7. Нарықтық жүйенің қазіргі кезеңдегі модельдері.

Нарық – тауар өндірісі және пайдалану заңдарына сай ұйымдастарылған тауар айырбасы қатынастарының жиынтығы. Нарық – сатып алушылар мен сатушылар арасындағы өзара байланысты жүзеге асыру механизмі, яғни сұраныс пен ұсыныс қатынасы болып табылады. Нарық – ел ішінде және мемлекетаралық айырбас шеңбері, өнімді өндірушілермен тұтынушыларды байланыстырады. Осылай, нарықты тауар айырбасы жиынтығы немесе тауар өндірісі мен пайдалану заңдарына сай ұйымдастырылған тауар айырбасы ретінде қарастырады. Ф. Котлердің еңбегінде нарық қазіргі уақытта бар және болуы мүмкін сатып алушылардың жиынтығы деп айтылады. Ал, «Экономикс» кітабында нарық қандай да болсын өнім немесе қызмет түрінің сатушыларын және сатып алушыларын біріктіретін механизм деген анықтама беріледі. Нарық туралы өзіндік қызықты пікірлерін американ ғалымдары Р. Липси, П. Стейнер, Д. Первис айтқан. Олар нарық деген сахна, мұнда қойылатын қойылым экономикалық мәселелерді шешетіндер жиыны қатысады: миллиондаған тұтынушылар қандай тауарды, кандай мөлшерде сатып алуды шешеді; аса көп кәсіпкерлер нені және қалай өндіруге деген сұрақтарға жауап табады; өндіріс факторы иесі кімге жіне қалай осы таурларды сату мәселелерін қарастырады.

Нарыќтыќ экономиканың моделдерін бөліп айтуға болады, ќазіргі жағдайда пайдаланатын.   Америкалыќ модель. Бұл модель капитализмнің либералды моделі, оның тиісті жағдайлары болып табылады:   мемлекеттік меншіктің кіші салыстырмалы салмағы;   мемлекеттің экономикадағы кіші реттеуші ролі;   кәсіпкерлікті бүкіл әлемдік мадаќтау;   байларға және кедейлерге жедел дифференциялау;   еңбек аќы деңгейінде үлкен айырмашылыќ;   халыќтың аз ќамтылған топтары өмір сүру деңгейі;   Жапондыќ модель. Шаруашылыќтың ќазіргі заманғы моделінің ќалыптасуы спецификалыќ даму жағдайында өтті. Әскери шығындардан бас тарта отырып, Жапония барлыќ өзінің ресурстарын концентрация жасады, экономикалыќ мүмкіндіктерді өнеркәсіпте өсіруде.   Бұл моделге тиісті:   ұлттыќ экономиканың негізгі бағыттарына әсері   мемлекеттік жоғарғы деңгейі;   өзін ќорғау дамуының күшін және нығайтуды 5   жылғы жоспарын ќұру, 1957 жылдан жасалған;   жұмысшыларды фирмаларға жолдауды өмірлік кең   түрде тарату;   еңбек аќы деңгейінде азғана айырмашылыќ,   фирманың бастығы мен ќызметкерлерінің арасында 17 есені ќұрайды;   моделдің әлеуметтік бағыты;   Неміс моделі. Ол өзінің әлеуметтік – экономикалыќ мазмұны бойынша бір-біріне жаќын. Әлеуметтік нарыќтыќ экономиканың басты идеологы болып Людвиг Эрхард табылады, өзінің кітабында жаңа неміс экономикасының негізгі принциптерін ќызмет етуін жазды. Бұл жерде негізгі мінез болып табылады:   эконмикаға күшті мемлекеттік әсері, әлеуметтік   мәселелерде шығады;   банктердің шешуші ролі;   басшымен ќызметкердің айырмашылығы;   Швед моделі. Бұл моделдің ерекшелігі; әлеуметтік бағыт, мүліктік теңсіздікті ќысќарту, аз ќамтылған халыќтың бөлігін ќамќорлыќќа алу.   Француз моделі. Оның ашыќ ерекшеліктері жоќ. Бұл модель америкалыќ және неміс моделдерінің ортасында. Француз моделінде мемлекеттің реттеуші ролі жоғары болып табылады.   Оңтүстік-Кореялыќ модель. Бұл модель өзінің экономикалыќ даму процессінде пайдалануы Оңтүстік-Кореяға аз уаќыт ішінде артта ќалған елден индустриалды дамыған ел ќатарына айналды. Бұл моделде ерекше болып табылады:   экономикалыќ дауды жоспарлау;   несие – ќаржылыќ сферада мемлекеттік   монополияның әсері;   сыртќы экономикалыќ сфераны реттестіру;   Экспорт мәселесі ерекше баќылауда болады. Экономиканың жансаќтауынан кейін алдыңғы экономикада үкімет әлеуметтік бағдарламаларды енгізуге кірісті.   Жоспардың және бағдарламаны орталыќтандырылған түрде пайдалануы нашар дамыған борьерді басып озуға және әлем өркениетінде белгілі бір орын алуға мүмкіндік береді.   Ќытай моделі. Ќытай экономикасын реформалау ауыл шаруашылығында пайдаланудан басталды, яки "халыќтың коммунадан” жанұялыќ әдіске өтуден.   Бұл модель мемлекеттік реттестіру жағдайында нарыќтыќ механизм ќызмет етумен белгіленеді.   Экономикалыќ реформалар ауылда өнеркәсіптің дамуына альп келеді. Соңғы 10-жылдыќта 80 миллион жұмыс орны пайда болды. Бұның бәрі экономиканың жандануына және соңғы жылдары өнеркәсіп өндірісінің ең жоғарғы өсуіне әкелді.