30. Табиғи ресурстарға меншік құқығы, объектілері мен субъектілері.

Табиғат объектлеріне меншік құқығының мазмұны 3заңдылық болып табылады: иелену құқығы,пайдалану құқығы,билік ету құқығы.Иелену құқығы табиғат объектілеріне нақты иеленуді жүзеге асырудың заң жүзінде қамтамасыз етілген мүмкіндігі болып табылады.Пайдалану құқығы табиғат объектілерінен қоғамның қажеттерін қанағаттандыру үшін пайдалы қасиеттерін алудың заңдылық тұрғысында қамтамасыз етілген мүмкіндігі болып табылады.Билік ету құқығы табиғат объектілерінің заңдық мәртебесі мен заңдық тағдырын анықтаудың заңдық тұрғыдағы қамтамасыз етілген мүмкіндігі болып табылады.Табиғат объектілеріне меншік құқығы туындауының ж/е тоқтатылуының негіздері ҚРның қолданыстағы заңдарымен анықталады ж/е қандай да бір объектінің кімдерге н/е жеке тұлғаға тиесілі болуына тікелей байланысты б-ы.Табиғат объектілеріне меншік құқығы мыналар арқылы туындайды:- меншік құқығын беру;-меншік құқығын басқаға беру;- меншік құқығының әмбебап құқық мұрагерлігі тәртібінде көшуі.Табиғат объектілеріне меншік құқығы мыналардың негізінде туындайды:1. мемлекеттік органдардың актілері;2. азаматтық-құқықтық мәмілелер;3. ҚР-ның заңында көзделген өзге де негіздерде.

Табиғат объектілеріне меншік құқығы мынадай жағдайларда тоқтатылады:

1. меншік иесінің табиғат объектілерін басқа ададарға иеліктен шығаруы;

2. меншік иесінің табиғат объектілеріне меншік құқығынан бастартуы;

3. ҚРның заң атклеріне сәйкес меншік құқығынан айрылуы жағдайында.

Табиғат объектілеріне меншік құқығының субъектілері деп мыналар танылады: 1-кезекте мемлекеттің өзі, одан әрі жеке ж/е заңды тұлғалар.

Меншік құқығының объектілеріне жер, орман, су, жер қойнауы,өсімдіктер мен жануарлар дүниесі жатады. Объективтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы – бұл табиғи ресурстарды пайдаланудың шарттарын, табиғи ресурстарды пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттерін реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Субъективтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы – бұл нақты табиғи ресурстарды пайдаланушының табиғи ресурстарды иелену ж/е пайдалану құқығын реттейтін экологияның заңдылықтар жиынтығы.

31.ҚРның экологиялық құқығы.Экологиялық құқықтың теориялық ж/е әдістемелік салаларының негізгі тіректерінің бірі ұғымдар мен санаттар болып табылады. Мысалы экологиялық құқық негіздерімен оқып танысу барысыында экология, қоршаған орта, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстар ,табиғат пайдалану т.с.с атауларды кездестіруге б-ы. Сондықтан солардың мәнін ашып, қысқаша тоқталып кетуге болады. Экология терминін ғылымға 1866 ж. неміс биологі Эрнст Геккель (1834-1919) енгізген. Ал енді экология д/з – тірі организмдер мен қоршаған ортаның тығыз байланыста, қарым – қатынаста тіршілік жайындағы ілім. Ал қоршаған орта – табиғи объектілердің , өзара қарым-қатынастағы атмосфералық ауаны, жердің озон қабатын, суды, топырақты, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін ,сондай- ақ климатты қоса алғанда жиынтығы. Эекологиялық құқықтық объектісі қоғам мен табиғаттың өзара байланысы барысында туындайтын қоғамдық қатынастар.Экологиялық құқықтың оқытатын пәні:1)қоршаған табиғи ортаны қорғау;2)табиғи байлықтарды тиімді пайдалану;3)жеке, заңды тұлғалардың ж/е мемлекеттің экологиялық құқықтары мен мүдделерін қорғау барысындағы туындайтын қатынасатрады оқытады.Экологиялық құқық-экологиялық-заңдылық нормалардың (тәртіп ережелері) жиынтығы. Ол қоршаған ортаны корғау, экологиялық зияндардың зардаптарын алдын ала ескерту, адамды қоршаған табиғи ортаны сауықтыру ж/е сапасын арттыру жолында адам мен табиғаттың өзара қоғамдық (экологиялық) қатынасын ретгейді. Қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттері аясындағы, адамдардың қазіргі ж/е келешек ұрпақтарының мүдделері үшін табиғат байлығын қорғау ж/е ұтымды пайдалану саласындағы қоғамдық (экология) қатынастарды реттейтін заңи нормаларының жиынтығы. Экологиялық Құқықтың негізгі көздері:ҚРның HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B"Конституциясы (1995), ҚРның Азаматтық HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%90%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96"кодексі (1999), ҚРның HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%96%D0%B5%D1%80_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1"ЖерHYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%96%D0%B5%D1%80_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1" HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%96%D0%B5%D1%80_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1"кодексі (2003), ҚРның Су HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%A1%D1%83_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1"кодексі (2003), ҚРның HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9E%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1"ОрманHYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9E%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1" HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9E%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1"кодексі (2003), ҚРның “Жануарлар дүниесін қорғау, ұдайы өсіру ж/е пайдалану туралы” (1993) , “Әуе кеңістігін HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%98%D1%83%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1"пайдалануHYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%98%D1%83%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" ж/е ҚHYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%98%D1%83%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1"РHYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%98%D1%83%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" авиациясының қызметі HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D3%98%D1%83%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81%D1%82%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B_%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1"туралы” (1995), “Қоршаған ортаны қорғау туралы” (1997), ҚР Президентінің “Мұнай туралы” заң күші бар Жарлығы (1997), Ұлттық қауіпсіздік туралы ҚРның Заңы (1998), “Өсімдіктер карантині туралы” (1999) заңы, министрліктердің қаулылары мен өкімдері, нормативтік актілері болып табылады. Экологиялық Құқық нормалары құқықтың көптеген көздерінде, соның ішінде заңнаманың басқа салаларында да кездеседі. Бүгінгі таңда адамзат табиғатты игеруде ғылым мен техниканың дамуында ғаламат табыстарға жетті. 2-жағынан өркениеттің дамуымен қатар биосфераның тұрақсыздануы ж/е қоршаған ортаның, табиғи жүйелердің тозу қауіпі туындап отыр. Соның салдарынан барынша шиеленіскен жаһандық, ұлттық, жергілікті экомәселелер қалыптасты. Экологиялық құқық – қоршаған табиғи ортаның сапасын жақсарту, қорғау, сауықтыру, экологиялық зиянды салдардың алдын алу мақсатында қоғам мен табиғаттың өзара әсері жүйесіндегі қоғамдық (экологиялық) қатынастарды реттейтін экологиялық-құқықтық нормалар жиынтығы. Экологиялық құқықтың мәні - бұл экологиялық-құқықтық нормалардың қолданылу саласында қалыптасатын тарихи тұрғыда қазіргі ж/е болашақтағы ұрпақтар мүдделері үшін қоршаған ортаны сақтап қалу мақсатында табиғи объектілерді сақтау, жақсарту, қалпына келтіру, тиімді пайдалану тұрғысында міндетті түрде мемлекеттің қатысуы жағдайында азаматтар мен ұйымдар арасындағы өндірістік қатынастармен байланысты болуы.Экологиялық құқықтық қатынастар д/з - бұл объектісі табиғат пен оның құрамындағы элементтер болып табылатын қатынастарды айтамыз.Экологиялық құқықтың объектілері д/з - айналадағы табиғи ортаны құрайтын, адамның тіршілік қажеттіліктеріне жұмсалатын табиғи ресурстар мен адамдардың экологиялық денсаулығы мен өмірін айтамыз.

32. Азаматтық-құқықтық жауаптылық д/з-шартта  н/е заңда көрсетілген ретте жүктелген міндеттемені бұзған субъектіге қолданылатын мүлікті өндіру н/е мүліктік салмақ салу нысанында болып келетін жауап кершіліктің түрі.Азаматтық-құқықтық катынастың көпшілік бөлігі міндеттеменің бұзылуынан пайда б-ы. Азаматтық-құқықтық жауапкершілік мүліктік қатынастармен байланыста болғандықтан ол төмендегідей қасиеттерімен ерекшеленеді:а) борышқордың міндеттемені бұзуынан туындаған мүліктік шығындарды несие берушіге өндіріп беру;ә) борышқордың міндеттемені тиісті дәрежеде орындауын қадағалау;б) борышқорды міндеттемені орындамағаны н/е тиісті дәрежеде орындамағаны үшін жазалау;в) белгілі бір дәрежеде несие берушінің міндеттемеге қатысуына түрткі болу;г) борышқордың тәртіпсіздік фактілерін басқа тұлғалардың көзінше дәлелдеу болып табылады.Азаматтық-құқықтық жауапкершілік мынадай негізгі қызметтерді аткарады: жазалау, қалпына келтіру, тәрбиелік.Жазалау қызмет- міндеттемені бұзған н/е шығып келтірген тұлғаның мүлкінің азаюы. Тәрбиелік қызметі-құқық бұзушы болашақта мұндай әрекеттер жасауға жол бергізбейді.Қалпына келтіру қызметі-шығын келген тұлғаның мүліктік жағдайын қалпына келтіру. Азаматтык-құқықтық жауапкершіліктің туындауы үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікке тән тәртіпсіздік жасалуы шарт.Азаматтық құқық бұзушылықтың элементтеріні жататындар: белгілі бір тұлғаның құқыққа қайшы келетін әрекеті; келтірілген (шеккен) зиянның н/е залалдың болуы; құкыққа қайшы әрекет пен келтірілген зиянның салдары арасындағы себепті байланыс; құқық бұзушының кінәсі. Борышқорды міндеттемені бұзғаны үшін жауапқа тарту несие берушінің талабымен жүзеге асырылады.• Тұлғаның құқыққа қайшы келетін әрекеті н/е әрекетсіздегі заңға н/е шартқа сәйкес келмейтін құқыққа қарсы әрекет. Мұндай жағдайда белгілі мүліктік игіліктер мен қүқықтар бұзылады. Сонымен қатар құқыққа қайшы әрекет объективті ж/е субъективті құқықтардың бір мезгілде бұзылуын білді.• Зиян- заңмен қорғалатын игілік атаулының кемуі. Егер зиян мүліктік сипат алатын болса, оны залал д.а.

