Дамыган және дамушы елдердің зейнетақы нарықтары

Әр елдің зейнетақымен қамтамасыз ету индустриясының тарихында әрбір елдің зейнетақымен қамтамасыз ету формасы-ның, күрылымының, мазмүнының, сондай-ақ міндеттемелері-нің әр түрлі екені айтылады. Зейнетақыны міндетті сақгандыру туралы бірінші заң АҚШ~та тек 1935 жылы қабылданған.

Толық көлемде зейнетақы алу үшін американдықтар жы-ныс ерекшеігігіне қарамай-ақ 65 жасқа жеткенде зейнеткерлікке шығады. Соғщай-ақ бүдан басқа —- зейііеткерлікке үш жыл бүрын ' шығу сияқты нүсқасы да бар, бірақ бүл жағдаида зейнеткердің зейнетақысы үш жьш бойы 20%-ға кем болады. Американдық зейнетақы колемі жалпы еңбек өтіліне, оның үздіқсіздігіне, еңбекақы көлеміне тәуелді және өдетте еңбекақыдан 50%-дан 80%-ға дейінгі аралықта ауытқиды, яғни орта есеппен 700 долларды қүрайды. Егер зейнетақы кедейшілік 3/4 деңгейі-нен жоғарыламаса, мүңдай жағдайда мемлекет бюджетген 280 дол-лар жәрдемақы толейді. АҚШ-тағы мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жоғары даму деңгейіне жеіті. Коптеген коргюраңиялар пайданың бір болігін аударып, сол арқылы жүмысшыларды оз орындарын үстап отыруға ынталандырады. Мүндай төлемдерге салық салынбайды және жүмыс берушінің салық салынатьщ базасынан аспайды.

Франциядағы зейнетақы жүйесі — Еуропадағы ең күрделі жүйелердің бірі бо^іып табылады. Азаматгар — ер адамдар да, әйел адамдар да 60 жаста зейнеткерліқке шығады, Сондай-ақ зейнеткерлік жастың томенгі шегі белгіленген жүмысшылар санаттары да бар. Мысалы, шахтерлер зейнеткерлікке 55 жасга шығады. Егер олар жер астында 20 жыл жүмыс істесе, онда зейнеткерлікке 50 жаста шығуы мүмкін.

Француздық зейнетақы жүйесі екі негізгі қағидаға: сақ-тандыруға және біркелкілікке негізделген. Бірінші жағдайда ' зейнетақы еңбек ету кезіндегі іашенггер аударып отырған қаражаттардан толенеді. Екінші жағдайда зейнетақы хср^ыс-шының жұмыс істеген кезіндегі жүмыс істеген алымдарынан төленеді. Францияда зейнетақы қорларына аударылған аудар-ымдар да әрқалаіі, мысалы, ерікті мамандықты тавдаған түлғалар, қолонершілер және үсақ кәсіпкерлер үшін ай сайын-ғы төлемдер 16,35%-ды қүрайды. Жалдамалы хсүмыскерлер де солай толейді, бірақ олар үшін жартысын жүмыс берушілер аударады. Зейнетақы колемі соңғы 11 еңбек жылына есептелген орташа жалақының 50%-ын қүрайды. Осы кезде жылына 5-тен 10 мың долларға дейін ең аз шамадағы және ең көп шамадағы мемлекеттік зейнетақы қолданылады.

Франңуздық зейнетақы лсүйесімен салыстырғанда Германия-да «үрпақ келісімшарты» деп аталатын темірдей қағида бар. Осы қағида бойынша бүгінде зейнетақы қорынан аударылатын акдіа келешектегі зейнеткерлердің қарггықтарын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар Гермаңия әлемдегі қарггыгы айқын байқалатын елдердің бірі екендігін айта кету қажет. Мұндай жагдай жүмыс істеуші халықтың зейнетақы жарналарының түрақты өсуін шарттастырады. Сондықтан зейнетақы аударымдарының бір бөлігін (50%-ға дейінгі) жүмыс берушілер алады. Бұл жағдай немістерде зейнеткерлікке кететін 65 жасқа дейін жалгасады. Сонымен қатар немістердің зейнетақы жұйесінде бір шектеу бар: жұмыскерлер шамамен айына 5000 АҚШ долларынан аспайтын жалақыдан ғана зейнетақы жарңаларын төлейді, ал жалақысы бұл саннан асса, әдетте, міндетті емес сақтандыру қорларына орналастырады. Неміс зейнетақысының көлемі айлық табыстың 70%-ына дейін жетеді. Ол еңбек өтілі мен жалақы мөлшеріне тәуелді. Бірақ, бұл кем дегенде 12 жыл еңбек отілі болганда болуы мүмкін. Ондай болган жагдайда 300 АҚШ долларына жуық аударылады. Егер ұш жылдық еңбек өтілі болмаса, зейнетақы мүлдем аударылмайды деген темір қагиданың негізінде факт қалыптасады.

Ұлыбританияның зейнетақы жүйесінің өзіндік ерекшеліктері бар. Зейнетақыны белгілеу кезінде ұлкен көлемді факторлардың есепке алынуы сондай, тіпті әлеуметтік жұйедегі кез келген ідызметкер оны дұрыс есептей алмайды. Англияда зейнетақыга ер адамдар 65 жаста, әйел адамдар 60 жаста шыга-ды. Зейнетақы қорларына аударылатын жарналар жұмысшы тарапынан 10%-ды құрайды, бірақ ол 23660 фунт немесе 38,3 мың АКДІ долларыиан аспайтын жылдық жалақыга гана солай болады. Бұл елде өз азаматтарына ең аз шамадагы зейнетақыга кепілдік беріледі және оларды зейнетақы қорларына көп жарналар салуга мәжбұрлемейді. Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңга сәйкес жарналар енгізу мемлекеттік емес зейнетақы қорларында шот аша алатын әрбір азаматтың жеке жұмысы. Жұмыс берушінің зейнетақы қорына жарналары еңбекаідыдан 3%-дан 10,22%-ға дейін болады.

Израильдің зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі — өзінің «жартылай социалистік» әлеумеітік сақтандыру жүйесімен танымал. Оның айрықша ерекшелігі міндетті әлеуметтік сақтаидыру қорларының жоқтыгы болып табылады. Жұмыссыздық немесе қарттық бойынша зейнетақы да, жәрдемақы да зейнетақы жасына (бұл ер адам үшін 65 жас, әйел адам үшін 60 жас) жеткен барлық тұлғаларға төленеДі. Олардың мөлшері жанұя жагдайына байланысты ортаігіа еңбекақы 16%-дан 24%-ға дйіінгі аралықты қамтиды. Бұл сомалар елде бмір сүру Шығындарын жаба алмайтындықтан, көитеген жалдамалы жұмыеіерл^р 5,5% шегінде оз жалақысының бір бөлігін аударатын міндетті емес зейнетақы қорларына мұше болады. Бұдан басқа, жүмыс беруші осы қорга жалақыдан 12% мөлшерінде өзінің жалдамалы жұмыскеріне аударым жасайды. Егер қі^ізметкердің жеткілікті жүмыс өтілі болса, онда оның зейнетақысы соңгы жұмыс орнындагы жалақыдан 75%-ға дейін болуы мүмкін.

Латвияның зейнетақы реформаларының неіізгі мақсаты — бүл алдагы кезең уақыттарына төленген жарналарға тәуелді қарттық бойынша зейнетаі<ды мөлшерімен қамтамасыз ету мақсатында жеке жарналарга негізделген қаржылық түрақтылық пен тиімді өлеуметтік сақтандырудың зейнетақы жүйесін қүру. Латвиядағы зейнетақы лсүйесінің реформасы басқа да ТМД елдеріндегі сияқты халыктың қартаюының үдемелі үрдісімеи байланысты туындайды. Осыган орай бірте-бірте өмір ұзақтығы да өсті. Бұл факторларға әлеуметтік сақтандыру бюджетіндегі қаражаттар есебінен зейнетақы шығындарының жыл сайынғы өсуі әсер етті. Мысалы, 1997 жылы оның жалпы ұлггық өнімдегі үлес салмагы 10,6%-ға жеткен. Берілген көрсеткіш АҚШ, Жапогпш, Германия, Үлыбритания және тағы сол сияқты индустриясы дамыған елдерге қарағанда Латвияда лсоғары. Осы кезде шығындардың үлкен үлес салмағын сақтаңдырганда, зейнетақының жогары деңгейін қамтамасыз ету қиын болады деген факторға коңіл болу қажет. Сондықган 1997-2003 жылдар аралығында Латвияда елдің экономикасы салаларында орташа жалақыдан орташа зейнетақы деңгейі 33-38%-ды қүрады.

1999 жылдан бастап зейнеткерлердің сатып алу қабі-леттілігінің төмендеуін тоқтату үшін түтынушы баға иидексінің озгеруі ескеріле отырып, зейнетақының индекстелуі бекітілді. «Мемлекеттік зейнетақы туралы» Заңына сәйкес бұл елдің үкіметі анықталған тәртіптегі мемлекеггік зейнетақы молшерін түгынушы баға индексі мен жалаі<ыдан сақтандыру жарналары индексінің өзгеруін есепке ала отырып, жыл сайын қайта қарастыру қажеттілігін алга тартып отыр.

Көріп отырғанымыздай, әр елде меишікті зейнетақымен қамтамасыз етудің өзіндік үлгісі қолданылады. Бүгінгі тандагы Қазақстанның зейнетақы жүйесінде — қамтамасыз етудің жинақтаушы және міндетті мемлекеттік аралас үлгісі қолданылады. Өзінің мазмүны бойынша ол Чили үлгісіне оте жақын, біркелкілік жүйеден жинақтаушы жүйеге өтудің жалпы әлемдік үрдісін анықтайтындықтан, прогресивті болып табылады. Бүл клиенттерге қатысы бойынша өте әділ. Себебі активтер әрқашан салымшы меншігінде қалады, ал қордың шыгындарыи жабу негізінен меншікті қаражаттар есебінен активтердің анықталган көлеміне жеткенге дейін болады. Комиссиялар есебінен зейнетақы активтерінің сүйемелдеуімен қатысатын барлық институттардың қызметі төленеді: зейңетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын үйымдар, зейнетақы қорлары, банк-кастодиандар.

Қазіргі кезде зейнетақы жасы ер және әйел адамдар үшін әр түрлі: ер адамдар үшін 63 жас және әйел адамдар үшін 58 жас. Ресми жүмыс көлемін азайту және зейнетақы заңнамаларына өзгертулер енгізу мақсатында екі жыныс өкілдері үшін де үзақ мерзімді басымдылықта нақты зейнетақы жасы 65 жасқа дейін жоғарыл атыл ады.

Зейнетақы реформаларын отіазу нәтггясесінде зейнетақы шыгындарының үлес салмағы біртіндеп темендеуде, оз кезегінде табыс өсуде, сонымен қатар әлеуметтік сақтандыру бюджетінде қаржылық ресурстардың жинақтары қүрылды. Оларды мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы жүйесін іске қосу үшін қолдануға болады.

Зейнетақы шығындарының үлес салмағын қысқартуға ең алдымен нақты зейнетақы жасының жоғарлауы, сондай-ақ әлеуметтік сақтандырылған түлғалар санының өсуі әсер етеді. Зейнетақы >ісүйесі халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне өте белсенді қатысуын, өз табыстарының толық декларациялануын, сондай-ақ озінің еңбек қызметінің үзақтығын осіруді ынта-ландырады.

Зейнетақы жүйесінің реформасы мемлекеттің макро-экономикалық жағдайына қолайлы әсер етеді. Мешіекетгік жинақтау жүйесін және жеке зейнетақы қорларын енгізу мемлекеттік капитал нарығының дамуына әсер ететін көлемді әрі үзақ мерзімді қаржы капиталының күрылуын қамтамасыз етеді.

Қақақстанда 1998 жылдың 1 қаңтарына дейінгі уақытта 6 айдан кем емес еңбек өтілі барлар, осы кезеңге дейінгі еңбек өтілін қамтитын пропорционалды біркелкі жүйеден зейнетақы алады.

&&&

$$$002-008-100$Дәріс №8.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Жинақтаушы зейнетақы қор дегеніміз не?

2. Қазақстаы Республикасында зейнетақы қорларының құрылу тәртібі?

3. Қазақстандық жинақтаушы зейнетақы қорлары өз қызметін қандай негізінде жүзеге асырады?

4. Жинақтаушы зейнетақы қорлары қандай үйымдық-құқықтық формасында қүрылады?

5.Шет елдердегі ЖЗҚ ерекшеліктері?

&&&

$$$002-009-000$3.2.9 Дәріс №9. Қаржы делдалдары және қаржылық делдалдықтар

1. Қаржы делдалдығы туралы түсінік

_{2. Қаржылық делдалдардың негізгі санаттары}

&&&

$$$002-009-001$3.2.9.1 Қаржы делдалдығы туралы түсінік

І бөлімде толық қарастырылғандай, кез келген мемлекеттің қаржы жүйесі қаржы ресурстарын шоғырландырады және орналастырады. Олар бұл функцияны неғұрлым тиімді орындаса, әркімнің өз жоспарын соғұрлым жүзеге асыратын нақты мүмкіндігі болады. Осылайша қоғамның әл-ауқатына және өндірістің жоғары деңгейіне қол жеткізе аламыз.

Қаржы нарығының тауарын сату-сатып алу, мәселен, белгілі бір мерзімге ақша қаражаттарының келісілген сомасын қайтару секілді қаржылық міндеттемелермен жүзеге асады. Несие берушінің қаржы міндеттемесіне ие болуы үшін оның белгіленген мерзімде нақты ақша қаражаттарын алатын құқыққа ие болуы керек.

