнына келесідей бухгалтерлік жазба жасалады:

Дт 7410 Кт 2410

Ал НҚ сату кезінде жинақталған тозу сомасына

Дт 2420 Кт 2410

НҚ тозуына байланысты істен шығарылады, бұл жағ/да «НҚ істен шығару актісі» (ФОС №3) толтырылады, актіде НҚ жағдайына толық сипаттама беріледі, оны істен шығару себептері, баланстық құны, жинақталған тозу сомасы және жүргізілген жөндеу жұмыстарының саны көрсетіледі. Актіні ұйым басшысы бекітедіжіне мына бух.жазбалар жасалады:

Істен шығырылған НҚ баланстық құнына:

Дт 7410 Кт 2410

Н.Қ. есептелген аморт. сомасына:

Дт 2420 Кт 2410

Жыл соңында НҚ істен шығару нәтижесі келесідей бух.жазбамен көрсетілуі керек:

а) шығыстар сомасына

Дт 5610 Кт 7410

б) кірістер сомасына

Дт 6210 Кт 5610

Сонымен Н.Қ. есебін жүргізу үшін т.ш.ж. 2 бөліміндегі 2400 бөлімшесіндегі 2410 ж\е 2420 шоттары пайдаланылады.2410 шоты синтетикалық активті шот б.т.. Сондықтан олардың ұйымға кіріске алынуын Дт, ал істен шығуын н\е аморт. есептелген сомасын Кт көрсетеміз.Бұл шот б\а қалдық міндетті түрде Дт болады.

2420 Н.Қ. аморт. шоты синтетикалық пассивті шот б.т.. Бұл шоттың Дт б\а жинақталған аморт. сомасы, ал аморт. сомасын шығындарға жатқызу Кт.жағында көрсетіледі.

8 .Негізгі құралдардың тозуы және амортизация есептеу әдістері

НҚ өндіріс процессіне қатысуына, табиғи күштердің әсер етуіне байланысты біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі бар:табиғи тозу моральдық тозуНҚ бойынша міндетті түрде амортизация есептеледі. Амортизация – тозудың құндық көрінісі. Амортизациялық аударымдар әрбәр есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады. Тоқтап тұрған НҚ бойынша амортизация есептелмейді.Мынадай НҚ б/ша амортизация есептелмейді:жеркітапхана қорларымұражай құндылықтарыескерткіштерөнер туындыларыНҚ б/ша амортизация есептеудің әдістері:құнды бірдей етіп бөлу әдісі өндірістік әдіс жеделдетіп аудару әдісі:

а) кумулятивті б) қалдықты азайту әдісі Құнды бірдей етіп бөлу әдісі – НҚ құны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына бірдей сома бойынша жатқызылатын әдіс. Бұл әдіс б/ша амортизация сомасы келесі әдіс анықталады:

(бастапқы құн – жойылу құны)/пайдалану мерзімі

Кейбір жағдайда осы әдіс бойынша амортизация сомасы амортизация нормасы арқылы анықталады. Амортизация нормасы былай анықталады:100%/пайдалану мерзімі

Өндірістік әдіс – амортизация сомасын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі. Бұл әдіс бойынша амортизация сомасын есептеу кезінде пайдалану мерзімі ескерілмейді, яғни НҚ өндірістік қуаттылығы арқылы есептеледі:

(бастапқы құн – жойылу құны)/орындалатын жұмыс көлемі

Жеделдетіп аудару әдісі – бұл әдіс моральдық жағынан тез тозатын НҚ б/ша амортизация есептеу үшін пайд.ды. бұл әдіс бойынша амортизациялық аударымдар сомасы НҚ пайд.ң алғашқы жылдарында неғұрлым көп болды. Кумулятивті әдіс б/ша амортизация сомасын есептеу үшін ең алдымен кумулятивті санды анықтау керек. Бұл сан НҚ қызмет ету мерзіміндегі жылдар санын бір біріне қосу арқылы анықталады немесе келесі формула бойынша анықталады:S=N(N+1)/2 S – кумулятивті сан, N – пайдалану мерзімі Кумулятивті сан анық.н кейін, есептік коэф.ті анықтау керек: есептік коэф.ң бөлімінде кумулятивті сан, ал алымында НҚ пайдалану мерзімі кері тәртіппен көрсетіледі. НҚ пайдаланған жылдар үшін есептік коэф.т әр түрлі болады. Кумулятивті әдіс б/ша амортизация сомасын есептеу үшін формула: (бастапқы құн – жойылу құны)/есептік коэффициент Қалдықты азайту әдісі – екі еселенген амортизация нормасын пайдалану арқылы есептеледі, яғни құнды бірдей етіп бөлу әдісі негізінде пайд.н амортизация сомасын екі еселейміз: (100%/5 жыл)*2=40% Бұл әдісті пайдалану кезінде НҚ жойылу құны, оны пайдаланудың ең соңғы жылында ғана ескеріледі, ал қалған жылдарда НҚ қалдық құнына амортизация есептеліп отырады.