Жауапкершіліктің негізгі нысаны залалдың орнын толтыру.Залалды өтеу мен міндеттеменің бұзылуы барлық жағдайында жүзеге асуы тиіс. Міндеттемені бұзған борышқор несие берушіге келтірілген шығындарды өтеуі тиіс.Құқығы бүзылған тұлға оған келтірілген шығынның орнын толық өтеуді талап ете алады.• Залал — зардап шегушінің мүліктен айырылуы н/е оған зардап келуі (реалды шығын), сонымен қатар егер оның құқығы бұзылмаған жағдайда алуы тиіс болған пайдалар (жіберілген пайдалар). Залалды анықтау барысында міндеттемеге орындалуы тиіс болған орындағы бағалар ескеріледі.Жіберіп қойған пайданы есептеу барысында несие берушінің пайданы алуға бағытталған әрекеттері мен дайындықтары ескеріледі. • Құқыққа қайшы өрекет н/е әрекетсіздіктің тікелей себепші болуынан келтірілетін зиян н/е т.б. мүліктік ауыртпалық. Бұл азаматтық-құқықтық жауапкершіліктегі себіпті байланысты көрсетеді.Борышқор міндеттемені орындамағаны н/е тиісінше орындамағаны үшін кінәлі болғанда ғана жауапты. Егер борышқор ол міндеттемені тиісті деңгейде орындауға бар мүмкіншілігін қолданғанын дәлелдей алса кінәсіз деп танылады.Заңды тұлға- жоғары қауіптілік көзінің иесі зардап шегушілердің алдында тікелей кінәсі болмаса да жауапты б-ы. Жоғары қауіптілік көзіне көлік құралдары, өндіріс кәсіпорындары, жануарлар, құрылыстар ж/е т.б. жатады.Сонымен,  азаматтық-құқықтық жауапкершілік- шартта н/е заңда көрсетілген реттерде жүктелген міндеттемені бұзған субъектіге қолданылатын мүлікті өндіру үшін н/е мүліктік самақ салу түрінде болып келетін жауапкершіліктің бір түрі. азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің негіздеріне сол жауапкершілікті тудыратын жағдайлар шартта н/е заңда көрсетіліген құқықтарды бұзу жатады.

33. Заңды жауапкершіліктің түрлері.Заңдық жауапкершілік–құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға заңнамамен көзделген мемлекеттік мəжбүрлеу шараларын белгілі 1іс жүргізушілік тəртіпте қолдану.Шаралар мынадай сипатта болуы мүмкін: а)жеке сипаттағы шаралар(бас бостандығынан айыру);ə)мүліктік сипаттағы шаралар(айыппұл); б)ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар(жұмыстан босату).Заңды жауапкершіліктің белгілері:- оны мемлекет құқықтық нормаларды орнықтырады ; -мемлекеттік мəжбүрлеуге негізделеді; - арнайы өкілетті мемлекеттік органдар қолданады ; -жаңа қосымша міндетті жүктеумен байланысты; -жеке,мүліктік ж/е ұйымдастырушылық сипаттағы белгілі 1теріс салдардан көрініс табады;- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;- тек жасалған құқықбұзушылық үшін ғана туындайды.Заңды жауапкершіліктің төмендегідей түрлері б-ы:1. Қылмыстық–тек қылмыстар үшін қолданылады ; ешкім де сот шешімінсіз қылмыс жасағаны үшін кінəлі деп танылмауы ж/е қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы тиіс.Қылмыстық жазалау шаралары–кінəлінің тұлғасына бағытталған мемлекеттік мəжбүрлеудің ең қатаң нысандары –бас бостандығынан айыру,өлім жазасы ж/е т.б.2.Əкімшілік–əкімшілік теріс қылықтарды жасағаны үшін туындайды ж/е айыппұл,арнайы құқығынан айыру ж/е т.б. сияқты шаралардан көрініс табады.3.Азаматтық–мүліктік сипаттағы шарттық міндеттемелерді бұзу ж/е шарттан тыс мүліктік зиян келтіру үшін туындайды.Азаматтық- құқықтық жауапкершіліктің негізгі қағидасы –зиянды толығымен өтеу.4.Тəртіптік–еңбек, оқу, қызметтік,əскери тəртіпті бұзу үшін қолданылады;тəртіптік жауапкершілік шаралары–сөгіс, қатаң сөгіс,жұмыстан шығару ж/е т.б.5.Материалдық–қызметкерлер мен жұмысшылардың өз қызметтік міндеттерін орындауы барысында кəсіпорынға,мекемеге,ұйымға келтірген зияны үшін туындайды.Əрекеттің құқыққа қайшылығын ж/е заңды жауапкершілікті жоятын жағдайлар.Оларға мыналарды жатқызуға б-ы:1)есі дұрыс еместік–тұлғаның өз əрекеттеріне есеп бере алмауы;2) қажетті қорғаныс –мемлекеттің,қоғамның тұлғаның мүдделерін қоғамға қауіпті нұқсан келтіруден қорғау барысында нұқсан келтіруші тұлғаға зиян келтірумен сипатталады;алайда, қажетті қорғаныс шегінен асып кетпеуі тиіс,яки,қорғанудың нұқсан келтірушіліктің қоғамға қауіптілігінің сипаты мен дəрежесіне айқын түрде сəйкес келмеуі орын алмауы тиіс;3)аса қажеттілік–мемлекеттің,қоғамның,тұлғаның мүдделеріне қауіп төндіруші əрекетті жою жағдайында мүмкін,қойылатын шарт– бұл қауіп басқа құралдармен жойыла алмауы қажет ж/е аса қажеттіліктен туындаған зиян алдын алған зияннан аз болуы тиіс;4)қоғамға аса қауіптілігі жоқ құқықбұзушылық;5)казус (жағдай) ж/е т.б.6. Заңдылық–бұл қоғамдық қатынастардың барлық қатысушыларының құқық нормаларын қатаң түрде сақтауы.Заңдылықтың қағидалары :1)заң үстемдігі-барлық нормативтік ж\е жеке құқықтық актілердің заңға бағыныстылығын білдіреді;2)заңдылықтың тұтастығы-нормативтік актілерді түсіну мен қолдану елдің бүкіл аумағында бірдей болуы тиіс дегенді білдіреді;3)заңдылықтың мақсатқа сəйкестігі-құқық шығармашылық ж\е құқықты жүзеге асыру қызметінің қоғамның мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретін ең дұрыс түрлерін қатаң түрде заңдардың шегінде таңдау қажеттігін,заңдылық пен мақсатқа сəйкестілікті қарама-қарсы қоюды болдырмауды білдіреді,яки,мақсатқа сəйкестілікті себеп қылып заңды бұзуға жол берілмейді;4)заңдылықтың шынайылығы-құқықтық ережелердің барлық қызмет түрлерінде іс жүзінде орындалуына жетуді ж/е оларды кез-келген түрде бұзу міндетті түрде жауапкершілікті көздейтінін білдіреді.Құқықтық тəртіп-субъектілердің құқықтық мінез-құлығымен сипатталатын қоғамдық қатынастар жүйесі;бұл əлеуметтік байланыстардың реттелу жағдайы,заңдылықтың шынайы қоғамдық қатынастарға айналуының нəтижесі.

34. ҚРның Конституциялық құқығы-құқық саласы ретінде. Конституциялық құқық-ҚР құқық жүйесі салаларының бірі. Ол өзінің ішкі тұтастығымен сипатталатын құқықтық нормалар жүйесін білдіреді ж\е басқа құқық жүйесінін нормаларынан ерекшеленеді.Ішкі тұтастық конституциялық нормалардағы қоғамдық қатынастардың ерекшеліктерімен белгіленетін,солар арқылы реттелетін жалпы белгілердің болатындығын білдіреді. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар оның пәнін құрайды.Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет ж\е қоғам құрылымының негізін құрайды ж\е мемлекеттік биліктің жүзеге асуымен тікелей байланысты жүргізіледі. Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық сондай-ақ практикалық мәні бар.Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды олардың құқықтық реттеудегі мәні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау мүмкін емес.Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану саласында анықтау мүмкін емес.Өйткені,нақты құқықтық әрекеттерді талдау кезінде,ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу к\к.Ал ол үшін, реттеудін, нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар сипатын белгілеу қажет.Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қатынастар аясы мейлінше кең.Ол мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени ж\е басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық құқық нормалары аталған салаларды барлық көріністері б-ша ж\е жан-жақты реттемейді.Ол аталған салаларда тек ең негізгі,базалық қабаттарды ғана реттейді.Бұл қабаттар мемлекет пен қоғамдағы кейін кең дамитын саяси,экономикалық,әлеуметтік,діни байланыстардың негізін қалайды.Конституциялық құқық,тұтас алғанда,құқықтың реттеу әдістері деп аталатын белгілі бір тәсілдер мен әдістердің көмегімен мемлекеттік ж\е қоғамдық қатынастарды реттейді.Конституциялық-құқықтық қатынастарды реттеу үшін төмендегідей:1)міндеттеу әдісі;2)тыйым салу әдісі;3)рұқсат ету әдісі;4)тану әдісі қолданылады.