Мұндай міндеттеме қаржылық талап деп аталады. Оны делдалдар түпкілікті инвесторға бұдан былай тартымды болмайтындай етіп қайта құрады. Қаржы нарығында тікелей қаржыландырудың жетіспеушілігі байқалды, ал оны толықтыру үшін делдалдар пайда болады. Олардың көмегі арқылы несие беруші мен қарыз алушының арасындағы қиындықтар жойылады. Олар тікелей қаржылық талапты сатып алып, оны басқа сипаттамасы (өтеу мерзімі, номинал құны) бар тікелей болмайтын талапқа айналдырады да сатады. Түрлендірудің мұндай процесі делдалдық атауына ие, ал субъектілер қаржылық делдалдар немесе қаржы институттары деп аталады.

Қаржылық делдалдар көптеген артықшылықтарға ие. Ең алдымен, олар өз ісін жетік білуіне қарай мәміллерді ауқымының тиімділігі есебінен үнемге қол жеткізуге болатын мөлшерде жүзеге асырады. Екіншіден, қаржылық делдалдар трансакциялық шығындарды оңвй азайтады. Үшіншіден, олар ақпаратқа қол жеткізетін көптеген мүмкіндіктерге ие және олар оның шынайылғын оңай анықтай алады.

Қаржылық делдалдарға уақытша бос ақша қаражаттары бар (несие берушілер) экономикалық субъектілер де, ақша қаражаттарына мұқтаж (қарыз алушылар) субъектілер де мүдделік танытады өйткені олар қаржылық делдалдардан нақты артықшылықтары мен пайдасы бар қаржы өнімдерін алады.

Төртіншіден, делдалдар несие нарығының қауіпін азайтуға септігін тигізетіндіктен, олар уақытқа қарай немесе басқаша жолмен бірлестірілген несиені беру барысында несие берушілерге салым ақшаны қаржылық құралдардың түрлері бойынша бөлу арқылы қауіпті әртараптандырады. Қаржы делдалдары болмаса, несие қауіпі жоғарылап кетеді. Тек делдалдар ғана қарыз алушының төлем қабілеттілігін тексеретін жүйені жасайды және өз қызметін тарататын жүйені ұйымдастырады, оның бұл әрекеті де несие қауіпі мен несиелеу шығынын кемітеді.

Бесіншіден, қаржы институттары өз клиенттерінің өтімділік деңгейінің тұрақты болуын және қолма-қол ақшаны алудың мүмкіндігін қамтамасыз етеді, өйткені қаржы институттарының өздері қолма-қол ақша формасында өз активтерінің белгілі бір үлесін ұстау мүмкіндігіне ие. Екінші жағынан, мемлекет кейбір қаржы институттары үшін өтімділікті реттейтін заң нормаларын белгілейді. Мәселен, коммерциялық банктер үшін резервтеудің нормативтері арқылы орталық банктіқ және кассаның шоттарында ақша қаражаттарының ең аз шамасындағы қалдығын қолдау заңмен қамтамасыз етіледі.

Делдалдандырылған қаржыландырудың сызбаларын жүзеге асырудың нәтижесінде несие беруші де, қарыз алушы да өз пайдаларын алады:

• қаржы делдалдары қолайды жағдайда қарызды дайын күйінде беретін несие берушілерді іздестірудің мәселесін оңайлатады;

• экономикалық жағдай қалыпты болатын болса, қарыз алушының несие мөлшерлемесі қаржы делдалдарының көмегінен әдетте төмен болады, өйткені олар салымшының несиелік тәуекелділігін кемітеді және қаражатты тарту үшін ең төмен мөлшерлеменің белгіленуіне себепші болады. Делдалдың шығынымен бірге мөлшерлеменің бұл сомасы орналастырудың мөлшерлемесін тікелей несиелеу кезiндегi мөлшерлемеден жоғары белгілеудің кажеттілігің тудыратындай үлкен болмайды;

• _{қаржы делдалдары барлық салымшылардың ез салым ақшаларын бiр мезгiлде талап етпейтiндiктен және дел- далга қаражаттың түсуі уақытқа қарай бөлiнетіндiктен орын алуы мүмкін несие берушінің өтiмдiлiгiне артық- шылық берудің жене карыз алушының ұзақ мерзiмдi ссудасына артықшылық берудің арасындағы қарама- қайшылықты толықтырады;}

• _{қаржы институттары несиеге клиенттерден жинакталған қаражаттың есебінен ipi соманы бере алады.}

&&&

_{$$$002-009-002$3.2.9.2. Қаржылық делдалдардың негізгі санаттары}

_{Тәжірибеде қаржылық делдалдардың мынадай топтары}

_{бөлiп көрсетiледi:}

• _{депозит типiндегi қаржы мекемелері;}

• _{жинак мекемелерi;}

• _{инвестициялық қорлар;}

• _{баска да қаржы ұйымдары.}

_{Осылардьң iшiнде депозит типіндегі қаржы мекемелері кеңінен тараған. Тартылған қаражат банктiк, тұтынушылық және ипотекалық несиелердi беру үшiн пайдаланылады, Бұл топтьң негiзгi институтына коммерциялық банктер, жинақ}

_{институттары және несиелiк одақтар жатады. .}

_{Қаржы нарығында бос ақша қаражатгарды уақытша тарту және әр түрлi несиелерді беру бойынша көптеген қызмет түрлерiн ұсына алатын коммерциялық банктер маңызды рөл атқарады. Елдің акша-несие жүйесінде маңызды орын алатындықтан оларды мемлекет қатаң бақылап отырады.}

_{Сондай -ақ қаржы нарығында ұсақ жинақтар мен табыстарды}

_{шоғырландыратын жинақ мекемелері де маңызды орын алады: жинақ банктері мен кассалары, өзара жинақ банктері (AҚШ- тағы әр түрлi кооперативтiк банк мекемелерi), сенім-жинақ, банктері (Ұлыбритания), ссудалык-жинак қауымдастықтары (АҚШ), несие кооперативтерi (одақтар, қауымдастықтар).}

_{Жинақ банкi - бұл кассалық есеп айырысу кызметі бойынша жұмысты ұйымдастыратьн, бағалы қағаздар мен опера- цияларды, еркін айырбасталатын валютаны сатуды және сатып алуды жүзеге асыратын, азаматтарды несиелейтін, шағын сомаға салым ақшаны кабылдайтын мемлекеттің несие мекемесі.}

_{Келiсiмшарт негiзiнде әрекет ететің жинақ, мекемелеріне сақтандыру компанияларын және зейнетақы қорларын жаткы- зуға болады. Олар сақтандыру полисі иелерiнен және зейнетақы қорында шоты бар азаматтардан қаржыны тұрақты алуымен, яғни тұракты қаржы агынына ие болуымен сипатталады және каражатты табысы жоғары болатын ұзақ, мерзiмдi қаржылық құралдарға инвестициялайалады.}

_{Инвестициялық қорлар өздерінің бағалы кағаздарын (акцияларын, инвестициялық пайларын) инвесторға сатады және алынған қаражатты тiкелей қаржы міндеттемесін сатып алу үшiн найдаланады. Олардың негiзгi түріне өз пайын инвес- торға сататын және түскен қаражатқа көбiнесе акциялар мен облигацияларды сатып алатын пай (өзара) қорлары жатады. Пайдың құны өзгерiп отырады (әдетте, өседi) және бұл инвесторға, егер ол пайды пай қорына сататын болса, табыс}

_{алуына мүмкіндік бередi. .}

_{Экономикасы дамыған елдердің қаржы нарығында пай қорларының маңызы жоғары. Мәселен, AҚШ-тa ең серпiндi дамып келе жатқан инвестициялық қорга алғаш рет 1972 жылы пайда болған ақша нарығының пай қорлары жатады. Олардың айырмашылығы мынада: оларды номинал құны 1 млн доллар және одан жоғары болатын және төлемсiздiк тәуекелi төмен қысқа мерзiмдi бағалы қагаздарға инвестициялайды. Көптеген инвесторлар мұндай бағалы кагаздарга олардьщ құнының жоғары болуына байланысты қол жеткiзе алмайды. Ақша нарығының пай қорлары ұсақ инвесторларға нарықтың пайыз мөлшерлемесi бойынша өз салымынан табыс алуына мүмкiндiк бередi және мұнда қаражаттың кайтарылмай қалу тәуекелi аз болады.}

_{Қаржы делдалдарының соңғы тобына әр түрлі типтегі қаржылық комnанuялар жатады. Олар ақша қаражаттарының негiзгi бөлiгiн қысқа мерзiмдi мiндеттемелердi коммерциялық қағаз түрiнде сатудан алады. Бұл компаниялардың қызметі заңдық және атқарушы үкімет органдарының нормативтiк актi-. лерiмен реттеледi:}

Жоғарыда айтылғандай, Қазақстанда баяу және қиын болса да нарыкққа өту процессі жүріп жатыр, жаңа экономиқалық, қатынастар қалыптасып, салық және заң шығарушы базалар жақсарып, нарық инфрақұрылымы қалыптасуда және осы процестерді логакалық аяқталуы ретінде қаржылық нарық қалыптасуда. Қаржы нарығын құру және қызмет ету процестерін реттеу механизмін тиімді ұйымдастыру және оның дамуындағы негізгі шарттардың бірін, яғни дәлме-дәл құқықтық қамтамасыз етуді орындау — реформаның маңызды және бірінші кезектегі міндеті болып отыр. Мұндай жағдайда нарықтық экономиканың дамуына бірнеше мемлекеттік ведомстволардың қатысуы елдің қаржы нарығына қатысты стратегиялыкқ немесе жедел басқару шешімдерінің барлық оң және тepic жақтарын қарастыруға мүмкіндік береді.

&&&

$$$002-009-100$Дәріс №9.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Қаржы делдалдығының артықшылығы неде?

2.Қаржы делдалдарының негізгі санаттары неде?

3.Депозиттік мекемелердің ерекшелігі неде?

4.Жинақ мекемелерінің ерекшелігі неде?

5.Қаржы делдалдарын мамандандырудың артықшылығы неде?

&&&

$$$002-010-000$3.2.10 Дәріс №10.Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі

1. Банктердің функциялары мен түрлері

2. Коммерциялық банктердің делдалдық операциялары

&&&

$$$002-010-001$3.2.10.1.Банктердің функциялары мен түрлері

Бүгінгі таңдағы коммерциялық банктер – бұл ҚР заңдарына сәйкес депозиттік, ссудалық және басқа да операцияларды жүзеге асыратын коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғалар.

Банктердің қаржы нарығының субъектісі ретіндегі екі негізігі белгісі болады:

● қарыздық міндеттемелерінің қосарланған айырбасы, яғни олар өздерінің қарыздық міндеттемесін ( депозиттерін, жинақ сертификаттарын және т.б. ) орналастырады. Ал осының негізінде жұмылдырылған қаражатты басқалар шығарған қарыздық міндеттемеге, бағалы қағаздарға орналастырады.

● заңды және жеке тұлғалардың алдында борыштың тіркелген сомасымен шартсыз міндеттемені өз мойнына алу.

Банктердің өзіндік ерекшеліктеріне қарай оларды екі негізгі түрге бөлуге болады: эмиссиялық және эмиссиялық емес.

Эмиссиялық – бұл айналымға ақша белгілерін шығаруына айрықша құқығы бар орталық банк. Ол Қазақстанда ҚР Ұлттық банкі деген атауға ие. Оның басты міндеттеріне айналымға ақша шығару, банктердің арасында ақшалай тауардың саудасын жүргізу, банк жүйесінің эмиссиялық несие және есеп айрысу қызметін басқару жатады. Ол еліміздегі банктік жүйенің жоғарғы деңгейін құрайды.

Ұлттық банктің негізгі функцияларына мыналар жатады:

● Эмиссиялық – бұл орталық банктің ең маңызды функцияларының бірі. Қазіргі заманда қолма-қол ақшасызға қарағанда қолма-қол ақшаның маңызы артық болса да, банкнот эмиссиясы өз мәнін жоғалтпайды. Өйткені қолма-қол ақша төлемдерінің көп бөлігі үшін және борыштық міндеттемені түпкілікті өтеуге қаражатты қажет ететін несие жүйесінің өтімділігін қамтамасыз ету үшін бұрынғыша қажетті болып қала береді.

● Коммерциялық банктердің кассалық резервтерін шоғырландыру және сақтау функциясы. Оның мәні мынада: ұлттық несие жүйесіне мүше болып табылатын әрбір коммерциялық банк Ұлттық банктің резепвтік шотында оның салым ақша мөлшеріне арақатынасымен анықталған соманы сақтап қоюға міндетті.

● Елдің ресми алтын валюта резервін сақтайтын дәстүрлі функциясы.

● Үкімет органдарына несие беру және олардың есеп айырысу операциясын орындау. Мемлекеттік бюджеттерге жартысына дейін және одан да көп елдің ЖІӨ шоғырланады. Сол себепті Ұлттық банк үкіметтік мекемелер мен ұйымдардың, жергілікті үкімет органдарының шотын жүргізеді, осы шотқа олардың қаражатын шоғырландырады және оның төлемін жүзеге асырады.

● Мемлекеттік бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге асырады.

● Мемлекетке қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді тікелей ссуда формасында немесе мемлекеттік облигацияларда сатып алудың формасында несие береді.

● Үкіметтік органдардың тапсырмасы бойынша алтынмен және шетелдік валюталармен операцияларды жүзеге асырады.

● Ақша саясатының (ол ең алдымен ақша массасының өзгерісін реттейді) және несие саясатының ( несие мөлшерін, пайыздық мөлшерлеменің деңгейін және ссудалық капитал нарығының басқа көрсеткіштерін реттейді) шаралар жиынтығын білдіретін ақша-несие саясатын жүзеге асырады.

Коммерциялық банктер көбінесе өздері салым түрінде алатын ақшалай капиталдың есебінен өнеркәсіп, сауда және басқа да кәсіпорындарды несиелеу бойынша әмбебап оперцияларды орындайтын жеке және мемлекеттік бактерді білдіреді.

