5.Дебиторлық қарыздар түсінігі және олардың түрлері. Дебиторлық қарыздар есебін ұйымдастыру

Дебиторлық қарыз- бұл шаруашылық қарым- қатынастары барысында п.б ұйымға басқа заңды ж/е жеке тұлғалардың қарыздары б.т. ұйымға қарыздары бар тұлғалар дебиторлар д.а. Дқ саудалық ж/е саудалық емес деп бөлінеді. Саудалық ДҚ- бұл ұйымның негізгі іс-әрекеттері нәтижесінде өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін стаып алушылардың міндеттеме сомасы б.т. ұйымның негізгі қызметтерінің түрлері жарғыда көрсетіледі. Саудалық емес ДҚ- бұл ұйымның іс- әрекеттерінің басқа түрлері нәтижесінде п.б қарыздар. Оған ұйым қызметкерлеріне берілген аванстар ж/е алуға арналған дивидендтер мен пайыздар жатады. Өтелетін уақытына қарай ДҚ 2ге бөлінеді: 1) қысқа мерзімді 1 жылға дейін- оған 1200 бөлімшесіндегі шоттар жатады, 2) ұзақ м. 1 ж артық, оған- 2100 шоттар жатады. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің ДҚ бұл ұйымға қарыздардың бар екендігі туралы ақпараттарды қорытындылап көрсетуге арналған. 1210,2110 шоттары активті шоттар ж/е онда төлеуге тиісті сомалар есептелінеді. Көбінесе тауарларды несиеге сату кезінде п.б. сатып алушылармен есеп айырысу операциялары арнайы ведомостарда есептелініп, онда сатылған негізгі құралдар қорлар б/ша шот фактуралар жасалады. Көбнесе ДҚ шот фактуралар арқылы дәлеледенеді. Келесі бух-к жазбалар жасалады: 1) сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге қызметтер көрсетіледі н/е тауарлар сатылды- Дт 1210,1220,1230 Кт 6010 2) сатып алушылар мен тапсырыс берушілер АҚ ұйымға төлесе- Дт 1010,1030 Кт 1210,1220,1230 3) сатып алушылар өнімді кері қайтарған жағдайда- Дт 6020, Кт 1210,1220,1230 4) сатып алушылар мен тапсырыс берушілер жеңілдік берілген жағдайда- Дт 6030, Кт 1210,1220,1230. ДҚ өте жиі кездесетін түрі ұйым қызметкерлерінің ДҚ көрсететін 1250 шоты. Шар-қ операц-р: 1) қызметкерлерге аванс берілсе- Дт1250, Кт1030,1010 2) есептік кезеңде жоғалған мүліктер б/ша кінәлі адам табылып, оның төлеуге тиісті сомасына Дт1250, Кт 3520 3) есеп беруге тиісті тұлғалар өз қарыздарының орнын толтырса Дт2410, Кт 1250 4) қызметкердің ДҚ жалақысы есебінен өтелсе Дт3350, Кт1250 5) қызметкерге берілген банк несиесі оның еңбекақысынан ұсталса Дт 3350, Кт1250. Күмәнді ДҚ-ға уақытында төленбеген ж/е тиісті кепілдікпен камт/з етілмеген ДҚ жатады.

6.Негізгі құралдар, олардың жіктелінуі. Негізгі құралдардың бағалануы

НҚ - өнімдерді шығаруда (қызмет көрсетуде), басқа тұлғаларға жалға беруге не әкімшілік мақсаттарға арналатын және бір жылдан артық уақытқа пайдаланылатын материалдық активтер.

Б.Е.те НҚ – бұл бір жылдан артық уақытқа пайдаланылатын, өзінің бастапқы құнын дайын болған өнімге, орындалған жұмысқа не көрсетілген қызметке амортизация есептеу жолымен біртіндеп өткізетін материалдық активтер.

Пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын барлық өндіріс құралдары бағасына қарамастан негізгі құралдарға жатқызылмайды. Сонымен бірге ұйым қоймасындағы дайын өнім болып саналатын Н.Қ. да сол ұйымның Н.Қ.на жатқызылмайды.

Н.Қ. мынадай белгілері бойынша жіктеледі:

1) өндіріске қатысуына қарай:

өндірістік Н.Қ. - өндірісте қызмет ететін, өнімді өндіру барысында пайд.н Н.Қ.

өндірістік емес Н.Қ. - өндірістік процесске тікелей қатыспайтын, бірақ ұйым қызметіне мәдени тұрмыстық қызмет көрсетуді қамтамсыз ететін Н.Қ.

2) кімнің меншігінде екендігінде байланысты:

меншікті Н.Қ. – ұйым иелігіндегі және оның балансында көрініс тапқан Н.Қ.

жалға алынған Н.Қ. – бұл алдын-ала белгіленген мерзімге келісімшарт б/ша басқа ұйымнан алынған Н.Қ. олардың есебіжалға берушінің балансында есептеледі.

3) пайдалану сипатына қарай

жұмыс істеп тұрған Н.Қ.

жұмыс істемей Н.Қ. – бұл әр түрлі жағдайларға байланысты өндіріс процессінде пайд.н құралдар.

4) заттық құрамына байланысты:

мүліктік Н.Қ. – санауға және өлшеуге болатын Н.Қ.

мүліктік емес Н.Қ. – пайдаланылатын жер, орман алқаптары және су ресурстарына жұмсалатын күрделі шығындар.

Н.Қ. есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңыздылығы жоғары. Түрлері:

бастапқы құн – Н.Қ. салуға, сатып алуға, тасымалдауға, орнатуға кеткен шығындар, сонымен бірге сатып алу кезінде төленген салық сомаларынан, құрылысты салу кезінде алынған несие үшін төленген пайыз сомаларынан және осы Н.Қ. пайдалану үшін жағдайына келтірумен тікелей байланысты барлық шығындардың жиынтығынан тұрады.

ағымдық құн – Н.Қ. белгілі бір уақыттағы нарықтық бағасы.

баланстық құн – Н.Қ. бастапқы құнынан жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы құн.

сату құны – бұл келісімге дайын бір-біріне тәуелсіз жақтардың Н.Қ. сатуына мүмкіндік беретін құн.

жойылу құны – тиімді қызмет ету мерзімі аяқталған Н.Қ. істен шығару кезінде пайдалануға жарамды кейбір бөліктердің құны. Бұл құнды Н.Қ. кіріске алу кезінде ұйымда құрылған комиссия анықтайды.

амортизациялық құны – Н.Қ. бастапқы құны мен жойылу құнынынң арасындағы айырмашылық.