35. ҚРның азаматтарының конституциялық міндеттері.Р азаматының негізгі құқықтарымен қатар міндеттері де 1995 жылдың 30 тамызындағы бүкілхалықтық талқылаудан өтіп қабылданған Конституцияда анық тұжырымдалған. Адам тумасынан өзіне қажетті құқықтар мен бостандықтарға ие. Ал ол өз мемлекетінің азаматтығын алғаннан кейін азаматтық құқықтарға ие болып, тиісті міндеттерді қоса атқаруға тиіс. Конституцияда адамды қастерлеу, құрметтеу, адамгершілік сезімдеріне үлкен маңыз берілген.Әркімнің өзінің жеке басының бостандығы заң жүзінде қорғалған.Заң б-ша адамның жеке басының қадір-қасиетіне қол сұғылмайды. Конституцияның 19-бабында “Әркімнің өзінің қай ұлтқа, қай партияға ж/е қай дінге жататынын өзі анықтауға ж/е оны көрсету-көрсетпеуге хақылы” деп жазылған.Адамдардың ар-ождан бостандығына заң жүзінде толық кепілдік берілген.Р азаматтарының заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстауында, оны мұраға қалдыруына конституциялық кепілдік жасалған.Конституцияның 39–бабында адамдардың құқықтары мен бостандықтарына қоғамдық тәртіпті, адамның құқығы мен бостандығын, халықтың денсаулығын қорғау мақсатында ғана шектеу қойылуы мүмкін екендігі көрсетілген.39-баптың 3-пунктінде азаматтардың құқықтарын, яки азаматтық құқығы,өмір сүру құқығы,жеке өміріне,өзінің ж/е жанұясының құпиясына қол сұғылмауына, мемлекет органдары мен лауазым иелерінің кінәсінен шеккен зиянды қайтарып алуына т.б құқықтарын тіпті ең төтенше жағдайлардың өзінде де шектеуге рұқсат бермейтіні айтылған.Конституцияда жеке,азаматтық ж/е саяси құқықтарға,осы құқықтардың кепілдігіне айтарлықтай көңіл бөлінеді.Жеке меншік құқығы заңмен қорғалады (6 бап.). Жерді меншіктеу құқығы бекітіледі (21,25 бап.), сонымен қоса өзінің мүмкіндіктерін ж/е мүліктерін кәсіпкерлік қызметте ж/е заңмен тыйым салынбаған экономикалық қызметте еркін пайдалануына құқықтары бар.Бұл нарықтық экономиканың тұрақты дамуы, экономикалық реформаның алға жылжуы үшін сенімді конституциялық негіз жасауды қамтамасыз етеді. ҚРның Конституциясының 13-бабында әр адамның өзінің бостандығы мен құқығын сот арқылы қорғай алатыны көрсетілген.Әр адамның заң мамандарынан көмек алуға, үкімді Жоғары сотқа қайта қаратуға, жазаны жеңілдетуді сұрауға құқығы бар. Азаматтардың медициналық көмек алуына, мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі.Ал орта білім алу Конституция б-ша міндетті деп табылған.Р азаматтарының құқығы мен міндеттерін сөз еткенде,2мәселені ерекше атап өтуге б-ы.1-сі заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды ж/е өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,2-сі Отан қорғау әрбір азаматтың қасиетті парызы ж/е міндеті.Азаматтардың құқығы мен міндетін сөз еткенде бұл талаптардың адамдардың өз құқықтарын көбірек біліп, міндеттерін орындауға келгенде ұмытшақтық танытатыны жиі кездеседі.Халық өзі дауыс беріп қабылдаған заңын әрдайым әділ деп есептейді. Заңға құрмет болмайынша, оны қастерлеу ішкі қажеттілікке айналмайынша, заңның құдіреті шамалы б-ы. Конституция мәртебелі болуы үшін, оның принциптері, қағидалары қоғам, мемлекет, халық өкіметінің туы, қазығы,мәні болуға тиіс.Заң жақсы жұмыс істеуі үшін,оны бұлжытпай орындау азаматтардың күнделікті дағдысына,үйреншікті әдетіне айналуға тиіс.Әртүрлі амал-айламен заңды айналып өтуге тырысушылық өркениетті елдің мәдениетіне жатпайды. Бізде қылмыс, ұрлық-қарлық, жемқорлық көп. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң бекерден-бекерге шығып отырған жоқ. Бұл қылмыстың дәрежесі қоғамға, мемлекетімізге, едәуір қауіп төндіріп, алға басуымызғ бөгет бола бастады. Заңды қабылдағаннан соң оны мүлтіксіз орындау қажет. Қалың көпшіліктің заңды жаппай мойындауын, іштей түйсініп сезінуін, өз өмірінің басты ережесіне айналдыруын қамтамасыз ету оңай шаруа емес. Заң беделге, мансапқа, лауазымға, ақшаға, байлыққа сатылмай,тек ақиқатқа бас иеді.Біз де келешекте осыған жетуіміз к/к.Біздің Негізгі Заң дүние жүзіндегі ең жас Конституциялардың бірі. Нағыз сәби шағы.Оған өзгерістер енгізуге кейде ұсыныстар б-ы.Бұлай өзгерістер енгізе беру Конституцияның беделін көтермейді.Уақыты келгенде, пісуі жеткенде ғана өзгерістер енгізген жөн

36. Кəмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы.Кəмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығын қарастыратын нормалар ҚК-тiң 6-бөлiмiнде жинақталған. Жаза мен тəрбиенiң дұрыс сəйкестiгiн қамтамасыз етуге ұмтыла отырып,мемлекет жасы кəмелетке толмағандардың жеке басының ерекшелiктерiн, жасөспiрiм өмiрiнiң əлеуметтiк-психологиялық аспектiлерiн ескерiп,оларға қатысты қылмыстық жазаның жазалау күшiн бiршама шектеудi қарастырады.Осыған сəйкес қылмыстық заңда кəмелетке толмағандарға тағайындалатын жазаның бiрқатар түрлерiн орындау мен қолдануда шектеулер көрсетiлген.Қылмыстық заң кəмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы 14ке толған,бiрақ 18ге толмаған адамдарды айтады.Ал қылмыстық жауаптылық жалпы негiзде 16 жастан, кейбiр қылмыстар тобы үшiн 14 жастан басталады. Бұл орайда, адамның белгiлi жасқа толуы ол туған күнi емес, келесi тəулiктен басталады.ҚК-ң 6 - бөлiмiндегi кəмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығын реттейтiн нормаларға талдау жасай отырып, кəмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығының ерекшелiктерiн мына бағыттағы жағдайлармен түсiндiруге б-ды:1)Кəмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың жүйесi б-ша,

2)Оларға жаза тағайындаудағы ерекшелiктер б-ша;3)Кəмелетке толмағандарды жауаптылық пен жазадан босату кезiндегi ерекшелiктерi; 4)Ескiру мерзiмi, соттылықты өтеу кезiндегi ерекшелiктер;5)Тəрбиелiк сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолдану мүмкiндiгi б-ша.Қылмыстық заңда қарастырылған жаза түрлерi жазаның белгiлi бiр жүйесiн құрайды.Жаза жүйесi деп қатаңдық дəрежесi б-ша белгiлi 1тəртiппен орналасқан ж/е сот үшiн мiндеттi болып табылатын қылмыстық заңмен бекiтiлген жазалардың түпкiлiктi тiзiмiн түсiну қажет.ҚК-ң 79-бабында кəмелетке толмағандарға қолданылатын жазалар жүйесi көрсетiлген.Бұл жүйенiң өзiндiк ерекшелiктерi бар.ҚК-ң 39-бабында қарастырылған 12жазаның iшiнде кəмелетке толмағандарға мына 7жаза түрлерi ғана тағайындалады:айыппұл,белгiлi бiр қызметпен айналасу құқығынан айыру,қоғамдық жұмыстарға тарту,түзеу жұмыстары,бас бостандығын шектеу,қамау,бас бостандығынан айыру.

Кəмелетке толмағандарға қолданылатын жоғарыда аталған жаза түрлерiнiң мөлшерi мен шектерi ересекқылмыскерлерге қарағанда едəуiр төмендетiлген.

Айыппұл кəмелетке толмай сотталған адамның дербес табысы н/е өндiрiп алуға жарайтын мүлкi болған жағдайда ғана тағайындалады.Айыппұл 10нан 5айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде н/е кəмелетке толмаған адамның жалақысының н/е өзге табысының 2аптадан 6айға дейiнгi кезеңдегi мөлшерiнде тағайындалады.Көрiп отырғанымыздай,ересектерге қарағанда кəмелетке толмағандар үшiн айыппұлдың мөлшерi төмендетiлiп белгiленген, бiрақ солай бола тұрса да ҚК-ң 40-бабының 2-бөлiгiнiң ережесi сақталады, яки айыппұлдың мөлшерiн жасалған қылмыстың ауырлық дəрежесi мен сотталған адамның мүлiктiк жағдайын ескере отырып сот белгiлейдi. Кəмелетке толмағандарға белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы 1жылдан 2жылға дейiнгi мерзiмге тағайындалады.Жазаның бұл түрi кəмелетке толмаған адам заңды негiзде қызметтiң қандайда бiр түрiмен айналыса жүрiп қылмыс жасаған реттерде ғана тағайындалады.