Коммерциялық банктердің функциялары:

◦ мерзімсіз депозиттерді шоғырландыру ( ағымдағы шоттарды жүргізу ) және осы банктің атына жазылған чектерді төлеу;

◦ кәсіпкерлерге несеи беру;

◦ барлық ұлттық шаруашылықтың ауқымында төлем айналымын ұйымдастыру әрі есеп айырысуларды жүзеге асыру және т.б.

Орындалатын функциялардың санына қарай коммерциялық банктерді әмбебап банк және мамандандырылған банк днп бөлуге болады.

Әмбебап коммерциялық банк – бұл көптеген қарржылық операциялар мен қызмет көрсетулерді орындайтын несие мекемесі.

Мамандандырылған банк – бір немесе бірнеше функцияны орындайтын, сонымен бірге нақты экономика саласында өз қызметін жүзеге асыратын несие мекемесі.

Банкті функциялық мамандауына қарай инвестициялық, инновациялық, ипотекалық банктерге бөлуге болады.

Инвестициялық және инновациялық банктер – облигациялық займдарды, акцияларды және басқа да бағалы қағаздарды шығару әрі ұзақ мерзімді ссудаларды ұсыну арқылы ақша қаражаттарын ұзақ мерзімге шоғырландыруға маманданады. Инновациялық банктер де инвестициялық болып табылады. Алайда олар тек технологиялық жаңа енгізулерді ( инновацияның ) әзірленуін және игерілуін несиелейді.

Ипотекалық банктер жердің және жылжымайтын мүліктің кепілімен қаражатты ұзақ мерзімге тарту және орналастыру бойынша несие операцияларын жүзеге асырады.

...

&&&

$$$002-010-002$3.2.10.2 Коммерциялық банктердің делдалдық операциялары

Банктер қаржы делдалы ретінде мынадай операцияларды орындайды:

1. несиедегі делдалдық;

2. есеп айырысудағы делдалдық;

3. кастодиандық делдалдық;

4. брокер-дилерлік делдалдық қызмет және т.б.

Банктер биржалардың міндетті қатысушысы болып табылады. Олар биржалық операцияларды дербес ұйымдастыра алады, әрі бағалы қағаздар саудасы бойынша операцияларды да дербес орындай алады.

Коммерциялық банктер өз клиенттеріне әр түрлі депозит түрінде ақша сақтаудың қолайлы формаларын ұсынады, бұл өтімділікте клиенттің қажеттілігін қанағаттандыра отырып, олардың сақталуын қамтамасыз етеді.

Банк бұдан басқа мына қызметтерді жүзеге асырады:

• пассивті операцияларды;

• активті операцияларды;

• меншікті операцияларды.

Пассивті операциялар өзіңдік қаражаттың, тартылған және эмиссиялған қаражаттардың есебінен банк ресурстарын қалыптастырумен байланысты болады.

Меншікті қаражатқа акционерлік, резервтік капитал және бөлінбеген пайда жатады. Олар бұл жерде өте маңызды рөл атқарады, себебі өзіңдік капиталдың кемуі кейде банкті банкротқа ұшыратады. Коммерциялық банктің активті операциясының негізгі көзіне тартылған қаражат жатады.

Тартылған қаражат коммерциялық банк ресурстарының негігі бөлігін құрайды. Бұлар депозиттер, сонымен бірге контокорренттік және корреспонденттік шоттар.

Депозиттер талап етілгенге дейінгі, мерзімді және жинақ салымдарына бөлінеді.

Контокоррент – біріңғай шот. Ол арқылы банк пен клиент арасындағы барлық есеп айырысулар мен несие операциялары жүргізіледі.

Активтік операциялар банк ресурстарын орналастырумен байланысты. Оған ең алдымен несие оперциялары жатады. Несие берудің мерзімі белгілі бір мезгілге берілетін мерзімді несие және банктің алғашқы талап етуі бойынша қайтарылуы тиіс онкольдық несие деп бөлінеді.

Ссудамен қамтамасыз ету тұрғысынан вексельдік, тауарлық, қор және банктік операциялар бөліп көрсетіледі.

Вексельдік операциялар вексель есебі бойынша операцияға және вексель кепілімен берілетін несие операциясына бөлінеді.

Банктің маңызды активтік операцияларының түріне тауарлық несие жатады. Ол тауардың және варрант ( тауардың сақталуы үшін қоймаға алынғаны туралы күәлік ), темір жол жүк құжаты, коносамент ( жүкті кемеге қабылдау туралы пороход қоғамының күәлігі ), жүкті тиеу туралы жүк құжат секілді тауарға ілеспе құжаттардың кепілімен берілетін қарыз болып табылады.

Банктің активтік операциясының тағы бір түріне қор операциясы жатады. Оның объектілері - әр түрлі бағалы қағаздар. Бұл операция бағалы қағаздармен қамтамасыз етілетін және банк өз есебінен сатып алатын несие түрінде болады.

Бактің аса маңызды делдалдық операцияларына инкассалық, аккредитивтік, аударымдық және комиссиялық сауда операциялары жатады.

Инкассалық операция аты айтып тұрғандай операция болып табылады. Ол арқылы банк өз клиентінің табыс етуі бойынша ақшалай және тауарлық есеп айырысу құжаттарымен ақшаны алады. Инкассаға чектер, вексельдер, бағалы қағаздар, шетелдік валюта және т.б. қабылданады.

Аккредитив – бұл аккредитивтік хатта көрсетілген шарттарда орындағанда компанияға немесе тұлғаға белгілі бір соманы төлеу туралы тапсырма.

Аударым операциясы банкке енгізілген алушының ақшасын басқа орында жүрген оған аударуды білдіреді.

Банктер жеке тұлғалар үшін мынадай сенімді (трастық) операцияларды орындайды:

1.мүліктік құқықтан уақытша айырылған тұлғалардың ( жетім-жесірлер, кәмелетке толмағандар ) мүліктерін уақытша басқару;

2.мұрагердің мүддесі үшін қайтыс болған тұлғаның мүлігін басқару;

3.капиталды көп пайда алу мақсатында басқару( акцияға, жылжымайтын мүлікке ақша салу );

4.құндылықтарды сйфтерде сақтау және т.б.

Банк операциясының бір түріне – лизингтік операция жатады. Банктер немесе лизингтік компаниялар өнеркәсіп, көлік және басқа да кәсіпорындарға машиналарды, құрал-жабдықтарды, өзге де негізгі қорларды ұзақ мерзімді пайдалануға белгілі бір жалдау ақысын белгілеумен береді. Банктер немесе лизингтік компаниялар жалға берілген мүліктің меншік иелері болып қалады.

Факторинг – бұл төлемдерді өндіріп алу бойынша және клиенттің табыстауымен бухгалтерлік есепті жүргізу операциясы.

2003-2015 жылдарға арналған ҚР Индустриялық-инновациялық даму стратегиясына сәйкес, екінші деңгейлі банктерге тәуекелділікті корпоративтік тұрғыдан басқару жүйесін енгізу жоспарында банк секторын одан ары дамытумен қатар белгілі бір банк қызметін көрсету бойынша мамандандыоылған банктерді құру жөнінде шаралар қабылданатын болады.

&&&

$$$002-010-100$Дәріс №10.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Банк дегеніміз не?

2.Банктің негізгі түрлері?

3.ҚР банктің қандай түрлері бар?

4.Коммерциялық банктер жүзеге асыратын делдалдық қызметтің мағынасы неде?

5. Коммерциялық банктердің негізгі пассивтік және активтік операциялары?

&&&

$$$002-011-000$3.2.11 Дәріс №11. Инвестициялық компаниялар және қорлар.    

^{1. Инвестициялық қорлардың қызметін} жүзеге асырудың негіздері

^{2.Инвестициялық қорлардың негізгі түрлері мен типтері}

&&&

$$$002-011-001$3.2.11.1 ^{Инвестициялық қорлардың қызметін} жүзеге асырудың негіздері

«Инвестиция» үғымы кең мағынасында ел экономикасын қажетті қаражатпен қамтамасыз етудің механизмін білдіреді. Бүл мөселені шешу үшін тиісті қаржы институттары қүрылады, онын ішінде инвестицшшық қорларды бөлін көрсетуге болады,

Ол қаржы нарығында инвесторлардың мүддесін қорғау мақсатында және ақша қаражаттарын тартудың есебінен әрі осы ақша қаражатгарын әртараптандыруды ескере отырып, бағалы қағаздарға кейін инвестициялаудың есебінен қауіпті азайту мақсатында жүмыс істейді. Бүл қорлардың маңызы жоғары, өйткені ол өз қолына түпкі есебінде өндірістің дамуына жүмсалатын үсақ салымшылардың қаражатын шоғырландырады, сондай-ақ бүл қорлар инвесторлар үшін ақша қаражаттарын салудың кездері болып табылады. Оны олар кәсіпорынның акциясына, облигациясына тікелей бағыттай алады, банк депозиітеріне салады және т.б.

Инвестициялық қор өзіндік акцияларды шығару әрі ашық орналастыру жолымен жөне тартылған қаражагтың есебіне бағалы қағаздардың инвестициялық портфелін қалыптастыру арқылы ақша қаражаттарын тарту бойынша қызметті жүзеге асыратын занды түлғаны білдіреді. Казақстанда ол акционерлік қоғам формасында қүрылады, кез келген заңцы және жеке түлға оның акционері бола алады.

Бүл қорлардың барлық қызметі әр түрлі бағалы қағаздарға инвестициялық салымдарды тартуға және тиісті табыс алу мақсатында портфельді қалыптастыруға негізделеді. Олар бүдан өзге қызмет түрлерімен айналыспайды.

Инвестициялық компания - бүл осы қордың қүрьштай-шылары және акционерлері болып табылатын бір немесе бір-неше занды және жеке түлғалардың қаражатын тартатын жабық инвестициялық қор| Өз акционерлерінің айналысқа шығарған акцияларын сатып алуға міндетті болмайды, ал оның жарғылық капиталы жалпы акционерлер жиналысының шешімінсіз қосым-ша акцияларды шығару арқылы кобейгілмейді немесе акциялар-дың бір болігін өтеу арқъшы кемітілмейді. ЯЛнвестициялық компаниянын акциялары қор биржаларында аиналысқа түседі. Компанияның күн сайын акция бағасын белгілейтін міндетгемесі болмайды, артықшылыгы бар акцияны шығаруға күқығы бар.

Үлестік (шартты) және акционерлік (корпорациялық) инвестициялық қорлары бөліп көрсетіледі.

Үлестік инвестициялық қор (шартты) бьшайша бәлінеді:

• ашық - пайды 2 аптада ең аз дегенде 1 мәрте сатып алады;

• жабық - жарнашының (пайшы) пайда (үлесті) сатып алуға қүқығы болмайды;

• интервалды - пайды жылына ең аз дегенде 1 мәрте сатып алуы керек.

Оның жарғылық капиталы қүрылтайшылардың (үлескер-лердің) салым қаражатының үлестерінен қүралады. Оның басқа қызмет түрлерін атқаруға қүқығы болмайды, бағалы қағаздар үйымдастырылған нарыққа түспейді.

Сонымен қатар акционерлік қор акцияларды айналысқа шығару жолымен жарғылық қорды қалыптастырад

Инвесторлық қордың акционерлік формасының артықшы-лығы мынада: нарықта пайға қарағанда акцияны сату оңай, қордың акционері жай АҚ-дағы секілді акцияны сатып алуды талап ете шіадьқ Акционерлік инвестициялық қордың негізгі сипаттамасы мынада: ол басқа қызмет түрлерін жүзеге асыр-майды және жай акциядан езге қаржылық қүраладарды шығар-майды. Қордың бағалы қағаздары үйымдастырылған нарықта айналысқа түспейді, ал жарғылық қор акциялардан қүралады.

Инвестициялық стратегиясының сипатына қарай шарт-ты түрде мына санаттарға бөлінуі мүмкін:

1. Бағамдарының тәуекелі шектеулі бағалы қағаздарға капн-талды инвестициялаушы.

2. Бағалы қағаздар бағамының тәуекелі шектеулі жоғары болған жағдайда табыстың өсіміне бағдарланушы.

3. Қаржылық активтерді әртараптандырушы.

4. Ақша нарығының пайыздық молшерлеіуіесін капиталдандыруға маманданушы.

Бірінші санатқа кебінесе жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік инвестициясын жөне тәуекелі төмен багалы қағаз-дарға жатқызылган мемлекеттік емес облигацшіларды сатып алатын үжымдық инвестиция мекемесі жатады.

Екінші топқа үзақ мерзімді инвестицияларды жүзеге асыра-тын қорлар кіреді. Олар акцияның базасында пайда болған бағалы қағаздарды, айырбасталатын облигацияны және акцияны сатып алады. Мүндай компанияның клиенттеріне қауіпі жоғары болатынына қарамастан өз акцияларының ең аз дегенде бір бөлігін орналастыруға келісімін берген түлғалар жатады.

Үшіншісіне әр түрлі бағалы қағаздарға үзақ мерзімді қаражат салымдарын диверсификациялайтын қорлар жатады, ейткені бүл капиталдан айырылып қалудың қауіпін азайтатын сенімді әдіс болып табылады. Мүндай инвестициялық стратегияны жүргізу үшін үлкен капиталға ие болу керек.

Төртінші топ ақша нарығының пайыздық мөлшерлемесін капиталдандыруға маманданған қорларды қамтиды. Олар өте қысқа мерзімді инвестицияларды жүзеге асырады, тіпті бір күн-дік мәмілелермен де айналысады. Сол себепті де капиталдан айы₇ рылыи қалудың қауігіі аз болады. Портфельдік инвестицияның қүрылымы мен мүндай инвестициялық қорлардың клиентурасы әр түрлі - банк депозиті бойынша табыспен салыстырғанда өз ақшаларына ең жоғары пайызды алғысы келетін жеқе түлғалар мен фирмалар.

