46.Висцеральды қаңқаның қай сүйектері үзеңгі, төс және балға сүйегінің гомологы болатынын көрсетіңіз. Бұлар қай омыртқалылардың топтарына тән.

Висцеральдық қаңқаның негізі тақта желбезектілер кластармағынан - Elasmobranchii (мысалы акула) басталады. Ол: желбезек, тіл асты, жақ доғаларынан құрылады. Сүйекті балықтарда тіл асты сүйектер мен желбезек доғаларынан тұрады. Ал амфибилерде висцеральдық сүйектер бас сүйегінің түп жағын құрауға қатысады. Бұл сүйектерге таңдай, қанат сүйегі жатады. Таңдай өре сүйекке, ал қанат тәрізді сүйектер бұдыр бетті қақ сүйектеріне келіп жалғасады. Рептилияларда тіл асты доғасының үстіңгі бөлімі гиомандибуляреге ұқсас, ал есту сүйегі – үзеңгі дейді. Висцеральдық сүйектердің басқа элементтері шеміршек пластинкаларынан және үш жұп өсіндіден тұратын тіл асты аппаратын құрайды. Құстардың да есту сүйекшесі рептилиялардікі сияқты біреу (үзеңгі).

Сүтқоректілерде висцеральдық сүйектер бөлімінің түбі – қанат тәрізді, таңдай, жоғарғы жақ сүйектерінен тұрады. Есту капсуласының маңыда сүтқоректілерге тән барабан болады. Есту сүйектері біртіндеп сүйектене келіп, ақырында қос тасша сүйекке айналады. Буындасу сүйегі балғаға, шаршы сүйек төске айналған. Бұл екі есту сүйекшелері және үшінші есту сүйекшесі үзеңгі – ортаңғы құлақ қуысының ішіне орналасады. Ортаңғы құлақтың сыртқы бөлімі және есту жолы – дабыл сүйегінен тұрады.

Сонымен сүтқоректілерге тән.

Мысыќтыѕ бас сүйегі. А – бүйірінен; Б - астынан:

1 – шүйде сүйек, 2 – шүйде ілмешігі, 3 – ќараќұс тесігі, 4 – төбе сүйек, 5 – төбеаралыќ сүйек, 6 –маңдай сүйек, 7 – мұрын сүйек, 8 – ќабыршақты сүйек, 9 – ќабыршаќты сүйектің өсіндісі, 10 – шықшыт сүйек, 11 – есту дабылы, 12 – есту тесігі, 13 – ќанатсынатəрізді сүйек, 14 – көзсынатəрізді сүйек, 15 – негізгі сынатəрізді сүйек, 16 – алдыңғы сынатəрізді сүйек, 17 – жас сүйек, 18 – жақасті сүйек, 19 – жаќаралыќ сүйек, 20 – таңдай сүйек, 21 – ќанаттəрізді сүйек, 22 – тіс сүйек, 23 – тіс сүйектіѕ тəжі өсіндісі, 24 – тіс сүйектің байланыс өсіндісі, 25 – бұрыш өсіндісі, 26 – тасты сүйек.

49) Тынысалу жуйесінін курделенуін корсетініз: қосмекенділер, рептилиялар, қустар, суткоректілер.

Космекенділерде окпенін пайда болуы жане курлыкта тіршілік етуге шыгу жуткыншак пен желбезектердін манызынын томендеуі мен олардын колемінін ары карай кішіриуіне алып келді. Космекенділерде отпелі саты байкалады, сол себепті тыныс алу мушелерінін кызметін окпе жане кан тамырларына бай тері аткарады. Терімен тыныс алуга ауыз-жуткыншак аркылы тыныс алу жиі жардемдеседі. Коптеген куйрыкты космекенділерде окпемен тыныс алу ролі томендейді, себебі коміркышкыл газынын шыгарылуы терінін беті аркылы жузеге асады. Терімен тыныс алу негізінен окпесіз саламандралапга тан.

Рептилиялар басынын алдынгы жыгында біршама улкен екі жакка багытталган танаулары орналасады. Олар мурын куысымен жалгасады. Рептилиялардын мурын куысы нагыз иіс-сезу куысы жане тыныс алу куысы деп болінеді. Иіс-сезу куысы устінде ал тыныс алу одан томен орналасады алдынгы болім немесе кіреберіс ол танауларды сыртка ашады жане жалпак эпителимен тосенген орта болім бул нагыз иіс сезу аймагымен байланыскан жане цилиндр тарізді козгалмалы эпителиймен тосенген арткы болім мурын жуткыншак жолы хоаналар аркылы куыска ашылады.

Кустардын тыныс алу жуйесі бір жагынан дене температурасынын жогары туракты екінші жагынан ушу кезінде зат алмасудын каркынды отуіне байланысты біркатар арнайы белгілермен ерекшеленеді. Кустарда иіс сезудін ролі шамалы ал кору басым болып келеді. Кустардын танаулары устінгі тумсыктын тубінде орналаскан санылаутарізді. Тандай санылауынын арткы болімінде ішкі танау тесігі-хоаналар орналасады. Мурын куысы хоаналар тесігі жане ауыз куысы аркылы откен ауа кенірдектін алгашкы болімі комекейге келеді.

Суткоректілердін тыныс алу мушелері тумсыгынын ушында орналаскан танауларынан басталады. Танаулар мурын аппаратына апарады ол суткоректілерде біршама улкен артта коз алмасы аймагына дейін еніп жатады жане бассуйектін узындыгынын жартысындай болады. Мурын куысы кіребіріс тыныс алу жане иіс сезу аймактарынан турады. Кіреберіс мурыннын шеміршекті болімнін астында орналаскан куыстан пайда болады. Мурын куысындагы туктер тыныс алатын ауа курамындагы шан тозандарын устайды.