38. Мемлекет нысаны (басқару нысаны, мемлекеттік құрылым, саяси режим). Мемлекеттік құрылым -кең мағынада мемлекеттің жалпы құрылымын, яки мемлекеттің әлеуметтік,экономикалық ж/е саяси негіздерін, оның азаматтарының құқықтық мәртебесінің негіздерін,мемлекеттік аймақтық құрылысын,мемлекеттік органдар жүйесін тұтас қамтитын ұғым; тар мағынада:мемлекеттік биліктің аумақтарға н/е ұлттық аймақтарға бөлінуі, яки мемлекет аумағының ішкі бөлінісі.Ішкі бөлініс сипатына қарай мемлекеттер унитарлық,федеративтік ж/е конфедеративтік болып жіктеледі.Унитарлық мемлекет әкімшілік аймақтарға ғана бөлініп,бүкіл ел 1орталықтан жергілікті органдар арқылы басқарылады.Конституциясы, ел басшысы,үкіметі 1еу б-ы.Бірақ унитарлық мемлекетте де автономиялық мемлекеттік құрылым мәртебесіндегі аймақ болуы мүмкін.Федерация - бірнеше бөлек мемлекеттерден құрылған одақ.Одақтың ортақ конституциясы, басшысы, органдары, әскері болады. Федерация ұлттық, аумақтық не аралас (ұлттық-аумақтық) негізде құрылады.Конфедерация-2 н/е одан да көп мемлекеттердің өз саяси тәуелсіздіктерін сақтай отырып, қандай да бір мақсаттарды көздей отырып,мерзімді шарт б-ша одақтасуы. Конфедерация мүшесінің кез келген уақытта одақтан шығуға құқы бар.Саяси режимнің белгілеріне тоқталып кетсек:- саяси өкіметті ұйымдастыру тетігіндегі халықтың қатынасу деңгейі ж/е сондай ұйымдасудың жолдары;-мемлекеттің құқығы мен адам бостандығының ж/е азаматтық құқықтарының арақатынасы;- жеке адамның бостандығының кепілділігі;- қоғамдағы билікті іске асыру тетігінің шын сипаты;- халықпен саяси билікті тікелей іске асыру деңгейі;- ақпарат құралдарының жағдайы, қоғамдағы ашықтық деңгейі ж/е мемлекеттік аппараттың ашықтығы; -мемлекеттік емес құрылымдардың қоғамның саяси жүйесіндегі орны ж/е ролі;- Заң шығару мен атқару биліктерінің арақатынастары.

37. Мемлекеттік билік жүйесі, оның түрлері.Мемлекеттік билік - тікелей мемлекеттің өзі жүргізетін н/е өзінің атынан жүргізуге өкілеттілік беріп, өз жәрдемімен өзге бір ұйым,мекеме арқылы жүргізетін қоғамдық биліктің бір түрі, мемлекеттік басқару органдарының жиынтығы.Мемлекеттік билік өз қырын өзгелерге тану үшін мәжбүрлеу күштеріне арқа сүйейді.Мәжбүрлеу жоқ жерде Мемлекеттік билік те жоқ,мәжбүрлеу тек тарихи жағдайға ж/е билік болмысына қарай басқа мазмұнда, әр түрлі нысанда көрініс береді. Сондай-ақ, Мемлекеттік билік қатынастары ырық жүргізу сипатында б-ы ж/е өз құрылысына орай үстемдік пен бағыныштылық әрі жетекшілік пен мойын ұсынушылықтан құрылады.Ол қызметіне қарай:-заң шығарушы;-атқарушы;

-сот билігі болып бөлінеді.Заң шығарушы билік-демократиялық-құқықтық елдерде қалыптасқан мемлекеттік билікті тармақтарға бөлу принципіне сәйкес мемлекеттегі бірін-бірі теңестіретін 3биліктің 1тармағы; заң шығару өкілеттілігінің жиынтығы, сондай-ақ, осы өкілеттілікті жүзеге асырушы мемлекеттік органдар жүйесі. Заң шығарушы билік конституциядан кейінгі жоғары заң күші бар нормативтік актілерді – заңдарды шығару құқығын түбегейлі иеленеді. Сондай-ақ, бірқатар елдерде заң шығарушы билікке бюджет пен қаржы заңдарын қабылдау құқығы ж/е атқарушы биліктің – үкіметтің қызметіне бақылау жасау құқығы берілген. Демократиялық-құқықтық мемлекеттерде заң шығарушы билікті тек арнаулы заң шығарушы органдар (парламент, федерация субъектілерінің заң шығарушы органдары) ғана емес, сонымен бірге референдум жолымен тікелей халықтың өзі, ал кейбір реттерде-өкілдік берілген н/е төтенше заң шығарушылық тәртіппен атқарушы билік органдары да жүзеге асыруы мүмкін. Парламенттік басқару пішімін қабылдаған елдерде парламент заң шығарушы билік органы болып саналады,атқарушы билік заң шығарушы биліктің алдында жауапкершілік арқалайды.Ал кейбір мемлекеттердің конституцияларында заң шығарушы билік монарх пен парламентке н/е парламент палаталарына ж/е парламенттің құрамдас бөлігі ретіндегі мемлекет басшысына бірдей тиесілі.Абсолют монархиялық басқару пішімісақталған елдерде заң шығарушы билікті тек қана монарх жүзеге асырады.ҚРнда заң шығарушы билікті жүзеге асыратын ең жоғары өкілетті орган – қос палаталы ҚРның Парламенті. Оның заң шығарушы билікгі заң қабылдау жөніндегі өкілдіктері жиынтығын білдіреді. Сондай-ақ, заң шығарушы билікті халық (референдум жолымен), Конституцияда көзделген реттерде Р Президенті де жүзеге асыра алады. Атқарушы билік-“биліктің тармақталуы” заңдарына сәйкес құқық қолданушы билік.Оған парламенттің яки заң шығарушы биліктің қабылдаған заңдарын атқару міндеті жүктеледі.Атқарушы билік жетекші,1-билік ретінде саналатын заң шығарушы билікке тәуелсіз.Атқарушы билік не президентке-мемл. басшысына ж/е үкіметке (президенттік респ-ларда), не мемлекет басшысына (парламенттік елдерде) тиесілі болады. ҚР Конституциясында Рсының Атқарушы билігін Үкіметтің жүзеге асыратындығы, атқарушы органдар жүйесін басқарып, олардың қызметіне басшылық жасайтындығы көзделген. Үкімет өзінің бүкіл қызметі үшін ел Президентінің алдында жауап береді, сондай-ақ Конституция бабында көзделген реттерде Парламентке есеп береді.Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі конституция заңмен белгіленеді (64-бап). Атқарушы билік заң шығарушы бастаманың қайнар көзі ретінде, әрі парламенттің заң шығарушылық қызметіне нәтижелі әсер ете отырып, заң шығарушы биліктің өз уәкілеттерін ойдағыдай жүзеге асыруына тікелей ықпал етеді.Сот билігі-мемлекеттік билік тармақтарының бірі.Заң шығарушы ж/е атқарушы биліктен өзгешелігі- жалпыға ортақ жүріс-тұрыс ережесін (сот прецедентінен басқа) шығармайды, атқару-басқару қызметімен айналыспайды.Сот билігі қоғамда туындап отыратын нақты істер мен дауларды шешеді.Ондай істер мен даулар заңда бекітілген ерекше іс жүргізушілік тәртіпте қаралып, шешіледі.Сот билігі деңгейі қанша биік болса да сот мекемесіне тиесілі емес,іс қарайтын сот алқасына тиесілі.Сондықтан сот туралы сөз болғанда сот алқасы меңзеледі.

Билік объектісі мен субъектісінің қарым- қатынасына қарай:-авторитарлық;

-тоталитарлық;- демократиялық болып бөлінеді. Басқа қоғамдық билік түрлерінен ажыратуға негіз болатын Мемлекеттік биліктің белгілері мыналар:-пәрменінің бүкіл қоғамға жүруі,-пәрменінің бүкіл қоғамға жүруі,

-жария-саяси сипатта жүруі,мемлекеттік мәжбүрлеуге сүйенуі ж\е арнайы адамдар - мемлекеттік қызметкерлер арқылы жүзеге асырылуы

39. ҚРндағы сот билігі.Сот билігі-мемлекеттік билік тармақтарының бірі. Заң шығарушы ж\е атқарушы биліктен өзгешелігі-жалпыға ортақ жүріс-тұрыс ережесін (сот прецедентінен басқа) шығармайды, атқару-басқару қызметімен айналыспайды.Сот билігі қоғамда туындап отыратын нақты істер мен дауларды шешеді.Ондай істер мен даулар заңда бекітілген ерекше іс жүргізушілік тәртіпте қаралып, шешіледі.Сот билігі деңгейі қанша биік болса да сот мекемесіне тиесілі емес,іс қарайтын сот алқасына тиесілі.Сондықтан сот туралы сөз болғанда сот алқасы меңзеледі.Алқа әр елде әр түрлі құрамда: кәсіби судьялардан,1судьядан ж\е бірнеше алқа мүшелерінен н\е бірнеше судьядан ж\е бірнеше алқа мүшелерінен құрылады. Сот қызметі құқық үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған, ол реттеушілік емес, қорғаушылық қызмет атқарады. Сот билігі заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге,конституциялық құрылысты,саяси ж\е экономикалық жүйені, азаматтардың,мемлекеттің ж\е қоғамдық ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғайды.Осы міндеттерге орай сот билігі заң шығарушы ж\е атқару биліктерінде жоқ өкілеттіктермен қамтамасыз етілген.Сот шешім шығара отырып адамды бостандығынан айыра алады,тіпті өмірін қия алады, мүлкін тәркілейді, мемл. органның шығарған шешімін бұзады, ата-аналық құқықтан айыра алады.Сот билігінің қарама-қайшы 2жағы бар,1жағынан бұл қуатты билік,2-жағынан салыстырмалы түрде осал билік, өйткені ол заң шығарушы билік сияқты сайлаушылардың қолдауына сүйене алмайды, атқару билігі қолындағыдай қара күш механизмдері жоқ.Сот билігінің күші заңның мүлтіксіз орындалуында,құқыққа деген зор құрметте,қоғамның жоғары саяси ж\е құқықтық мәдениетінде.Заң шығарушы билік саясатпен тығыз байланысты, атқару билігі де саяси қысымға мойынсұнады, ал сот билігін жүзеге асыру барысында саяси ж\е басқадай ешбір қысым болмау к\к. Сот шешім шығарарда саяси мақсаттан ада болуға, заң мен құқықтық санадан басқаға бағынбайтын тәуелсіз болуға тиіс.Сот билігінің тәуелсіздігі жайында Қазан төңкерісіне дейін қазақ зиялыларының ішінде тұңғыш болып Барлыбек Сыртанов мәселе көтерген.Ол 1911 жылғы “Қазақ елінің уставы” атты еңбегінде: “Сот билігі өз еркімен іске асады.Судьялар дау шешкенде хүкметке, яки адам баласына бағынбай,закон хәм сот ережелері негізімен хүкім шығарулары шарт. Судьяларға әсер жасағандарға сот хүкімі кесіледі” деп жазған.Дүниежүзілік тәжірбиеде сот билігі арнайы қағидалар арқылы жүзеге асырылады:сот пен заң алдында бәрінің тең болуы;сот ісін жүргізудегі жариялылық;сот процесінің жарыссөзбен жүргізілуі,тараптардың дәлелдерді еркін пайдалануы;кінәсіздік презумциясы,яки айыптау үкімі заңды күшіне енбейінше сезікті адам кінәлі болып танылмайды; айыпталушының қорғаушы алу құқығын қамтамасыз ету.Қда сот билігі Конституция талаптарына сәйкес іске асырылады.