Әрбір елдегі инвестициялық қорлардың қызметі қор нары-ғының ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болады. Көптеген елдердің портфельдік инвестициясының қүрамында акциялар емес, облигациялар мен қысқа мерзімді бағалы қағаздар басымдылықтарға ие.

Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде көбінесе акция, мемлекеттік облигация, қысқа мерзімді бағалы қагаздар және т.б. секілді акцияның белгілі бір типтерін басқаратын маманданған инвестиці-шлық қорлар көптеп кездеседі. Мысалы,

Қор негізінен ұсақ, жеке инвесторлардың есебінен акция-ларды айналымға шығару арқылы ақша қаражатгарын тартады. Қор түскен қаражатқа кәсіпорындар мен банктердің бағалы қағаздарын сатьш алады және өз салымшыларын акция бойынша белгілі бір табыспен қамтамасыз етеді.

Инвестициялық қор өз қызметіиде нақты қагидаларды басшылыққа алады:

• инвестициялық салымдарды әртараптандыру;

• бағалы қағаздармен аса қауіпті операцияларды жүзеге асыруға тыйым салу;

• бағалы қағаздарды сатып алуда кәсіби тәсілдемені қолдану;

• жеке инвесторға қарағанда мол қаржыға ие болуД) Инвестициялық қор өндіріспен және сауда-саттықпен

айналыспайды (бағалы қағаздар мен қаржылық қүралдардан езге), кез келген кепілдік түрін бермейді, басқа инвестициялық қорлардың, сондай-ақ кастодианның, тіркеушінің және бірлес-кен түлғалардың эмиссиялық емес бағалы қағаздарын, акция-ларын сатып алмайды; 6 айдан көп болмайтын мерзімге банк-терден қарыз қаражатын тартады, бағалы қағаздармен кепілдікті мәмілелерді орындайды, қарызды кез келген төсілмен береді, сонымен бірге опциондықжәне фьючерстік шарт мәмілелерімен, маржа, «ықшамдап сату» мәмілелерімен айналысады.

Инвестициялық қордың үйымдық қүрылымын былайша корхетуге болады: акционерлердің жалпы жиналысы -» басқарма —> инвестициялық қордың басқарушысы.

Кез келген АҚ акционерлерінің жалпы жиналысының қүзы-ретгілігіндегі негізгі мәселелерден басқа инвестициялық қорда олар мынадай мәселелерді шешеді:

• инвестициялық қордың типін қайта қүру (өзгерту) туралы;

• инвестициялық деюіарацияға өзгертулер меи толық-тыруларды енгізу туралы;

бағалы қағаздар портфелінің басқарушысымен, сондай-ақ тіркеушілері және кастодиандармен келісімшартқа отыру (бекіту) туралы.

Қордың атқарушы органына басқарма жатадьіі Басқар-маның заңца қарастырылған қүзыреттілігінен озге де өз қүзырет­тілігі болады, мысалы, ол бүқаралық ақпарат қүралдарында басқарушының қызмет нәтижесін және қордың қызметі мен. қаржылық жағдайына қатысты нәтижелерді үдайы жариялап отырады. Басқарманың мүшелері лауазымды түлғалардың, осы қорды басқаратын басқарушының, брокердің функцияларымен айналыспайды (тыйым салынған).

Инвестицгылық қордың басқарушысы - бағалы қағаздардың портфелін басқару бойынша кәсіби қызметті орындайтын және инвестициялық қормен бекітілгеи келісімшарітың негізінде әрекет ететін занды түлғаі Мүндағы міндетті шарт - тиісті лицензі-шның болуы. Басідрушы бағалы қағаздардың портфелін басқару жөніндегі келісімшарзты бір мезгілде бір немесе бірнеше инвестициялық қормен бекіте алады," алайда бүл арада инвестициялық декларацияның мазмүны әр түрлі болуы керек.

Инвестициялық қордың қызметі Қазақстан Республикасы-ның қолданысындағы зандар жиі бүрмаланған жағдайда, басқа-рушының лицензиясы қайтарылып алынған жағдайда және қорлар озіндік акцияларды өзара сатып алуға қабілетсіз болғанда тоқгатылады

&&&

$$$002-011-002$3.2.11.2 Инвестициялық қорлардың негізгі түрлері мен типтері

Казақстан Ресітубликасының заңдары инвестициялық қорлардың белгілі бір типтерін анықтап береді.

Екі негізгі тииі: өзара қор және инвестициялық компания бөліп көрсетіеді.

Өзара бар барлық тілек білдіруші инвесторлардың қаража-тын тартатын және өздері айналысқа шығарған акцияны өз акционерлерінен сатып алуға міндеттеме қабылдаған ашық ин-вестициялық қор болып табыладьг/Олар қосымша эмиссияны жүзеге асыру қажет болғаи жағдайда жалпы акционерлер жиналысының шешімінсіз акцияны шектеусіз мәлшерде шығара і алады. Ол (өзара қор) артықшылығы бар акцияны шығармайггын. Сонымен қатар өзара қор былайша сипатталады: оның акцияТ^тЖ үйымдастырылмаған нарықта айналысқа түседі, акцияға бағаны күн сайын белгілеп отыру міндеттемесі заңмен анықталған.  "Қазақстанның инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамының (бұдан әрi - Қор) инвестициялық декларациясы "Қазақстан инвестициялық қоры туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзiрленген және инвестициялаудың мақсатын, стратегиясын, бағыттарын, тәуекелдердi басқару саясатын, бағалы қағаздардың әр түрi бойынша бағалы қағаздар портфелiн әртараптандыру нормаларын және Қордың инвестициялық жобаларға қатысуын тоқтату шарттарын айқындайды.

        Қор жүзеге асыратын инвестициялаудың мақсаты жаңадан құрылатын және жұмыс iстеп ұйымдардың жарғылық капиталдарына қатысу жолымен экономиканың шикiзаттық емес секторындағы бәсекеге қабiлеттi өндірiстердi құру жөнiндегi жеке ceктордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету болып табылады.

      Қор жұмыс iстеп тұрған өндірістерді кеңейтуге, қайта жаңартуға және техникалық қайта жарақтандыруға, сондай-ақ тауарлар шығару және қызметтер көрсету жөнiндегi перспективалы жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған ақталатын және тиiмдi инвестициялық жобаларды қаржыландыруға қатысады.     Қор, егер инвестициялық жоба:       1) Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келсе;       2) экономикалық және қаржылық параметрлерi бойынша тартымды болып табылса;       3) ұйымдардың технологиялық әлеуетiн ұлғайтуға, өнiм өндiрудiң және қызметтер көрсетудiң сапасы мен көлемiнiң өсуiн арттыруға, шикiзат пен материалдарды қайта өңдеудi тереңдетуге, жоғары технологиялық өнім шығаруға бағытталса ұйымдарды инвестициялауға қатысады.       4. Инвестициялық жобаларды қарау мен iрiктеу тәртiбi Қордың Директорлар кеңесiнiң шешiмiмен бекiтiледi.       5. Қордың инвестицияларын ұйымның жарғылық капиталына жүзеге асыру үшiн:       iрi акционер ретiнде жобаны орындауды ұйымдастырудың тиiстi деңгейiн қамтамасыз ететiн, жобаның техникалық-технологиялық жағын жүзеге асыру үшiн жеткiлiктi тәжiрибесi бар стратегиялық инвестордың қатысуы. Стратегиялық инвестор ретiнде бiр инвестор да, сол сияқты инвесторлар тобы да қатыса алады;       инвестициялық жобаны iске асыратын ұйым қызметiнiң аясына немесе саласына салым салу тәжiрибесi бар институциональды инвесторлардың қатысуы орынды болып табылады.       6. Қор:       бәсекеге қабiлеттi салалар мен кластерлердi қалыптастыратын өзара байланысты кәсiпорындардың;       экспорттық бағыттылығы басым қосылған құны жоғары өнiмдер өндiрiсiне және халықаралық еңбек бөлiнiсiнде қазақстандық ұйымдардың қатысуын ұлғайтуға бағытталған инвестициялық жобаларға бағдарланады.       7. Қордың қаражаты салынған акциялар құнының өсiмi мен ұйымдардың жарғылық капиталдарына қатысу үлесi Қордың табыс табуының негiзгi нысаны болып табылады. Дивиденд нысанындағы ағымдық кiрiстердiң өсуiн Қор өз қызметiнiң басымдығы ретiнде қарастырмайды.       8. Қор уақытша бос ақшаны iшкi және сыртқы рыноктардағы мемлекеттiк және мемлекеттiк емес бағалы қағаздарды қоса алғанда, Қордың осы инвестициялық декларациясы айқындайтын шекте және тәртiппен өтiмдi активтерге орналастыруды жүзеге асырады.       Қор уақытша бос ақшаны дербес не сенiмдi басқарушы арқылы басқаруға құқылы.       Уақытша бос ақшаны сенiмдi басқарушы арқылы басқару шарттары Қор мен сенiмдi басқарушы арасында жасалатын шартпен айқындалады. Қордың уақытша бос ақшасын орналастыру уақытша бос ақшаның жалпы көлемiнiң мынадай мөлшерлерi шегiнде Қордың Директорлар кеңесiнiң шешiмi бойынша жүзеге асырылады:       1) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағалы қағаздары - 10 пайызға дейiн;       2) халықаралық қаржы ұйымдары шығарған бағалы қағаздар - 100 пайызға дейiн:       Халықаралық Қайта құру және Даму банкi;       Еуропа Қайта құру және Даму банкi;       Азия Даму Банкi;       Ислам Даму Банкi;       Еуропа Инвестициялық Банкi;       Халықаралық қаржы корпорациясы;       Америкааралық Даму Банкi;       Халықаралық Есеп айырысу Банкi;       Африка Даму Банкi;       3) Standard & Poor's шәкілi бойынша ВВВ-дан немесе Moody's шәкiлi бойынша Ваа3-тен төмен емес немесе Fitch Ratings шәкiлi бойынша BBB-дан төмен емес кредит рейтингi бар елдердiң мемлекеттiк бағалы қағаздары - 70 пайыздан аспайды;       4) өз қызметiн Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын қор биржасының ең жоғары санатының тiзiмiне енгізiлген қазақстандық эмитенттердiң мемлекеттiк емес бағалы қағаздары - 25 пайыздан аспайды, қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарын қоспағанда - 50 пайыздан аспайды;       5) Қазақстан Республикасының егемендiк рейтингінiң бiр деңгейiнен төмен емес кредит рейтингi бар қазақстандық эмитенттердiң шетел мемлекеттерiнiң заңнамасына сәйкес шығарған мемлекеттік емес бағалы қағаздары - 25 пайыздан аспайды;       6) Standard & Poor's шәкiлi бойынша ВВВ-дан, Moody's шәкiлi бойынша Ваа3-тен төмен емес немесе Fitch Ratings шәкiлi бойынша ВВВ-дан төмен емес кредит рейтингі бар шетелдiк эмитенттердiң мемлекеттiк емес бағалы қағаздары - 20 пайыздан аспайды;       7) осы тармақтың 1)-6) тармақшаларында көрсетiлген қаржы құралдары базалық активтер болып табылатын туынды құнды қағаздар - 20 пайыздан аспайды;       8) шетел банктерiндегi (Standard & Poor's шәкiлi бойынша ВВВ-дан немесе Moody's шәкiлi бойынша Ваа3-тен төмен емес немесе Fitch Ratings шәкiлi бойынша BBB-дан төмен емес кредит рейтингi бар) салымдарға (депозиттерге) және шетелдiк банктер шығарған депозиттiк сертификаттарға - 50 пайыздан аспайды;       9) тазартылған қымбат бағалы металдар уәкiлеттi мемлекеттiк органның лицензиясы болған кезде - 20 пайыздан аспайды;       10) екiншi деңгейдегi банктердiң депозиттерi. Қор заңнамада белгiленген тәртiппен депозиттерге уақытша бос ақшаны кемiнде 3 (Үш) екiншi деңгейдегі банктерге орналастырады. Олардың әрқайсысының депозит сомасы уақытша бос ақша мөлшерiнiң 30 (отыз) пайызынан аспауы тиiс.       5000 (бec мың) айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшердегі уақытша бос ақша екiншi деңгейдегі бiр банктiң депозитiнде орналастырылуы мүмкiн.       9. Қор Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатына сәйкес экономиканың шикiзаттық емес секторындағы отандық және шетелдiк ұйымдар арасындағы өзара тиiмдi өндiрiстік кооперацияны дамыту үшiн шетелде инвестициялауды жүзеге асырады.       10. Шетелдiк инвестицияларды жүзеге асыру кезiнде Қор өздiгiнен немесе қазақстандық инвестормен бiрлесiп, инвестиция жүзеге асырылатын елдiң заңнамасына сәйкес олар қабылдаған шешiмдi және/немесе тосқауыл болатын акциялар пакетiн айқындауға мүмкiндiк беретiн шетелдiк заңды тұлғаның жарғылық капиталындағы үлестi сатып алады.