40. Азаматтық: ұғымы, алу ж/е айырылу тəртібі.ҚРның біртұтас құкық жүйесі бірнеше салаға бөлінетіндігі бәрімізге мәлім. Сол салалардың бірі болып табылатын-азаматтық құқык. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде калыптасып келе жаткан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі десек те болатын шығар. Өйткені, бұл саламен ретгелінетін құқық қатынастарының шеңбері кең.Азаматтық құкығымен реттелінетін қатынастардың түсінігін беру үшін құқык теориясында қолданылып жүрген ережелерге сүйенуіміз кажет.Яки айтқанда,реттеу пәні мен реттеу тәсілдері.Осы жоғарыда көрсетілген 2категориянын, негізінде азаматтық құқығына сала ретінде тек анықтама ғана емес, оның басқа құкық салаларынан ерекшелігін де көрсетуге б-ы.Азаматтық кодекстің 1-бабында 1-тармағында көрсетілгендей, азаматтық зандармен тауар-акты қатынастары ж/е қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке катынастар реттеледі. Сонымен катар, мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар да азаматтық зандармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не мүліктік емес жеке катынастар мәнінен туындамайды. Жоғарыда көріп отырғанымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін қоғамдық катынастардын негізгісі болып табылатыны-мүліктік қатынастар. Сондықтан да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, коғамның негізін қалайтын тауар-ақша катынастары,яки азаматтық құқық субъектілерінің кез келгенінін қатысуымен ж/е әр түрлі көріністерде байқалатын мүліктік қатынастар.Мүліктік қатынастарға негізінен, қоғамдағы өндіріс кұрал-жабдықтарына, мүліктік игіліктерге ж/е басқа да материалдық құндылықтарға байланысты туындайтын қоғамдык қатынастар жатады. Мүліктік емес жеке қатынастар, мүліктік қатынастарға тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар ж/е мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар болып 2топқа бөлінеді.Азаматтык зандармен реттелетін мүліктік катынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарға кұндык, маңызы жоқ қатысушылардың қоғамдық сипатын белгілейтін материалдық емес құндылықтар жатады.Мәселен, әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен айналысушылар н/е өнертапқыш өзінің авторларын анықтау туралы мәселе қойса,өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе б-ша қоғамдық дербес қатынасқа түседі.Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да,мүлікпен байланысты,өйткені өнертабыс иесінің өнертабысын пайдаланғаны үшін онда авторлық сыйақы алу құқығы пайда б-ы. Азаматтық заңдармен реттелетін мүліктік катынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қкатынастарға азаматтың есімі,жеке келбет құқығы, жеке өмірдің құпиялығы,тұрғын үйге қол сұқпаушылық,азаматтың н/е занды тұлғаның абыройына, қадір-қасиетіне, іскерлік беделіне байланысты туындайтын құқықтык қатынастарды жатқызуға б-ы.ҚРның Конституциясының 9-бабында азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғылмаушылық атап көрсетілген.Сондай-ақ Ата Заңның 33-бабы «азаматтың жеке өміріне қол сұғуға болмайтындығын» атай келе,«азаматтың жеке өміріне араласуға,оның ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғуға тыйым салынады» десе, осы баптың келесі тармағында «тұрғын үйге қол сұғуға болмайтындығы» атап көрсетілген. Жоғарыда көрсетілген мүліктік қатынастармен байланысы жоқ жеке қатынастар,мүліктік емес жеке қатынастардың 2-тобын құрайды.Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастар жиынтығын анықтай келе,бұл қатынастардын субъектілерін де атап көрсетуге б-ы.Оларға жеке тұлғалар,ҚРның Конституциясы, Алматы, «Жеті жарғы», 1995 ж. «Жеке тұлға» ұғымы алғашқы рет 1994 жылғы Азаматтық Кодексінде көрсетілген. заңды тұлғалар, мемлекет ж/е әкімшілік-аумактык бөлініс:1964 жылғы Азаматтық Кодекспен салыстырғанда 1994 жылы 27-желтоқсанда қабылданған Азаматтық Кодекстің ерекшелігі сол, мемлекет азаматтық-құқықтык қатынастарға осы қатынастарға өзге қатысушыларымен тең негізде түсетіндігі атап көрсетілген.

41.ҚР қоғамдық құрылысының конституциялық негіздері.Әр мемлекеттің өзіндік ерекшелігін көрсететін мемлекеттік құрылымы (кұрылысы) б-ы.Мемлекет осындай құрылымы жағынан демократиялық, демократиялық емес сипатга не басқа руы жағынан республика, монархия болуы мүмкін.Демократиялық мемлекетте мемлекеттік кұрылыстың негізін төмендегідей 3қағидат құрайды: халықтық билік, биліктің бөлінуі, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының артыкшылықтары. Мемлекеттік құрылыс сол мемлекеттің негізгі заңы конституцияда бекітіліп, зандық күшке ие б-ы.Конституцияда көрсетіліп, бекітілген мемлекеттік құрылыс конституциялық құрылыс д.а.Сондықтан,конституциялык құрылыс мемлекет іс-әрекетінің негізгі кағидаларын бекітетін,конституциялық нормалардың жиынтығы.Сонымен,ҚРның конституциялық құрылысы кандай бөлшектерден тұрады?1-ден, бұл егемендік.Қ егеменді мемлекет. Конституцияның 2-бабының 2-тармағында «Рның егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды.Мемлекет өз аумағының тұтастығын,қол-сұғылмауын ж/е бөлінбеуін қамтамасыз етеді»-деп жазылған.Мемлекеттік егемендік д/з мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы ж/е сот билігі секілді тармақтарының өз аумағындағы толықтығы ж/е халыкаралық қатынастар саласындағы мемлекеттік биліктің шет мемлекеттердің билігінен тәуелсіздігін білдіретін мемлекеттік биліктің үстемдігі.Демократиялық мемлекетте биліктің бірден-бір қайнар көзі халық болып табылады. Халықты барлық биліктің қайнар көзі деп мойындау, халықтық егемендіктің көрінісі. Халықтық егемендік қоғамды ж/е мемлекетті басқару ісіне нақты араласу үшін халықтың әлеуметтік-экономикалық ж/е саяси құралдар мен мүмкіндіктерге ие болуын білдіретін халықтың толық билігі деген сөз.Халық өз билігін Рлык, референдум не сайлау арқылы тікелей н/е мемлекеттік билік органдарына өкілеттік беру арқылы іске асырады.Ешкім өз бетінше билікті иемденіп кете алмайды.Халық пен мемлекет атынан сөйлеу құқығы Қның Президентіне ж/е конституциялық өкілеттігі шегінде Парлементке берілген. Үкімет халықтың емес, өзінің құзыреті шеңберіңде тек мемлекеттің атынан ғана сөйлеуге кұқы бар.

42. ҚР азаматтарының қолайлы қоршаған ортаға құқығы.ҚР Конституциясының 31-бабында былай делінген: "Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына колайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін деректер мен жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершілікке әкеп соғады". Осының нәтижесінде Р азаматтарының өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған табиғи ортаны қорғау мемлекеттің міндеті ретінде бекітілген.Сонымен бірге республиканың әрбір азаматына табиғатты сақтау мен оның байлықтарына ұқыптылықпен карау міндет болып табылады.Адамның қолайлы қоршаған ортаға құқығы әр түрлі заңдарда бекітілген.Бүгінгі күні адамның қолайлы қоршаған табиғи ортаға құқығы мынадай мәселелерді қамтиды:-халықаралық ж/е ұлттық стандарттарға сай келетін салауатты қоршаған табиғи ортада өмір сүрудің шынайы мүмкіндіктері;-экологиялық қауіпсіздікке байланысты шешімді дайындауға, талқылауға ж/е қабылдауға қатысу, қоршаған табиғи ортаның жай-күйі туралы тиісті ақпараттар алу;-қоршаған ортаның ластануы нәтижесінен адам денсаулығына келтірілген зиянды мемлекеттің өтеуі құқығы.Осы орайда адам құқықтарының оның міндеттерінен бөлінбейтіндігін атап кеткен жөн.Бұл д/з: адам қолайлы қоршаған табиғи ортаға деген құқыққа ие бола отырып, оның сақталуы үшін қажетті, тиісті нәрсенің бәрін жасауға міндетті дегенді білдіреді.

43.ҚРның прокуратурасы-ҚРның аумағындағы заңдардың, ҚР Президенті жарлықтарының ж/е өзге де нормативтік-құқықтық актілердің дәлме-дәл ж/е біркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік ж/е атқару-орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғарыдан қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган.