  Тәуекелдердi басқару саясаты

      11. Қор ұйымдардың қаржылық тұрақтылығын және олардың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруға ықпал ететiн инвестицияларды салалық және аумақтық әртараптандыру негiзiнде инвестициялық тәуекелдердi басқарудың ұтымды саясатын жүргiзедi. Қордың Директорлар кеңесi тәуекелдердi басқару саясатының өзекті мәселелерiн ашатын құжатты бекiтедi.       12. Қор өзiнiң инвестициялық қызметiнде инвестициялық жобаларды дамытуға (қаржыландыруға) мынадай кезеңдiк әдiстi ұстанады: инвестициялық жобалар бойынша ақпараттарды алдын ала талдау, жинау және өңдеу, техникалық-экономикалық негiздеменi (бизнес-жоспарды) дайындау, жоспарлы-болжамдық құжаттаманы әзiрлеу, маркетингтiк, инжинирингтiк және өзге де зерттеулер жүргiзу, жарғылық капиталға қатысу, инвестицияларға бақылауды ұйымдастыру және жоспарлы кiрiстiлiк деңгейiн қамтамасыз ете отырып, Қордың жобаға қатысуын тоқтату.       13. Ұйымның жарғылық капиталына Қордың бақылаусыз қатысуы кемiнде 49 пайызды құрауы тиiс.       Бұл ретте ұйымның жарғылық капиталына Қордың 700 млн. теңгеден аспайтын мөлшерде қатысуы туралы шешiмдi Қордың Директорлар кеңесi қабылдайды. Қор басқармасы ұйымның жарғылық капиталына 700 млн. теңгеден аспайтын мөлшерде қатысуы туралы шешiм қабылдауға құқылы.       Қор ұйымдардың жарғылық капиталдарына өзiнiң қатысу үлесiн 49 пайыз шегiнде ұтымды етуге құқылы, бұл үшiн Қор басқа акционерлермен жасалған келiсiмдердiң және инвестициялық жобаларды iске асырудың шарттары негiзiнде ұйымның акцияларын портфелдi инвесторларға және қолданыстағы заңнамаға сәйкес басқа да сатып алушыларға сатуға құқылы.       14. Қазақстан Республикасының экономикасын дамыту үшiн стратегиялық маңызы бар iрi инвестициялық жобалар үшiн жобаның бастапқы кезеңiн қаржыландыру үшiн жоба бастамашысының қаражаты жеткiлiксiз болған кезде техникалық экономикалық негiздеменi (ТЭН) әзiрлеу, Қор стратегиялық инвестордың жобаға қатысуы басталғанға дейiн Қордың Жарғысына сәйкес Қордың Директорлар кеңесiнiң шешiмi бойынша бастапқы кезеңдердiң жұмыстарын орындау үшiн жобаның бастапқы кезеңдерiн қаржыландырудың негізгi бөлiгін уақытша өзiне қабылдай алады. Қор iрi инвестициялық жобаларды iске асыру үшiн жарғылық капиталды одан әрi қалыптастыру кезiнде осы Декларацияның 13-тармағының ережелерiн басшылыққа алады. Қордың TЭH-дi әзiрлеуге байланысты шығыстары инвестициялық жоба бойынша шығындарға күрделендiруге жатады және орналастырылатын акцияларға ақы төлеу және жаңадан құрылатын және жұмыс істеп тұрған ұйымдардың жарғылық капиталындағы үлестер ретiнде ескерiледi.       15. Ұйымдардың акцияларына Қордың ақы төлеу мерзiмдерi мен мөлшерi ұйымдардың жасалған келiсiм-шарттар (жеткiзiлiмдер, мердiгерлiк және басқалары) жөнiндегi төлемдер кестелерiн ескере отырып, ұйымдармен жасалған Инвестициялық жобаларды бiрлесiп iске асыру туралы шарттарға сәйкес айқындалады.       16. Қор ол жарғылық капиталына қатысатын ұйымдарды басқарудың мониторингiн, сондай-aқ электрондық түрде ұсынылатын есеп беру негiзiнде жүйелi және жоспарлы байқау арқылы инвестициялық жобалардың мониторингiн жүзеге асырады. Мониторинг мыналарды қамтиды:       1) инвестициялық жобаны іске асыру және инвестициялық ресурстарды тиiмдi пайдалану туралы ақпаратты жинау және жүйелі таңдау;       2) ұйымдардың қаржы-экономикалық және өндiрiстiк-техникалық жай-күйiн және олардың қызметiнiң саланы, өңiрдi және республиканы тұтастай дамытуға әсерiн талдау;       3) ұйымдардың басқару сапасын бағалау және олардың қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға бағытталған шараларды әзiрлеу.       Қор ұйымдардың ашықтығын қолдауға ықпал етедi және олардың қызметiнiң аудитiне қатысады.

  Портфельдi әртараптандыру нормалары

      Инвестициялардың салалық және аумақтық құрылымдары ұйымдардың бағалы қағаздар портфелiн әртараптандыру нормаларының негізiнде инвестициялық портфельдiң сапасына қойылатын мынадай талаптарды ескере отырып айқындалады:       Қазақстан Республикасының резидент ұйымдарына инвестициялар үлесi Қордың меншiктi капиталының кемiнде 70 пайызын құрауы тиіс;       ЭҚЖЖ (экономикалық қызмет түрлерiнiң жалпы жiктеуiшi) номенклатурасы бойынша салалардың бiрiне инвестициялардың үлесi Қордың меншiктi капиталының 25 пайызынан аспауы тиiс.       Қорды 50 млрд. теңгеге дейін күрделендiру кезiнде бір ұйымға және онымен тiркелген құрылымға инвестициялар үлесi меншіктi капиталдың 20 пайызынан, 100 млрд. теңгеге дейiн меншiктi капиталдың 15 пайызынан аспауы тиіс.

 Қордың инвестициялық жобаға қатысуын тоқтату шарттары

      Ұйымдардың жарғылық капиталдарындағы акциялар мен қатысу үлестерi құнының жоспарланатын өсімiн қамтамасыз ету шамасына қарай Қор оларды басқа ұйымдарға сатудан алынған капиталды кейіннен қайта инвестициялау үшiн ұйымдардың акционерлерiне де, сол сияқты бағалы қағаздардың ұйымдастырылған рыногына да оның иелiгіндегi акциялар мен қатысу үлестерiн сатуды жүзеге асыратын болады.       19. Қордың инвестициялық жобаға қатысуын тоқтату шарттары әрбiр жекелеген жағдайда ұйымдармен жасалатын Инвестициялық жобаларды бiрлесiп iске асыру туралы шарттармен айқындалады.       20. Қордың инвестициялық жобаға қатысу мерзiмі жобаның бизнес жоспарына сәйкес айқындалады.       21. Қор акционерлердi және инвестициялық жобалардың өзге де мүдделi қатысушыларын Қорға тиесiлi акцияларды сату ниетi туралы алдын ала хабардар етедi.       22. Қордың Директорлар кеңесiнiң шешiмiне сәйкес Қорға тиесiлi қаржы құралдарын сатудың мерзiмдерi мен тәртiбiн айқындайды.

&&&

$$$002-011-100$Дәріс №11.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Инвестициялық қор дегеніміз не?

2.Инвестициялық компанияның негізгі мақсаты?

3. Ашық және жабық инвестициялық қордың айырмашылығы неде?

4.Инвестициялық қорлардың типтері?

&&&

$$$002-012-000$3.2.12 Дәріс №12. Арнайы мамандырылған қаржылық несиелік институттар

1. Несиелік серіктестіктер

2. Қаржылық компаниялар

&&&

$$$002-012-001$3.2.12. 1. Несиелік серіктестіктер

Қаржылық нарықта елеулі орынды белгілі бір шаруашылық субъектілерін қаржыландыру мен оларға қызмет көрсету мақсатында құрылған банк болып табылмайтын заңды тұлғаны білдіретін несиелік серіктестіктер алады. Олар қз қызметтерін ссудалық және басқа да банктік операцияларды жүргізеді елдің тиісті мемлекеттік органы берген лицензия негізінде жүзіге асырады.

Құрылтайшылық келісімшарт негізінде жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында құрылған олар өз жарғысына сәйкес қызмет етеді. Несиелік серіктестіктің қатысушыларының саны 3 – тен кем болмауы керек, олар оның міндеттемелері бойынша жауап береді және олар енгізілгенміндетті салымдар мен қосымша жарна құны серіктестіктің қызметімен байланысты зиянды тәукелән көтереді.

Несиелік серіктестік өз міндеттері бойынша барлық мүлкімен жауап береді және өзінің қатысушыларының міндеттері бойынша жауап береді.

Ол коммерциялық ұйым бола отырып, Қазақстан Республликасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігінің

лицензиясы негізінде жекелеген банктік және басқа да операцияларды орындайды.

Несилік серіктекстіктерді мемлекеттік қолдау ауыл шаруашылығы өндірісін несиелеу үшін тиісті жылдың бюджеттерінде қарастырылған сома шегінде республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүзіге асырылуы мүмкін. Несиелік серіктестіктің құрылтайшылық құжаттары құрылтайшылық келісімшарт және жарғы болып табылады.

Құрылтайшылық келісімшартта ҚР заң актілерімен қарастырылған мәліметтерді басқа мыналар болуы керек:

• серіктестікке кіргенде төленетін міндетті салымның ең аз шамадағы

көлемі;

• қатысушылардың міндетті тқлемдерді төлеу шарттары және тәртіптері;

• таза табыста бөлу тәртіптері;

Жарғыда ҚР заі актілерімен қарастырылған мәліметтерден басқа мыналар

болуы керек:

• фирманың атауы және орналысқан жері;

• қатысушылардың міндеттері және құқықтары;

• қатысудың шарты және тәртібі;

• жарғылық капиталдың көлемі туралы мәлімет;

• қатысушылардың қосымша жарналарын төлеу шарты және тәртіпбі;

• несиелік серіктестіктің органдары туралы ереже, шешім қабылдау тәртібі, соның ішінде, қатысушылардың жалпы жиналысында бар және ұсынылған қатысушылардың төрттен үш бөлігінің көпшілік дауысы қажет сұрақтар бойынша ережелер;

• несиелік серіктестіктің органдары арасында өкілеттіңтерді бөлу;

• ақша орналастыру тәртібі;

• жарғыға өзгертулер және толықтыруларды еңгізу тәртібі;

• резервтік капиталды қолдану және қалыптастыру тәртібі.

Несиелік серіктестік Агенттікке өзінің жарғысына енгізген толықтырулар мен өзгертулер туралы оны қабылдаған күннен бастап 1 ай ішінде хабарлауы қажет.

Несиелік серіктестіктің қатысушылар мынандай әрекеттерге құқылы:

• оның қызметтерін пайдалануға;

• басқа ісіне қатысуға;

• несиелік серіктестіктердің органдарын сайлау және сайланбалы болуға;

• серіктестіктің қызметінен табыс алуға;

• құрылтайшылық құжаттар және қолданыстағы заңға сәйкес несиелік серіктестіктерден табыс алуға;

• қолданыстағы заңмен және несиелік қатынастың жарғысымен қарастырылған тәртіпке қатысуға тиым салуға;

• несиелік серіктестіктің жарғысымен қарастырылған тәртіпте оның бухгалтерлік және басқа да құжаттарынан оның қызметі туралы ақпарат алуға.

Қатысушылардың ҚР заң актілеріне және жарғылық құжаттарында қарастырылған басқа да құқықтары болуы мүмкін.

Несиелік серіктестіктеге қатысушылық мынадай жағдайларда тоқтатылады:

• өз еркімен шығу;

• өз үлесін несиелік серіктестіктердің талабы бойынша қатысушылар қатарынан шығару;

• несиелік серіктестіктің қызметінің тоқтатуы;

• ҚР заңдарымен қарастырылған басқа да жағдайларда.

Несиелік серіктестіктен ерікті түрде шығу туралы өтініш басқармаға берілуі керек, ол өтінішті берілген күннен бастап 1 ай ішінде қарастыруы керек және серіктестіктің жалпы жиналысында қорытынды шығаруы тиіс.

Несиелік серіктестікке қатысуы несиелік серіктестік алдындағы алынған мүліктің міндеттемелері орындалғаннан кейін, қатысушының ерікті шығужолымен тоқтауы мүмкін.

Серіктестіктің қатысушысы өз міндеттерін бұзғанда, орындамағанда, сонымен қатар серіктестікке зиян келтіргенде, серіктестік жалпы жиналыс шешіммен сот арқылы қатысушыны еріксіз түрде қатысушылар қатарынан шығаруға және мұндай қатысушы үлесін қайта сатып алуға құқығы бар.

Қандай да бір несие серіктестігі қатысушысының өзін несие серіктестігінен мәжбүрлеп шығарғаны және өзінің үлесін мәжбүрлеп сатып алғаны туралы шағымы сот тәртібіменшешіледі.

Несиелік серіктестіктің қатысушысына үлесін еріксіз сатып алғандығы және несиелік серіктестіктен шығарылып тасталғандығы туралы шешімімен соттық тәртіпте шағымдануына болады.

Несиелік серіктестіктердің ұйымдастырушылық құрылымын мынадай түрде ұсынуға болады

Несиелік серіктестіктің органдарына мыналар жатады:

• жоғарғы орган – несиелік серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы;

• ақтарушы орган – басқарма;

• бақылаушы орган – ревизиялық комиссия.

Қадағалау кеңесін құруды несиелік серіктестіктің жарғысы қарастыруы мүмкін.

Несиелік серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысын жүргузу тәртібі оның жарлығымен қарастырылады.Дәл осы жалпы жиналыс жарғының мақсаты мен міндеттеріне сәйкес шешім қабылдайды, басқарманың шешімін бекітеді немесе қабылдаудан бас тартады.

Несиелік серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының ерекше компетенциясына мынадай ішкі ережелерді және басқа да құжаттарды бекіту жатады:

• қызметтің бағыты;

• несиелік және инвестициялық саясат;

• басқарма мүшелерінің, ревизиялық комиссияның және басқа да қызметкерлердің еңбекақылары көлемін анықтау;

• қатысушылардың қосымша жарналарды беру тәртібін бекіту;

• активтерді есептен шығару тәртібі;

• несиелік серіктестікке қатысушыларды қабылдау және шығарып тастау;

• жылдық шығындар жіне кірістер сметасын және оның орындалуының есебін бекіту және т.б.

Егер жалпы жиналыста қатысушылар саны 50%дан кем болмамаса, одан жалпы жиналыс заңды болады.Егер күн тәртібіне енгізілген сұрақтардың шешімі білікті қатысушыларддың көптігімен немесе бірауыздан шығу керек болса, оған барлық қатысушылардың жарты бөлігі қатысса, онда жиналыс өкілетті шешім қабылдайды.

Несиелік серіктестіктің басқармасы жалпы жиналыспен тағайындалады, ол ағымдағы қызыметті басқаруды жүзеге асырады және жалпы жиналыста өз қызметі туралы есеп береді.

Басқарманың өкілеттіктері:

• несиелік серіктестіктің қызыметіндегі ішкі ережелерді қабылдау және келешекте олардың өзгерістері туралы есеп беру;

• неиелік инвистициялық саясат жөніндегі ұсыныстарды дайындау және оларды жалпы жиналыстың қарастыруына беру, ішкі несиелік саясат және несиелік комитет туралы ережелерді дайындау;

• жылдық табыстар және шығыстар сметасын беру және оның орындалуына есеп беру;

• жылдық қаржылық есеп беруді ұсыну және дайындау;

• несиелік серіктестікке қатысушылардың кіру және шығу сұрақтары бойынша құжттарды дайындау және оларды қатысушылардың жалпы жиналысына шығару;

• несиелік серіктестіктің ағымдағы қызметімен байланысты баасқа да өкілетттерді жүзеге асыру.

Басқарма бірыңғай бола алмайды және оның мүшелерінің саны тақ болуы қажет, бірақ үштен кем болмауы қажет.Басқарманы төраға басқарады, ол несиелік серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысында тағайындалады.

Жалпы жиналыстың шешім і бойынша басқарманың төрағасы мен мүшелері

несиелік серіктестіктің қатысушылары болмайтын тұлғалардан тағайындалуы мүмкін.Бірақ басқарманың құрамында бір немесе бірнеше несиелік серіктестікке қатысушылар болуы керек.

Егер жиналысқа оның 2-3 мүшесі қатыссса,басқарма оның қарамағындағы сұрақтарды шешуге құқылы.Шешім басқарма мүшелерінің көпшілік даусымен қабылданады.

Несиелік серіктестіктің ревизиялық комиссия болуы қажет.

Ревизиялық комиссияға несиелік серіктестіктің, несиелік комитет басқармаларының төрағасы және мүшелері, олардың жанұялары мен жақын туған-туыстары кіре алмайды.

Ревизиялық комиссияның өкілеттері:

• жоспарлы және жоспарсыз тексеріс өткізу жолымен несиелік серіктестіктің, оның органдары тұлғаларының жасаған операциялары және қызметтерін несиелік серіктестіктің ішкі құжатттарының ҚР заңнамасына сәйкестігін анықтау;

• жалпы жиналысқа және басқармаға несиелік серіктестіктің қызметін жақсартуға ұсыныстар беру.

Несиелік серіктестік лицензия негізінде жекелеген банктік және басқа да операция түрлерін жүзеге асыруға құқылы:

• кассалық операциялары: қабылдау, беру, қайта санау, айырбастау, іріктеу, банкноттар мен тиындар орау және сақтау;

• аудару операциялары: ақшаны аудару бойынша тапсырыстарды орындау;

• қарыздық операциялар: қайтарымдылық, мерзімдік және төлемдік шарттарында несиелерді ақша формасында беру;

• несиелік серіктестікке қатысушылардың тапсырыстары және олардың банктік шоттары бойынша есептеулер;

• сейфтік операциялар; құжаттық формада шығарылған бағалы қағаздарды, құжаттарды және құндылықтарды сақтау бойынша қызметтер;

• лизингтік қызметтер;

• несиелік серіктестікке қатысушылардың банктік шоттарын ашу және жүргізу;

• серіктестікке қатысушылар үшін олардыңміндетті салымдары және қосымша жарналар сомасы шегінде ақша формасында орындалуын қарастыратын банктік кепілдемелерді, банктік тапсырыстарды және басқа да міндеттемелерді беру;

• шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру.

Несиелік серіктестіктер өз қызметтерін үйлестіру, қорғау және жалпы қызығушылық ұсынуы, біріккен жобаларды жүзеге асыру және басқа да міндеттерді шешу үшін ҚР заңнамасына сәйкес несиелік серіктестікассоциациясы (одақтар) формасында құрылуы мүмкін.

&&&

$$$002-012-002$3.2.12.2 Қаржылық компаниялар

Қаржы нарығында үлкен бөлікті әр түрлі қаржылық компаниялар алады. Олар комерциялық банктерден қол жетерлік және арзан несие ала алмайтын жеке тұлғалар мен кәсіпорындарға қысқа және орта мерзімді, сонымен қатар лизингтік несиелерді беруге негізделеді.

Көбіне қаржылық компаниялар несиелерді жоғары деңгейлі тәукелмен береді. Бұл ұйымдардың қаражаттары банктік несиелер есебінен, коммерциялық қағаздарды сатудан, ұзақ және қысқа мерзімді міндеттемелерді эмиссиялау есебінен қалыптастырылады. Олардың капиталының негізі бөлігі – қарыз қаражаттары.

Қаржылық компанияларды былайша бөлуге болады:

• тұтынушылық несиелеумен айналысатын, мысалы шағын ссудалар;

• кәсіпорынды несиелеумен айналысатын;

• факторигтік;

• лизингтік;

• ипотекалық;

• инвестициялық компаниялар;

• алғашқы ұйымның өнімдерін сатып алуды қаржыландырумен айналысатын;

• «кэптивтік» компаниялар;

• форфейтингті және т.б.

Факторингтік компаниялар комерциялық банктердің холдинктік компанияларының еншілес кәсіпорындарын білдіреді және фактура - шоттарынды сатып алу мен дебиторлық қарыздар бойынша төлемдерді жинау арқылы өз клиенттеріне «несие береді».

Лизингтік компания машиналарды, жабдықтарды әрі қарай сатып алу мүмкіндігі арқылы жалға берумен айналысады. Яғни, қымбат тұратын жабдықты сатып алуға жеткілікті ақшасы жоқ , шаруашылық жүргізуші субъекті сол жабдықтың меншік иесі болмаса да , оны өз мақсаттарына пайдалана алады жіне оның құнын амортизация есептей отырып, біртіндеп төлей алады.

Ипотеалықтар жерді және жылжымайтын мүлікті кепілге қою арқылы кішігірім көлемдегі несиелер береді. Олардың клиенттері тиісті несиелерді банктерден алуға мүмкіндіктері жоқ жеке тұлғалар болып табылады.

«Кэптивтік» деп бөлшек сауданың басты қатысушылары мен автокөлік өндірушілерінің бақылауындағы және өздерінің туған фирмаларының өнімдерін сатуды қаржыландыруға көмектесетін қаржылық сауда компаниялары аталады.

Инвестициялық компаниялар – бұл қаржылық ресурстарға мұқтаж үкіметтік органдар мен жеке фирмалардың нарыққа қарыздық міндеттерімен және акцияларының жаңа шығарылымдарын шығарумен айналысатын фирмалар.

Ломбард дегеніміз қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі өкілетті органның және ҚР Ұлттық банкінің тиісті лицензиясы болған кезде ұлттық валютадағы банктік және басқа да операциялардың түрлерімен айналысуға құқығы бар, банк болып табылмайтын, заңды тұлғаны, коммерциялық ұйымды білдіреді. Ломбард мынадай операциялармен айналыса алады:

• ломбардтық операциялар: депозитке салынған, жеңіл сатылатын бағалы қағаздарды және басқа да жылжитын мүлікті кепілге алу арқылы қысқы мерзімді несие беру;

• лизингтік қызмет;

• бағалы металдарды мен тастарды бар әшекей бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;

• сейфтік операциялар: сейфтік жәшіктерді, шкафтарды және бөлиелерді кепілге қоюмен қоса, құжаттық түрде шығарылатын бағалы қағаздарды, клиенттердің құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша қызметтер.

Ломбардтық ,лизингтік операцияларды ,бағалы металдары мен асыл тастар бар әшекей бұйымдарды сатып алу ,кепілге қабылдау ,есепке алу, сақтау және сату бойынша операцияларды жүргізуге арналған лицензия ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігімен береді\

Сейфтік операцияларды жүргізуге арналған лицензияны берілген формада және тек Агенткттіктің лиццензиясы болған кезде ғана ҚР Ұлттық банкі береді.

Ломбартар өз қызметін шаруашылық етуші серіктестіктер түрінде де құрып атқара алады. Ломбартың құрылтайшылары мен қатысушылары ретінде жеке және заңды тұлғалар – ҚР резиденттері және резидент еместері бола алады.

Ломбардты ашуға рұқсатты алу үшін Агенттікке мынадай құжаттарды ұсыну қажет:

• ашуға рұқсат беру туралы өтініш;

• құрылатын ломбардтың құрылтай құжаттарының нотариалдық түрде куәландырылған үш данасы: мемлекеттік және орыс тілдеріндегі құрылтай шарты (бар болса) және жарғысы.

Өтініш соңғы қосымша ақпаратты немесе қосымша түрде сұралған құжатты ұсынған күннен бастап бір ай ішінде құрылады.

Құрылтайшылар ломбардты ашуға рұқсат алған күннен бастап бір айдан кешіктірмей, оны мемлекеттік тіркеуден өткізу үшін әділет органдарымен хабарласады.

Егер де құрылтай құжаттарында өзгертулер мен толықтылрулар туындаса,онда олар алдын ала Агенттікпен келісулері керек.

Құрылтай құжаттары ҚР қолданысындағы заңдарына сәйкес келмеген жағдайларда ломбардты ашуға рұқсат берілмейді.

Агенттік төмендегі негіздердің кез келгені болған жағдайда ломбардты ашуға рұқсат беруден бас тарта алады:

• заңды тулғаны ломбард ретінде мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап негізгі алынуы мүмкін мәліметтердің дұрыс еместігі анықталған жағдайда;

• заңды тұлғаны ломбард ретінде мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап алты ай ішінде банктік операцияларды жүргізуге лицензия алмаған жағдайда.

Ломбардтың кейбір басқарушы қызметкерлерін тағайындау алдын ала Агенттікпен келісуді талап етеді. Атап айтқанда, бірінші басшы мен бас бухгалтердің кандидатуралары келісілуге тиіс. Бірінші басшыны лауазымға тағайындаудың шартты талабы жоғарғы білімнің болуы тиісті бағыты бойынша орта арнайы білімнің болуы қажет болып табылады.

Агенттікке келісім алу рәсімі үшін мына құжаттар ұсынылады:

• басшы қызметкердің лауазымына сайлау үшін ұсынылатын кандидатураны тағайындау туралы ломбардтың өкілетті органының шешімі;

• Басқарушы қызметкер немесе кандидат туралы мәліметтер.

Кандидатқа келісім алу құжаттары ломбардтың өкілетті органының оны лауазымға тағайындау туралы шешім шығарған күнінен бастап отыз күн ішінде ұсынылуы тиіс.

Ломбардтың басқарушы қызметкерлері үш айдан артық Агенттіктің келісімін алған дейін өз міндеттерін атқара алмайды.

Ломбардтар операцияларды жүргізудің жалпы талаптары туралы ереже болған кезде ғана өз қызметін атқара алады, оны ломбардтың жоғарғы органы бекітеді және онда мынадай ақпараттар кқрсетілуі тиіс:

• берілетің несиелердің шекті соммасы мен мерзімдері;

• берілетің несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің шекті көлемі;

• операцияларды жүргізудің мөлшерлемелері мен тарифтері;

• ломбардтың және оның клиенттерінің құқықтары мен міндеттері, олардың жауапкершілігі;

• кепіл билеті жоғалған кезде келіп берушіге дубликаттарды беру тәртібі.

Операцияны жүргізу туралы ереже ломбард клиентінің көзіне тез түсетін жерде бірге орналасады.

Егер ломбард ҚР заңнамасын бұзған жағдайда оған мынадай шаралар қолданылуы мүмкін:

• банктер тұралы заңға сәйкес шектеулі әсер ету шаралары;

• бекітілген ҚР заң актілері негізінде айыппұлдар салынады;

• негіздеие бойынша лицензияны уақытша тоқтата тұру немесе қайтарып алу.

Агенттік ломбардтар қызметін тексеруді ҚР заңнамасының талаптары сәйкес жүргізеді. Ломбардтар филиалдар мен өкілдіктер аша алады. Егер олар филиалды әділет органдарына тіркегеннен кейін он төрт күн ішінде ашса, онда ломбард Агенттікке филиалдың ашылғандығы жайлы таныстыру хатын әділет органдарының куәлігімен бірге ұсынады.

Ломбард мынадай жағдайларда жабылуы мүмкін:

• ерікті жабылуы кезіндегі қатысушылар шешімі бойынша;

• еріксіз жабылу кезіндегі, яғни ҚР заң актілеріне сәйкес сот шешімі бойынша.

Ломбардтың ерікті жабылуы үшін Агенттіктен рұқсат алудың міндетті шарты - өз міндеттемелерін өтуге ақша қаражаттарының жеткілікті болуы.

&&&

$$$002-012-100$Дәріс №12.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Несиелік серіктестік дегеніміз не?

2.Оны құру тәртібі қандай?

3.Несиелік серіктестіктің қызметі қандай?

4.Қаржылық компания дегеніміз не?

5. Қаржылық компаниялардың қызметі қандай?

6. Қаржылық компаниялардың қандай түрлері бар?

&&&

$$$002-013-000$3.2.13 Дәріс №13. Қор биржасы, оның құрамы мен қызмепттері

1.Биржаның функциясы мен мәні

2.Қазақстандық қор биржасы

&&&

$002-013-001$3.2.13.1.Биржаның функциясы мен мәні

Қор биржасы нарықтың ауыстырмайтын қаржылық делдалы болып табылады, өйткені қаржылық құралдардың негіздері үлес салмағы сонда айналыста болады және ол ресурстардың бір субъектіден екіншісіне қозғалысын реттейді.