Прокуратура органдары төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға қатаң бағындыратын бірыңғай орталықтандырылған жүйені құрайды. ҚРның Бас прокуратурасын Парламент сенатының келісімімен қызметке 5жыл мерзімге Президент тағайындайтын Бас прокурор басқарады. Бас прокурордың ұсынуы бо-ша ҚРның Президенті тағайындайтын 1-орынбасары ж/е орынбасарлары б-ы.Прокуратура органдары жүйесіне: Бас Прокуратура облыстардың прокуратуралары; Р астанасы мен Рлық маңызы бар қалалардың прокуратуралары; ауданаралық, аудандық, қалалық ж/е оларға теңестірілген әскери ж/е мамандандырылған прокуратуралар кіреді. Басқармалар мен бөлімдердің бастықтарын ж/е олардың орынбасарларын, сондай-ақ аға көмекшілерін, айрықша тапсырмалар жөніндегі көмекшілерді, аға прокурорлар мен басқармалардың ж/е бөлімдердің прокурорларын қызметке Рның Бас прокуроры тағайындайды ж/е қызметінен босатады.ҚРның Бас прокуратурасы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1991 ж. 6 желтоқсандағы қаулысымен Қазақ КСР аумағында жұмыс істейтін прокуратура органдарының базасында Қазақ КСР Бас прокуратурасына бағынысты прокуратура органдарының біртұтас жүйесі құрылды.КСР прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Р прокуратурасы (орталық аппарат), облыстар, Алматы қаласының,Алматы, Целинная ж/е Батыс-Қазақстан көліктік прокуратуралары(облыстық құқығындағы), қалалар мен аудандар, көліктік, табиғат қорғау,су ж/е өзге мамандандырылған прокуратуралары (аудан құқығындағы) ж/е олардың мүлкі Р меншігі болып табылды.1992 ж. 17 қаңтарда, "ҚРның прокуратурасы туралы" ҚР Заңы қабылданды. ҚР Президентінің 2003 ж. 28 наурыздағы Жарлығымен ҚР Бас прокуратурасы жанынан Қүқықтық статистика ж/е арнайы есепке алу жөніндегі комитеті құрылды. Оған таратылған ҚР Бас прокуратурасы жанындағы Құқықтық статистика ж/е ақпарат орталығының ф-ялары мен мүлкін басқару жөніндегі өкілеттіктері құрылды.

44. Халықаралық құқықтың қазіргі кезеңдегі қызметі.Қоғамдық өмірде бір-бірімен тығыз байланысқан 2категория бар.Олар құқықтық тәртіп пен демократия. Құқықтық тәртіп пен демократия заң ғылымында ежелден зерттелініп келе жатқан 2категория. Бірақ, бұл категориялар қаншалықты көп зертелгенімен, өздерінің өзектілігін жоғалтпаған ж/е әр уақытта олар қоғамға өте қажет болып табылады.Себебі оларсыз қоғамда тәртіпсіздік, заңсыздық, бет бетімен кеткендік орнар еді.Яки,қоғам дамуының әр кезінде бұлар өте қажеттілігі зор құқықтық құбылыстар болып табылады.Құқықтық тәртіп пен демократияның өздерінің ерекше белгілері, қасиеттері, әртүрлі құрылымдары,ф-ялары ж/е қағидалары бар.Бірақ соған қарамастан олар бір-бірімен тығыз,өзара қарым-қатынастықта б-ы.Демократия, ежелгі грек тілінен аударғанда халық билігі деген мағынаны білдіреді.Бұл демократияны түсінудің әлемдегі ең кең тараған түрі.Бұл билік халықты биліктің қайнар көзі деп тануға ж/е теңдік пен бостандыққа негізделеді ж/е мемлекеттің негізгі органдарының сайланбалық қағидаттарын басшылыққа алуға сүйенеді.Көптеген ғалымдардың пікірі б-ша демократия,билік пен басқару нысаны ретінде қазіргі қоғам өмірінің жағдайына жауап беретін мемлекеттіліктің жалғыз нысаны дейді. 1921 жылы ағылшын Дж. Брайспен «Современные демократии» атты жарияланған демократияның теориялық негіздеріне арналған фундаментальды еңбектердің алғашқысында, оның қоғамда тамырлануының тек қана оң емес, сонымен бірге теріс те жақтарын көрсетті.Бұдан басқа да, автор осы еңбекте әлемдік өлшемде демократияның болашақтағы перспективалары туралы ой айтады.Д.Брайс демократия әлемге тарала жалпы құндылық болады дей келе, демократия еуропалық мәдениеттің заты болғандықтан, демократиялық тәртіп басқа мәдениеттерге, әсіресе шығыстық мәдениетке терең тамыр жіберуі мүмкін деп ойламаған еді.Ғасырдың басында айтылған осы 2ұсыныстар өзінің мәнділігін әлі күнге дейін жойған жоқ.Заң әдебиеттерінде демократия мемлекет нысаны ретінде, яки «азаматтар мен олардың бірлестіктерінің басқару шешімдерінің мазмұнына ықпал ету,осы шешімдердегі заңдылықты әлеуметтік мүдделердің іске асуына жетуін ашатын ұйым болып табылады»

45. Мəміле нысаны.Мəміленің жарамдылығының, жарамсыздығының негіздері.Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге,өзгертуге н/е тоқтатуға бағытталған əрекеттері мəмілелер деп танылады.Мəмілелер біржақты ж/е 2 н/е көпжақты(шарттар) болуы мүмкін.Заңдарға н/е тараптардың келісіміне сəйкес жасалуы үшін 1 тараптың ерік білдіруі қажет ж/е жеткілікті болатын мəміле біржақты деп есептелінеді.Шарт жасасу үшін 2тараптың (екіжақты мөміле) не 3 н/е одан да көп тараптың (көпжақты мəміле) келісілген ерік білдіруі қажет .Азаматтық құқықтық мəмілелер ауызша,жазбаша нысанда жасалады.Жасалған кезде атқарылатын (егер тараптар жазбаша жасаймыз деп өзара келіспесе),жетон, билет н/е əдеттегідей қабылданған өзге де растайтын белгі арқылы жасайтын мəмілелер ауызша жасалынады.Мұндай мəмілелер адамның мінез-құлқынан, оның мəміле жасау еркі айқын көрініп тұрған ретте де жасалған деп саналады.Үндемей қалу заңдарда н/е тараптардың келісімінде көзделген реттерде мəміле жасауға ерік білдіру деп танылады.Жазбаша нысан жəй ж/е нотариалдық болып 2ге бөлінеді.Мынадай мəмілелер:кəсіпкерлік үрдісінде жүзеге асырылатын;мəмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа,100еселеген есептік көрсеткіштен жоғары сомаға;заңдарда н/е тараптардың келісімінде көзделген өзге де реттерде жазбаша жасауы тиіс. Мəміленің жай жазбаша түрін сақтамау,оның жарамсыз болып қалуына соқтырмайды,бірақ дау туған жағдайда тараптарды мəміленің жасалғанын, мазмұнын н/е орындалуын куəгерлік айғақтармен растау құқығынан айырады.Өкілдік ж/е сенімхат Басқа адамның(өкілдік берушінің) атынан 1адамның (өкілдің) сенімхатқа,заңдарға, сот шешіміне,не əкімшілік құжатқа негізделген өкілеттілігі күшімен жасалған мəмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады,өзгертеді ж/е тоқтатады.Өкілеттік өкілдің əрекет жағдайынан да көрінуі мүмкін.Өкілдiктiң түрлері:əрекет қабілеттілігі жоқ адамдар үшін өкілдік;өкілеттілігі жоқ өкілдік;коммерциялық өкілдік.Сенімхат - бір адамның(сенім берушінің)өз атынан өкілдік жасау үшін басқа адамға(сенім алушыға) беретін жазбаша өкілдігі.Сенімхат сенім алушының өкілеттілігінің мөлшерін анықтайтын 1жақты келісім,ол тікелей сол сенімхатты беруге белгіленген құқықтар мен міндеттерді тудырады