ҚР «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңына сәйкес қор биржасы – акционерлік қоғам формасында бағалы қағаздардың кәсіби қатысушыларымен құрылған және қызметі өзін - өзі қаржыландыру қағидасына негізделген коммерциялық емес ұйым. Ол лицензия негізінде әрекет етеді және басқа биржалар қызметін атқара алмайды. Қор биржасы бағалы қағаздармен операциялар жүргізе алатын қосымша құрылымдық бөлімшелерді ашуға құқығы бар, сонымен қатар филиалдар мен өкілдіктерді де аша алады.

Ұйымдастырушылық тұрғыдан қор биржасы төмендегілермен айналаса алады:

-бағалы қағаздармен мәмілелер жүргізуге арнайы құрылған сауда алаңын өз клиенттеріне ұсынуы;

-бағалы қағаздар саудасын ұйымдастыру;

-бағалы қағаздарға баға белгілеу;

-өз мүшелеріне ұйымдастырушылық, ақпараттық кеңес беруші қызметін көрсету;

-жеке талдаулық зерттеулерді жүргізу;

-құқықтық қатынастар субъектілеріне арасында клиринг жүргізу.

Экономикалық тұрғыда қор биржасы мына функцияларды атқарады:

-баға белгілеуші – биржа экономикалық тұрғыда негізделген бағаны белгілеуге мүмкіндік береді;

-бағаны болжау және ақпараттық – талдаулық – биржа мүмкін болатын сұраныс пен ұсыныстың даму үрдесін анықтау бойынша ғылыми – зерттеу орталығы болып табылады;

-тәуекелді сақтандыру (мерзімді биржа мәмілелеріне ғана тән);

-бағаны тұрақтандырушы функциясы – биржада бағаның ауытқу амплитудасы ескеріле отырып, күн сайынғы баға тербелісі анықталады. Мұның аясынантыс әрекет ету мүмкін емес;

-қор биржасы кез келген заңды тұлға ретінде өз клиенттері алдында белгілі бір жауапкершілікте болады. Ол бағалы қағаздар нарығы субъектісінің шеккен зиянының орнын толтыруға және өз функциясын дұрыс орындамаған, заңды бұзған, биржалық сауда ережесін немесе коммерциялық құпияны ашып қойған жағдайда жауапқа тартылуы тиіс.

&&&

$$$002-013-002$3.2.13.2 Қазақстандық қор биржасы.

Экономикадағы өзгерістер жаңа экономикалық жағдайларға сәйкес ресурстарды, оның ішінде қаржы ресурстарын үйлестірудің формаларын қолдануды қажет етеді.

Қор биржасы-бұл бағалы қағаздардың бірқалыпты айналысы үшін қажетті жағдайлармен қамтамасыз ететін ұйым. Қор биржасының мәні және атқаратын қызметтері келесілерден көрінеді:

-қор нарығында биржалық делдалдардың бағалы қағаздарды сату жолымен уаұытша бос ақшалай қаражаттарды жұмылдыру және шоғырландыру;

-өндірісті және ел үкіметінің шығыстарын несиелеу және қаржыландыру;

-бағалы қағаздармен жасалатын операцияларды шоғырландыру, сұраныспен ұсыныстың деңгейін көрсеттетін бағаларды белгілеу және жасалған капиталды қалыптастыру.

Қор биржасы қаржы ресурстарын жинақтау, шоғырландыру және қайта бөлу процесін ұйымдастырушы экономиканың басты буыны болып табылады. Ол қаржы және өндірістік капитал арасында делдал бола отырып, экономикалық дамудың қозғаушы күштерінің бірі болып саналатын инвестициялық процеске ықпал етеді.

Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының даму болашағы үшін ресурстарды жинақтау (материалдық база, адамдарды оқыту, заңдарды шығару, технология мен ақпараттық база) сұрақтарын ғана қамтып қоймай, сондай-ақ нарыққа өту барысында туындайтын макроэкономикалық және басқару шешімдерін талдау және стратегиясын қамтитын бағалы қағаздар нарығын дамытудың ұзақ мерзімді саясаты қажет.

ҚҚБ алғаш рет банкаралық валюталық биржа ретінде 1993 жылы құрылды. Мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша бірінші сауда 1997 жылдың 19 қыркүйегінде болды.

Акционерлердің жалпы жиналысының негізгі қызметі биржалық сауданың ережелерін қабылдау болып табылады:

1. бағалы қағаздарды шығару шарттары;

2. листинг процедурасы;

3. бағалы қағаздардың негізгі параметрлері;

4. сауда қатысушыларына қойылатын талаптар;

5. қатысушылардың құқықтары;

6. есептеу тәртібі мен мерзімі

&&&

$$$002-013-100$Дәріс №13.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Қор биржаның экономикалық мәні?

2.Қор биржаның функциялары?

3.Қазақстандық қор биржасы қай жылы құрылды?

4.Қор биржаның баға белгілеуші функциясы нені білдіреді?

&&&

$$$002-014-000$3.2.14 Дәріс №14. Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және бақылау

1.Қазақстандағы мемлекеттік реттеуші органдар

2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі мен Ұлттық банкінің құрылымы және олардың қызметтері

&&&

$$$002-014-001$3.2.14.1 Қазақстандағы мемлекеттік реттеуші органдар

Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысына сәйкес қаржы нарығындағы қызметті реттеу және қадағалауды жүзіге асыратын өкілетті орган 2004 жылы құрылған – Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі болып табылады.

Оның міндеттері:

1. қаржылық қызметті тұтынушылардың заңды және құқықтық мүдделері бұзуға жол бермеу шараларын жүргізу;

2. қаржы ұйымдарының түрлеріне сәйкес қызмет жүргізудің бірдей талаптарын құру;

3. қаржы ұйымдарыныңтүрлеріне сәйкес қызмет жүргізудің бірдей талаптааарын құру;

Агенттіктің негізгі функцилары:

1. қаржы ұйымдарының ашулуына рұқсат берілуі мен қайтарып алынуын, олардың өз еркімен қайта ұйымдастырылуы және жойылуын, қаржы ұйымдарының бөлімшелерін ашуға келісімін, сонымен қатар көрсетілген рұөсаттарды тіртібін анықтау;

2. белгіленген тәртіпте қаржылық ұйымдардың басқарушы қызметкерлерін бекітуге келісу немесе бас тарту;

3. Қазақстан Республикасының заңнамасында көрсетілген жағдайларға сәйкес қаржы нарығында кәсіби қызметті жүргізуге лицензияны қайтарып алу, тоқтату және беру тәртібін, қаржылық ұйымдардың аудитін реттеу;

4. Қазақстан Республикасының аумағында қаржы ұйымдары, қаржылық қызметті тұтынушылар, басқа да заңды және жеке тұлғалар үшін орындалуы міндетті нормативтік – құқықтық актілерді шығару;

5. қаржылық ұйымдар үшін пруденциялық нормативтерді және басқа да міндетті нормалар мен лимиттерді бекіту;

6. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкімен бірігіп, халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық және басқа да есеп берудің формаларын, сонымен қатар қаржылық ұйымдар мен олардың аффилиирленген (үлестес) тұлғаларымен берілу тізімін және мерзімін анықтау;

7. қаржылық ұйымдардың Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру, бухгалтерлік есеп стандарттары туралы заңдарының орындалуына бақылау жасау;

8. Қазақстан Республикасының заңдарымен қарастырылған жағдайларда және шегінде қаржылық ұйымдар мен олардың аффилиирленген (үлестес) тұлғаларының қызметін бақылау;

9. Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған санкциялар және шектеу шараларының әсерін қолдану тәртібін анықтау;

10. Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған жағдайларда Қазақстан Республикасының Үкіметімен ақылдасу бойынша қаржылық ұйымдардың акцияларын мәжбүрлі түрде сатып алу туралы шешім қабылдау;

11. Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған жағдайларда қаржылық ұйымдарды тарату комиссиялары қызметін бақылау;

12. қаржылық ұйымдар туралы мәліметтерді жарыққа шығару.

&&&

$$$002-014-002$3.2.14.2 Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі мен Ұлттық банкінің құрылымы және олардың қызметтері

Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігі қаржы нарығында бір жағынан мемлекеттік бағалы қағаздарын эмиссиясын жүзеге асырушы орган, ал екінші жағынан мемлекеттік реттеуші орган ретінде қызмет етеді.

Осыған байланысты қаржы нарығын реттеу процесіне қатысатын негізгі ішкі министірліктің бөлімшелері мыналар:

1. Қаржылық – валюталық бақылау комитеті.

2. Қазынашылық.

3. Бас салық инспекциясы.

4. Қаржы министрлігінің Мемлекет мүлік және активтерін басқару департаменті.

5. Жекешелендіру жөніндегі депортамент.

6. Кедендік бақылау комитеті.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қаржы нарығын реттеу саласындағы маңызды функциясы – Қаржылық – валюталық бақылау комитеті тарапынан қаржылық бақылауды жүргізу болып табылады. Ол өз бетімен ревизиялар мен тексерулерді ұйымдастырып жүргізеді, бюджеттік және бюджеттен тыс қорлардың орындалуын, ақша айналымының ұйымдастырылуын, валюталық және несиелік ресурстардың қолданылуын, мемлекеттің ішкі және сыртқы қарыздарының, мемлекеттік резервтердің жағдайын және тағы сол сияқтыларды бақылайды.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің мемлекеттік қаражаттарды мақсатты және үнемді қолданылуын жүзеге асырратын басқа да бір бөлімшесі Қазынашылық және оның аумақтық органдары болып табылады. Қаржылық тәртіпті жақсарту мақсатында оған мынадай құқықтар берілген:

• министрліктерде, ведомстволарда, кәсіпорындарда, мекемелерде және ұйымдарда ақша құжаттарын, бухгалтерлік есеп тіркеулерін, есеп берулердің, жобаларың, сметалардың және Қазақстан Республикасының республикалық бюджетінің қаражаттары пайдалану және есептеумен байланысты басқа да құжаттарын пайдалану және тексерумен байланысты басқа да құжаттардың тексеруін жүргізу;

• Қазақстан Республикасының республикалық бюджетінің қаражаттары пайдаланатын кәсіпорындардың, мекемелердәі, ұйымдардың шоттары бойынша операцияларды тоқтату;

• кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдардың бюджеттік және бюджеттік емес қаражаттарды мақсатсыз пайдалануы жағдайында айыппулдың салынуы мен төленуі;

• өазынашылық органның лауазымды тұлғасының жазбаша нұсғауы негізінде қаржылық тәртіпті бұзғанын растайтын құжаттарды алып тастау;

• тексеріліп жатқан органдардың басқарушыларыныан және басқа да лауазымды тұлғаларынан бюджеттің орындалу тәртібінде көрсетілген бұзушылықтарды және жетіспеушіліктерді жоюын талап ету.

Бас салық инспекциясы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің құрылымына кіретін функционалдық және аумақтық белгілері бойынша ұйымдастырылған біріңғай инспекциялау жүесі болып табылады. Бұл бөлімше мынадай міндеттері орындайды: салық заңнамасының орындалуын бақылау; Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітелген бюджетке төленетін салық және басқа да төлемдердің дұрыс есептелгенін, толықтылығын және өз уқытында төлегендігін Қазақстан Республикасы субъектілерінің, жергілікті өзін - өзібасқару органдарының тексеруі.

7. Басқа міндеттермен қатар, Қаржы министрлігінің Мемлекет мүлкін және активтерін басқару департаментінің негізгі міндеттеріне мемлекеттің пайларын, акционерлік қоғамдар және компаниялардың акция пакеттерін басқаруды қамтамасыз ету жатады. Аталған департаменттің қарамағында 1995 жылға дейын Орталық тіркеуші және Орталық депозитарий қызметін атқарған Ақпараттық – есептер орталық қалып отыр.

Қаржы нарығын реттеу мақсатында жекешелендіру жөніндегі департамент мынадай қызметтерді орындайды:

• мемлекеттік мүлікті жекешелендіру мәселелеріндегі мемлекеттік саясатты жүзеге асыру;

• мемлекеттік пайларды, акционерлік қоғамдарғың акция пакеттерін басқару;

• Қазақстан Республикасының мемлекеттік меншігіндегі объектілерді сақтауды ұйымдастыру;

• Бекітелген тәртіп бойынша инвестициялық – жекешелендіру қорын лицензиялау және олардың қызметін бақылауды жүзеге асыру.

2004 жылдан бері Кеден комитеті Қазақстан Республикасы Өаржы министрлігінің құрамына енді. Кеден комитеті – атқарушы биліктің мемлекеттік құқықтық қорғау органы және кеден ісі саласында, сонымен қатар салық және т.б. байланысты салаларды өзінің міндеттерін, тапсырмаларын орындауға арнаулы өкілеттілік берілген орган болып табылады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі мемлекеттің негізгі банкі ретінде қаржы нарығында өзіндік, сонымен бірге оның қаржы құралдары арқылы белсенді операция жүргізетін мамнданған делдал және мемлекеттік реттеу органы ретінде рөл атқарады.

Қазақстан Республикасы Ұлтық банкі мемлекеттік өарыздары орналыстыру бойынша мемлекеттік агент бола отырып, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен бірге мемлекеттік өарыздарды реттеуге қатысады және Қазақстан Республикасының Үкіметі шығарған бағалы қағаздарды сатады және сатып алады. Сонымен қатар ол мемлекеттік бағалы қағаздардың жекелеген түрлермен операция жүргізу бойынша клирингтік және есеп айырысу орталығының депозитарий функциясын атқарады.