46. Қылмысқа қатысу.Қылмысты көбіне 1адам емес бірнеше адам жасайды, өйткені біріккен қылмыстық әрекет арқылы қылмыс жасау жеңілдейді. Сондықтан да заңда бірге жасалған қылмыс үшін жауапкершілікке тартылатын адамдар шеңберін ж/е олардың жауапкершілік негіздері мен шектерін айдаудың маңызы зор.2 н/е одан да көп адамның қылмыс жасауға қасақана бірлесіп қатысуы қылмысқа қатысу деп танылады. Қылмысқа қатысу барысында қылмыс жасауға бірнеше адамның қатысуы міндетті. Мұндай жағдайда бұл адамдар қылмыс субъектісінің белгілеріне ие болуы к/к. Есі дұрыс емес н/е заңда белгіленген жасқа жетпеген адам ешқандай жағдайда да қылмысқа қатысушы деп танылмайды және қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірігу қылмысқа қатысудың объективтік белгісі ретінде бірнеше адамдардың өз күштерімен бірлесіп әрекет жасауын білдіреді, олардың барлығы өз күштерін біртұтас қылмыстық нәтижеге қол жеткізуге бағыттайды.Қылмыстық нәтижеге қол жеткізу үшін күштерін біріктіргенде, қатысушылардың бірі қылмыстың объективтік жағын орындайды,ал басқалары қылмысты ойдағыдай жасауға ж/е оны жасыруға барлық қажетті жағдайларды жасауға көмектеседі.Біріккен әрекеттер арқылы қол жеткізілген нәтиже барлық қатысушылар үшін біртұтас,ортақ бөлінбейді. Тек қасақана жасалған қылмыстардың ғана қылмысқа қатысы болуы мүмкін, ал қылмысқа қатысушы барлық адамдар қасақана түрде әрекет етеді. Қылмысқа қатысушылардың рөліне байланысты, оларды орындаушы, ұйымдастырушы,айдап салушы ж/е көмектесуші деп бөледі.Орындаушы-бұл нақты қылмыс құрамының объективті жағынан кіретін әрекеттерді толықтай немесе ішінара орындайтын адам.Қарақшылықта орындаушы ретінде затты тартып алған ғана емес,сонымен бірге жәбірленушінің- қарсыласуын жеңу үшін күш қолданатын адам да қылмысты орындаушы болып табылады. Қылмыстың орындаушысы заңға сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тартылмайтын,басқа адамдарды пайдалану арқылы қылмыс жасаған адам да қылмыстың орындаушысы болып есептеледі.Қылмыстық құқықта мұндай жағдайлар тікелей орындаушы д.а.Қылмыскер қылмыс жасау үшін жасөспірімді н/е ақыл-есі кем адамды пайдаланатын жағдай сияқты. Ұйымдастырушы-қылмыс жасауды ұйымдастырған н/е оның орындалуына басшылық еткен адам.Ұйымдастырушы ретінде көбіне нақты қылмыстарды тікелей жасаудан қашатын ең тәжірибелі, қауіпті қылмыскерлер б-ы. Көпшілік жағдайда ұйымдастырушы-бас бастамашы, негізгі басқарушы ж/е қылмыс жоспарының авторы б-ы.Басқа адамды азғыру,сатып алу,қорқыту жолымен н/е өзге де жолмен қылмыс жасауға көндірген адам айдап салушы деп танылады.Жоспарлы орындаушының субъективтік қасиеттерін ескере отырып, айдап салушы бопсалауды ж/е мадақтауды, оның пайдакүнемдік ниетін пайдаланады,ал кейде сөз арасында айтылған емеуріннің өзі де жетіп жатады.Адамды нақты заңға қайшы әрекеттерге баруға тікелей бағытталмаған жалпы үндеу мен тілектер айдап салу ретінде қарастырыла алмайды.Мысалы, «о дүние» тартымдылығы туралы абстрактілі ойлар н/е керісінше, бір адамның «ақша жасай» алмауы ж/е т.б. Кеңестерімен, нұсқауларымен, ақпараттар жинауымен қылмысты жасайтын қару н/е құралдар берумен н/е қылмысты жасаудағы кедергілерді жоюымен қылмысты жасалуына жәрдемдескен адам көмектесуші деп танылдым. Сондай-ақ көмектесуші ретінде қылмыскерді, қаруды н/е қылмыс жасаудың өзге де құралдарын, қылмыстын ізін ж/е қылмыстық жолмен табылған заттарды жасау сол сияқты осындай заттарды сатып алуға н/е өткізуге күні бұрын уәде береді.Қылмысқа қатысушылардың жауапкершіліктеріҚылмысқа қатысушылардың жауапкершілігі олардың қылмыс жасауға нақты қатысуының сипаты мен дәрежесіне қарай белгіленеді.Қылмысқа қатысушылар дербес әрекеттері үшін жауап береді.Сонымен бірге, олар жасалған қылмыспен орындаушының әрекеті арқылы байланыста болғандықтан, мұндай жағдайда қылмыстың аяқталғандығы туралы мәселе орындаушының әрекеттерін жүзеге асыру сатыларына тәуелді түрде шешіледі.Егер орындаушы бірігіп ойлаған қылмыстарын,еркінен тыс мән-жайларға байланысты аяғына дейін жасай алмаса,басқа қатысушылар орындаушының қылмыс жасау сатыларына қарай қылмысқа дайындалғандығы н/е оқталғандығы үшін жауапқа тартылады

47. ҚРның сайлау жүйесі, ұғымы, сайлау органдары.Қда сайлау жүйесiнiң 2түрi қолданылады:төте сайлау ж/е жанама сайлау.Қ Президентi,Мəжiлiс ж/е Мəслихат депутаттарын төте сайлау жүйесi арқылы сайланады.Президенттi конституциялық заңға сəйкес жалпыға бiрдей,тең ж/е төте сайлау құқығы негiзiнде Рның кəмелетке толған азаматтары дауыс беру арқылы 7жыл мерзiмге сайлайды.Мəжiлiс депутаттарын сайлау жалпыға бiрдей ,тең ж/е төте сайлау құқығының негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады.Мəжiлiс депутаттарының кезектi сайлауы Парламенттiң,жұмыс iстеп тұрған сайлану өкiлеттiлiгiнiң,мерзiмi аяқталғанға дейiнгi 2айдан кешiктiрiлмей өткiзiледi.Жергiлiктi органдарды-мəслихаттарды жалпыға бiрдей,тек,төтесайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы 4жыл мерзiмге халық сайлайды.20жасқа толған азамат мəслихат депутаты болып сайлана алады.Р азаматы 1мəслихаттың ғана депутаты бола алады.Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады.Сайланған Сенат депутаттарының жартысы əрбiр 2жыл сайын қайта сайланып отырады.

48. Субъективті құқық ж/е заңды міндет.Субъективтік құқық-адамның не ұйымның заңға сәйкес ой-пікірін білдіру ж/е іс-әрекетін жүзеге асыру мүмкіндігі.Субъективтік құқықтың бастапқы алғышарты құқық қабілеттілігі (құқық иелену қабілеті) болып табылады.Субъективтік құқық абстрактілік ж/е нақты түрге,сондай-ақ абсолюттік ж/е қатыстылық түрге де бөлінеді.Нақты субъективтік құқықтар құқық нормасына сәйкес құқықтық фактіден туындайды. Қатыстылық құқығы (шарттан, зиян келтіруден, т.б. құқықтық фактіден туындайтын құқық) белгілі 1тұлғалардан нақты 1әрекетті жүзеге асыруды талап етуге заңды мүмкіндік береді.Абсолюттік нақты құқық өз әрекетін іске асыру еркіндігі мен ол әрекетке ешкімнің бөгет болмауын талап етушілікті білдіреді.Абстрактілі субъективтік құқыққа адам мен азаматтың табиғи ж/е ажырағысыз құқықтары мен бостандықтары жатады. Бұлар құқық субъектілігінің мазмұнын ашады ж/е тұлғаның халықаралық құқық пен конституция кепілдік беретін жалпы құқықтық мәртебесін құрайды. Мұндай құқықтар мен бостандықтар әркімге тумысынан тиесілі. Мәселен,нақты бір мүлікке меншіктену өкілеттігін иеленуіне-иеленбеуіне қарамастан адамда меншіктенуге деген абстрактілі құқығы б-ы; сотпен қорғануға деген абстрактілі субъективтік құқық бұзушылық кезінде пайда болмайды, ол абстрактілі мүмкіндік ретінде бұрыннан бар.Адамның абсолюттік құқықтары (өмір сүру, адамдық қадір-қасиетіне қол сұғылмаушылық, бостандығы мен жеке бастың қорғалуы, меншік, сайлау және сайлану құқығы) қоғамда өз орнын табуға бағытталған ұмтылысы. Абсолюттік құқық индивидтің заң шегіндегі еркін әлеуметтік белсенділік аясын білдіреді ж/е оған өзге адамның да, мемлекеттің де араласуға құқығы жоқ.Заңды тұлға-заң б-ша азаматтық құқықтар мен міндеттердің субъектісі болып табылатын кәсіпорын‚мекеме‚ұйым‚фирма,т.б.Ол өз атынан мүліктік ж/е жеке беймүліктік құқықтар мен міндеттемелерді сатып ала алады‚ сотта‚ төрелік сотта (арбитражда) талапкер н/е жауапкер бола алады. Әрбір заңды тұлға заңда‚әкімшілік актіде н/е өзінің жарғысында көзделген міндеттерді жүзеге асырады‚сол тәртіппен реттелетін ішкі құрылымы б-ы‚меншігінде, шаруашылық жүргізуінде н/е оралымды басқаруында оқшау мүлкі бар ж/е осы мүлікпен өзінің міндеттемелері бойынша жауап береді

49. ҚР Конституциялық Кеңесінің мəртебесі.Конституциялық Кеңес Қның саяси жүйесінде айрықша орынға ие.ҚР Конституциялық Кеңесі өкілеттіктері 6жылға созылатын 7мүшесінен құралған.Конституциялық Кеңестің өмір бақилық мүшелігіне Рның Экс-Президенттері құқылы болып табылады. Конституциялық Кеңестің Төрағасын Р Президенті тағайындайды ж/е дауыс теңдей бөлінген жағдайда оның дауысы шешуші болып табылады. Конституциялық Кеңестің 2мүшесі Р Президентімен,екеуі Сенат төрағасымен,екеуі Мәжіліс төрағасымен тағайындалады.Конституциялық Кеңестің қалған мүшелері әр 3жыл сайын жаңартылып тұрады. Конституциялық Кеңестің ұйымдастырылуы мен қызметі конституциялық заңмен реттеледі. Конституциялық Кеңес:-Р Президентінің сайлауы;-Парламент депуттарының сайлауы;-Рлық референдум өткізудің дұрыстығы туралы мәселеге қатысты туған таласты шешеді.Конституциялық Кеңес:

-Парламентпен қабылдаған ж/е Президент қол қойған заңдардың Конституциямен сәйкестігін;-Халықаралық келісімдердің Конституцияға сәйкес бекітілуін қарайды.-Конституция нормаларына ресми түсінік береді;

-Р Президентін қызметінен мерзімінен бұрын босату туралы Парламентпен тиісті шешім қабылданғанша, Р Президентін қызметінен босату туралы соңғы шешімге келгенге дейін белгіленген конституциялық рәсімдерді сақтау туралы ұйғарым жасайды.Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімі қабылдаған күннен бастап күшіне енеді ж/е шешім шағымдануға жатпайды, Рның барлық аумағында жалпыға бірдей міндетті болып табылады. Басқа да шешімдердің өз күшіне ену тәртібі Конституциялық Кеңеспен айқындалады. Р Президентінің қарсы пікірін еңсермеген жағдайда Конституциялық Кеңестің шешімі қабылданбаған болып саналады ж/е конституциялық өндірісі тоқтатылады

50. ҚРның Парламенті-елдің заң шығару қызметiн жүзеге асыратын ең жоғарғы өкiлдiктi орган.1995 жылы 30 тамызда бүкiлхалықтық референдуммен қабылданған ҚР Конституциясына сәйкес Парламент 2рет (1995,1999 жылы ) сайланды.Парламенттiң өкiлеттiгi оның 1-сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттiң 1-сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден аяқталады.Өкiлеттiк Конституцияда көзделген жағдайлар мен реттерде мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi.ҚРП құрылымы тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн 2палатадан:жоғарғы палата-Сенат ж/е төменгі палата-Мәжiлiстен тұрады.Парламент өз палаталарының бөлек отырысында мәселелердi әуелi Мәжiлiсте, содан соң Сенатта қарау арқылы заңдар қабылдайды;Рлық бюджеттi ж/е оның атқарылуы туралы есептердi, бюджетке енгiзiлетiн өзгерiстер мен толықтыруларды талқылайды, мемл. салықтар мен алымдарды белгiлейдi ж/е оларды алып тастайды; ҚРның әкiмшілік-аумақтық құрылымына қатысты мәселелердi шешу тәртiбiн белгiлейдi; азаматтарға рақымшылық жасау туралы актiлер шығарады; палаталардың бiрлескен комиссиялары мүшелерiнiң жартысын сайлайды; Конституцияға сәйкес Палаталар депутаттарының өкiлеттiгiн тоқтатады,оларды қол сұғылмаушылық құқығынан айырады;Үкiмет мүшелерiнiң есептерiн тыңдайды;регламент қабылдайды,ҚР Конституциясында (54-бап) көзделген басқа да өзгерiстердi жүзеге асырады.Парламент Палаталардың бiрлескен отырыстарында: Президенттiң ұсынысы б-ша Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзедi;Конституциялық заңдар қабылдайды,оларға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзедi;Рлық бюджеттi ж/е Үкiмет пен Рлық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi Есеп комитетiнiң бюджеттiң атқарылуы туралы есептерiн бекiтедi, бюджетке өзгертулер мен толықтырулар енгiзедi;Президенттiң қарсылығын туғызған заңдар н/е заңның баптары б-ша Президент қарсылық бiлдiрген күннен бастап 1ай мерзiм iшiнде қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткiзедi (бұл мерзiмнiң сақталмауы Президент қарсылығының қабылданғанын бiлдiредi); Президенттiң бастамасы б-ша әр Палата депутаттары жалпы санының 3тен 2сiнiң дауыс беруiмен Президентке 1жылдан аспайтын мерзiмге заң шығарушылық өкiлеттiк бередi;Президенттiң Премьер-министрдi;Ұлттық банк төрағасын тағайындауына келiсiм бередi;Премьер-министрдiң Үкiмет бағдарламасы туралы баяндамасын тыңдап,бағдарламаны мақұлдайды н/е қабылдамай тастайды (Палата депутаттары жалпы санының 3тен 2сiнiң дауысымен Үкiмет бағдарламасының 2-рет қабылданбауы Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiрген болып табылады); әр Палата депутаттары жалпы санының 2тен 2сiнiң дауысымен,Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде 5тен 1iрiнiң бастамасы б-ша Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiредi;соғыс ж/е бейбiтшiлiк мәселелерiн шешедi;Рлық референдум белгiлеу туралы ұсыныс енгiзедi.Парламент Рның бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар ҚР-ның Заңдары,Парламенттiң қаулылары,Сенат пен Мәжiлiстiң қаулылары түрiнде заң актiлерiн қабылдайды.Р Заңдары Президент қол қойғаннан кейiн күшiне енедi.Парламент пен оның палаталарының заң актiлерi, егер Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданады, ал конституц. заңдар Конституцияда көзделген мәселелер б-ша әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде 3тен 2сiнiң көпшiлiк дауысымен қабылданады.Парламент Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiргенде,Парламент Премьер-министрдi тағайындауға 2мәрте келiсiм бермесе,Парламенттiң Палаталарының арасындағы н/е Парламент пен мемлекеттік билiктiң басқа тармақтары арасындағы келiспеушiлiк салдарынан саяси дағдарыс болғанда-Президент Парламенттi тарата ала

51. Мемлекеттік басқару:ұғымы,қағидаттары,басқару органдары. Мемлекеттік басқару саласындағы туындайтын қоғамдық қатынастар әкімшілік құқықтың реттейтін пәні болып табылады.Жалпы басқарудың: 1.Машиналар мен технологиялық үрдістерді басқаратын механикалық; 2.Тірі организмдердегі басқарылатын биологиялық; 3.Адамдардың мінез-құлығы мен ұжымдарды басқаратын әлеуметтік басқару сияқты бірнеше түрлері бар. Басқару нақты бір нәтижеге жету мақсатында,2не одан да көп адамдардың келісілген іс-әрекеті.Басқару адамзат қоғамында объективті түрде қалыптасады.Сондыктан да басқару алғашқы қауымдык, құл иеленуші, феодалдық құрылыстардың барлығында болып келген.Қоғам дамуы барысында тек қана басқарудың типі,әдістері,мақсаты ж/е түрпішіндері өзгеріп отыратындығымен,өмірдің сан-саласын басқару қажеттілігі сақталады.Мемлекеттік басқару коғам дамуының барысында қоғамдық, қатынастарды реттеу мен тікелей практикалық ұйымдастырудағы атқарушылық ж/е бөлушілік іс-әрекет. Мемлекеттік басқару барынша кең мағынада,мемлекеттің істерін басқару,мемлекеттік органдардың барлығының қатынасуымен іске асырылады.Мемлекеттік басқару д/з:а)зандарды орындау барысындағы іс-әрекет;б)объектілер мен адамдарға ағымдағы өкімдік жасау ж/е олардың орындауға міндетті болып табылатын,заңдық күші бар нормативтік актілерді қабылдаумен байланысты іс-әрекет.Барынша тар мағынасында мемлекеттік басқару деп экономиканы,әлеуметтік-мәдени, әкімшілік-саяси салаға практикалык ж/е тікелей басшлық жасауға бағытталған атқару,бөлу,зандық күші бар,бір-біріне бағынышты мемлекеттік басқару органдарының іс-әрекетін айтуға б-ы.Мемлекеттік басқарудың қағидаттары-басқару,басқару аппараты сүйенетін,белгілі 1ереже түрінде қалыптасуы мүмкін,негізгі басшылық бастамасы.Мемлекеттік басқарудың қағидалары зандарда ж/е басқа да зандық күші бар нормативтік актілерде бекітіледі.Мемлекеттік басқару қағидаттары әлеуметтік-құқықтык, ж/е ұйымдастырушылық сияқты 2топқа бөлінеді.Әлеуметтік-құқықтыққа жататындар:1)жоғарғы мемлекеттік лауазымдар мен органдардың қабылдаған нормативтік актілерін, жергілікті жердің ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асыруға мүмкіншілік беретін, демократиялык негізде орталықтанған, демократиялық орталықшану қағидаты;

52. ҚРның құқық қорғау органдарының түсінігі.Құқық қорғау органдары. Кез келген мемлекет өмірдің барлық қоғамдық салаларында, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарда қатаң тәртіп пен сақтықты орнатуға мүдделі.Онсыз қоғамның бірқалыпты дамуы,экономиканың,мәдениеттің, игіліктің көтерілуі ж/е халықтың қауіпсіздігінің артуы мүмкін емес. Сондықтан мемлекет азаматтардың,олардың бірлестіктерінің,шаруашылық ұйымдардының,мемлекеттік органдарының,олардың лауазымды адамдарының құқықтары мен міндеттерін,жауапкершілігін белгілейді. Мемлекет өзі қабылдаған заңдарды барлық адамдардың қатаң сақтауын, заңдардың талаптарын бұзушылардың заңмен жауапқа тартылуын әрдайым қадағалап отырады.Мемлекеттің мұндай қызметі, яки заңдар талаптарынан ауытқуларға жол бермеу үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде, шаруашылық ж/е қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттік органдардың қызметіндегі белгіленген тәртіпті сақтау-бақылау ж/е қадағалау қызметі д.а.Құқықты қорғау қызметі,негізі,3нысанда жүзеге асырылады: а)құқық бұзушылықтан сақтандыру жөніндегі әр алуан шаралар жүргізу жолымен; ә)заңды істерді қарау ж/е шешу жолымен; б)құқық бұзушыларды заңмен жауапқа тарту жолымен.Мемлекеттің құқықтық қорғау қызметін жүзеге асыру үшін құқықтары мен міндеттері арнаулы заңдармен реттелініп әр түрлі органдар құрылады.ҚРында қандай құқық қорғау органдары құрылған: Оған мыналар жатады:полиция органдары,ұлттық қауіпсіздік органдары,прокуратура,әділет министрлігі,әр алуан мемлекеттік инспекциялар.Құқық қорғау органдары,негізінен,ҚРының Ішкі істер министрлігінің, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Прокуратураның ж/е Әділет министрлігінің құрамында әрекет етеді.Полиция органдарының қызметі. Полиция – Ішкі істер министрлігінің құқықтық қорғау органдары жүйесінде басшылық орын алады,оған құқық бұзушылықтың алдын алу,анықтау ж/е болдырмау жөніндегі жұмыстардың анағұрлым көп көлемі жүктелген. Сондықтан ПМ жүйесінде толып жатқан полициялық органдар құрылған. Олар:1)қылмысты істер полициясы,ол қылмыстарды болдырмау ж/е ашумен айналысады; 2)патруль полициясы – көшелер мен елді мекендерде, басқа да қоғамдық орындарды қоғамдық тәртіпті сақтауды ұйымдастыруды; 3)жол полициясы – жол қозғалысы ережелерін сақтауды ж/е оның қауіпсіздігін қадағалайды; 4)әкімшілік полициясы, оның міндеті - әкімшілік құқық бұзушылықтың алдын алу; 5)полицияның арнайы отрядтары – күзетілген маңызды объектілерде құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған ж/е т.б. Заң б-ша-полиция қылмыстар,әкімшілік бұзулар туралы өтініштерді, хабарлауларды қабылдауға ж/е тіркеуге, қылмыстардан зардап шеккен азаматтарға көмек көрсетуге, қылмыс жасаған адамдарды іздестіруге; қару сатып алуға,алып жүруге ж/е сақтауға рұқсат беруге;кәмелетке толмағандардың панасыздығы мен құқық бұзуларын анықтауға; шетелдік азаматтардың Қ аумағында болуы кезінде ережелерді сақтауға бақылауды жүзеге асыруға ж/е т.б. міндетті.