Қазақстан Республикасының Өаржы нарығы мен өаржылық ұйымдар реттеу және қадағалау жөніндегі агенттік те акционерлік банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы проспектісіне тіркеуге дейін міндетті сараптама жүргізеді.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі реттеу саласында мыналарды жүзіге асырады:

• Қазақстанның экономикалық дамуына және оның әлемдік экономикаға шоғырлануына мүмкіндік беретін ақша айналысы, несие, банктік есептеулерді ұйымдастыру және валюталық қатынастар саласында мемлекеттік саясатты жасау және жүргізу;

• Тұрақты ақша несие және жүесімен қамтамасыз етуге үлес қосу.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі өзінің қызметін жүргізу барысында басқармаға, директоратқа, негізгі аймақтық және областық басқармаға бөлінеді.

Басқарма жоғары басқарушы орган болып табылады және оны төраға басқарады. Басқарма 9 адамнан: төрағадан, оның 4 орынбасары, Парламенттің 1 өкілі, Президенттің 1 өкілі және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі кабинетінің 2 өкілінен тұрады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің жедел басқару органы – Директорлар кеңес «директорат). Ол Үкіметке және Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің төрағасына қатысты мәсілелерді қоспағанда, өзінің қарамағындағы барлықмәселелерді шешеді. Директораттың құрамына төраға, оның орынбасарлары және департаменттік директорлары: ақша – несиелік операциялардың, банктік қадағалау, халықаралық қатынастар, эмиссиялық – кассалық операциялар, бухгалтерлік есеп және бюджеттің, төлем жүесінің тағы басқалардың орынбасарлары кіреді.

Жүенің үйлестірушілік және реттеушілік рөлін атқара отырып, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі өздерінің барлық функцияларын аумақтық бөлімшелер арқылы атқарады.

Оның негізгі функцияларына мыналар жатады:

• ақша –несиелік реттеу;

• несие ақшасын эмиссиялау;

• несие мекемелерінің қызметін бақылау;

• басқа да несие мекемелерінің кассалық резервтерін сақтау және жинақтау;

• комерциялық банктерді қайта қаржыландыру;

• Үкіметтің несие – есеп айырысудағы қызмет көрсетуі;

• Алтын – валюталық резервтерді сақтау.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі қызметінің негізгі мақсыттарының бірі – экономиканы төлем құралдарымен үздіксіз қамтамасыз ету, елдің несие нарығында функцияларын жүзеге асыруға жағдай жасау, есеп айырысу жүесін жақсарту, банктік қызметті реттеу.

Ұлттық банктің маңызды функциясы – банктердің, жинақтаушы және басқа да қаржылық мекемелердің салымдарын сақтау. Олар резервтер деп аталады. Олар ақша айналымын басқару, өтімділікті қамтамасыз ету және коммерциялық банктердің несиелік қызметін басқару үшін қажет.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің ақша – несие саясатының басты міндеті – ақша бірлігінің тұрақты сатылу күшін сақтау және ақша қаражаттарымен есеп айырысулардың икемді жүесін қамтамасыз ету. Бұл саясат мемлекеттік жалпы экономикалық реттеудің негізгі бөліктерінің бірі, ол жоғарғы нарықтық коньюнктураның сақталуына, өндірісте дағдарыстық жағдайлардың және жұмыссыздықты болдырмауға бағытталады.

Ақша – несиелік реттеуге Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі мынадай негіздгі құралдарды қолданады:

• есептік пайыздың өзгертуі;

• банктің міндеттері резервтер нормаларының өзгертуі;

• ақша нарықтағы операциялар.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі ақша аналымын және несиені реттейді, ұлттық валютаның айырбастау бағамының қозғалысын тұрақтандырады және бақылайды, іскер белсенділік, баға, жұмыспен қамту деңгейіндегі ауытқуларды теңестіреді.

Сонымен қатар ол ұлттық қарыздарды басқару, валюталық реттеу, үкіметтің қаржылық операциялары сияқты салаларда үкіметтің агенті бола алады. Ол үкіметтік депозиттерді басқарады. Үкіметтің кірістері мен шығыстары Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің шоттары бойынша өтеді. Осыдан басқа банк үкіметке облигацияларды шығарудың ең қолайлы кезеңін, олардың бағасын, табыстылығын анықтауға көмектеседі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің ең негізгі міндеттерінің бірі – мемлекеттік қарызды басқару, демек айналымдағы тікелей және кепілденген облигациялардың орналасқан бөлігінің мақсатты өзгеруі. Мемлекеттік қарызды басқару үкіметтің мақсаттарымен байланысты болуы қажет. Мысалы, қазыналық саясатқа қарсы болмау қажет. Бұл кезде мынадай мәселе туындауы мүмкін: бір жағынан үкіметті қолма –қол ақшасыз қалдыруға болмайды, екінші жағынан – ақшаны алу бюджет тапшылығымен күресті әлсірету қажеттілігімен байланысты болуы

&&&

$$$002-014-100$Дәріс №14.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Қаржы нарығы реттеу дегеніміз не?

2.Қаржы нарығын реттеудің негізгі түрлері қандай?

3.Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу дегеніміз не?

4. Қаржы нарығын қоғамдық реттеу дегеніміз не?

5. Қаржы нарығын өзін-өзі реттеу дегеніміз не?

&&&

$$$002-015-000$3.2.15 Дәріс №15. Өзін-өзі реттейтін ұйым

1. Өзін-өзі реттейтін ұйымдардың қызметтерін жүзеге асыру негіздері

2 Қазақстандағы өзін-өзі реттейтін ұйымдар. Олардың рөлі мен міндеттері

&&&

$$$002-015-001$3.2.15.1 1. Өзін-өзі реттейтін ұйымдардың қызметтерін жүзеге асыру негіздері

Өзін-өзі реттейтін ұйым (ӨӨРҰ) — бұл бағалы қағаздар нарыгының кәсіби қатысушыларының қауымдастық формасында, epіктi түрде, олардың кәсіби мұдделерін қорғау мақсатында құралатын коммерциялық емес және мемлекеттік емес ұйым. Ол бағалы кағаздар нарығының инфрақұрылымынын тиімді жұмыс істеуі үшін жағдай жасайды.

Мемлекеттік реттеу жеткіліксіз болған жағдайда қаржы нарығының күрделенуі мен кеңеюіне байланысты инвестициялық бизнес қатысушыларының кәсіби қауымдастықтары пайда болады. Олар қауымдастық мүшелеріне ғана емес, биржалық сауда қатысушыларының кең шеңберде залал әкелетін жеке тұлғалардың әділетсіздігін іздеп табады. Өйткені, кәсіби адамдарға деген қоғамдық сенімділіктің төмендеуі олардың бизнестерінің негізін бұзады және пайданың азаюына әкеледі. Қаржы нарығының ішкі реттеуінде кәсіби қауымдастықтардың мүдделері көбіне мемлекеттің мүдделерімен сәйкес келеді.

Өзін-өзі реттейтін ұйым өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес лицензия негізінде жүзеге асырады. ӨӨРҰ-ның әр турлі турлерін лицензиялаудың өзіндік ерекшеліктері бар. Қор биржасы, бағам белгіеуші ұйым, Орталық депозитарий өздерінің тікелей қызметтері бойынша лицензиясын алғанда ӨӨРҰ мәртебесін қабылдайды, ал қауымдастық бұл мәртебені тек өздері қауымдастық ретінде лицензия алғаннан кейін ғана алады. Өзін-өзі реттейтін ұйымдарды құрудың мақсаты, қаржылық нарық қатысушыларының қызметтеріндегі белгілі бір бағыттардағы ішкі реттеу болып табылады.

Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының өзін-өзі реттейтін ұйымдарының негізгі міндеттері:

• бағалы қағаздар нарығы кәсіби қатысушыларын тиімді қызмет ету үшін тиісті жығдайлармен қамтамысыз ету;

• бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары клиентерінің және бағалы қағаздар иелерінің мүдделерін қорғау;

• бағалы қағаздармен оперцияларды жүргізудің ережелері мен стандарттарын жасау.

Өзін-өзі реттейтін ұйымдардың кәсіби қызмет етуінде міндетті ережелерді жасап шығаруға, кадрлардың кәсіби дайындалуын жүзеге асыруға, қаржы нарығында жұмыс істеу үшін талаптарды бекітуге құқығы бар; мемлетекеттік басқару органдарында, қаржы нарығы қатысушыларының байланысын және мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету.

Кәсіби қатысушылардың ӨӨРҰ-ның құрылтайшылық құжаттары және қызмет ету ережелерінде мынадай талаптар қойылуы қажет:

• ұйым мүшелерінің кәсіби біліктілігі (техникалық қызметкерден басқа);

• бағалы қағаздар нарығында кәсіби кызметті жүзеге асыру стандарттары;

• бағалармен айлалы әрекеттерді шектейтін ережелер;

• есеп жыне есеп беруді жүргізу құжаттары;

• ұйымға кіру, шығу немесе одан шығарып тастау тәртібі;

• ұйымның басқару органдарына сайлануында және ұйымды басқаруға қатысуға ӨӨРҰ мүшелерінің тең құқықтарының болуы;

• ұйым мүшелерінің арасында жинақтарды, төлемдерді, ұстап қалуларды тарату;

• ұйым мүшелеріне қатысты клиенттердің талаптары мен шағымдарын қарастыру;

• ұйым мүшелерінің бекітілген ережелер мен стандарттарды орындауын тексеру рәсімдерін жүргізу;

• ұйым мүшелерінің клиенттер және басқа да тұлғалардың алдында зиянды өтеу бойынша міндеттерді орындау тәртібі;

• ұйым мүшелерінің қолданылатын санкцияларынан басқа да шаралар және оларды қолдану тәртібі;

• ақпараттың ашықтығын қамтамасыз ету.

Қазақстанда өзін-өзі реттейтін ұйымның ережелерін Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттік бекітуі қажет.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ӨӨРҰ-ның мүшелері өз қызметтерінің бір түрін бағалы қағаздар нарығында жүзеге асыратын кәсіби қатысушылары болып табылады. Ұйым мүшелерінің кіруі, шығуы және шығарылып тасталуы ұйымның ішкі құжаттары негізінде жүргізіледі.

Кәсіби қатысушының Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу фактісі табылған жағдайда немесе қойылған талаптарға нарықтағы қызметі сәйкес келмесе ӨӨРҰ оны мүшелекке қабылдамауға құқығы бар.

Өзін-өзі реттейтін ұйымның ұйымдыстырушылық құрылымын былайша көрсетуге болады. ӨӨРҰ мүшелерінің жиналысы --> Директорлар кеңесі --> Басқару --> ревизиялық коммисия.

ӨӨРҰ мүшелерінің жиналысында мынадай мәселелер қарастырылады:

• жарғыны өзгерту;

• Директорлар кеңесін, атқарушы органдарды, ревизиялық коммисия мүшелерін тағайындау, сонымен қатар олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату;

• қызмет етудің нәтижелерін, атқарушы органдардың есеп берулерін және ревизиялық коммисияның қорытындыларын бекіту;

• ұйымның ережелерін, оларға толықтырулар мен өзгертулерді бекіту;

• ӨӨРҰ-ны қайта ұйымдастыру және жою, тарату коммисиясы мен таратушы балансты бекіту;

• ӨӨРҰ-ға мүшелерді қабылдау және шығарып тастау.

Бұл сұрақтар бойынша шешімдер ӨӨРҰ-ның жалпы мүшелерінің ұштен екі бөлігінен кем емес дауыстарымен қабылданады. Жарғымен жалпы жиналыстың құзіретіне қызмет етудің басқа да мәселелері жатқызылуы мүмкін.

Кеңес өзін-өзі ретейтін ұйым мүшелерінің өкілдерінен құрылады және өз қызметін оның жарғысы мен ережелеріне сәйкес жүзеге асады.

ӨӨРҰ-ның мүшелері мен аффирлиирленген (үлестес) тұлға атқарушы органдарды басқара алмайды. Ұйымның қызметі өзін-өзі өтеу қағидаларына негізделеді.Оның табысы алымдары мен жарналар, ӨӨРҰ-ның мүлкін қолданғаны үшін төлемдер, сонымен қатар ұйымның жарғысымен қарастырылған ақпараттық, кеңес берушілік және басқа дақызметтерді көрсетуден түсетін қаражаттар есебінен қалыптасады.

Ревизиялық комиссия кеңестің қаржылық-шаруашылық қызметіне және қауымдастық бюджетінің қолдауына бақлауды жүзеге асырады.

Өзін-өзі реттейтін ұйым арбитраждық комиссияны құрай алады, ол нарықтағы мүшелер арасында пайда болатын жанжалдарды қарастыратын бірінші орган болып табылады. Ол өз қызметін жалпы акционерлер жиналысымен бекітілген ережелерге сәйкес жүргізіледі. Бір тараптың екіншісі арбитраждық комиссиясының шешімімен келіспеген жағдайда ол сотта қаралуы мүмкін.

Бағалы қағаздар нарғының қатысушыларын алдауға бағытталған немесе қызметпен айналысытын қатысушылардың басқа да кемшіліктерін көрсететін жалған ақпараттар жарияланғанда ӨӨРҰ мәліметтерді жариялауды тоқтату және оны ақпарат құралдары арқылы жоққа шығару шараларын қабылдайды.

ӨӨРҰ Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жқніндегі агенттігіне Қазақстан Республикасының заңнамаларында анықталған немесе болжанған заң бұзушылықтары туралы толық ақпарат береді. Бұл жерде қор биржаларына ерекше орын беріледі. Қор биржаларында қадағалауды ұйымдастыру формасы және бағалы қағаздар нарығын бір қалыпты реттеп отыру формалары жоғары дамығын.

...

&&&

$$$002-015-002$3.2.15.2 .Қазақстандағы өзін-өзі реттейтін ұйымдар. Олардың рөлі мен міндеттері

Қазақстанда 1999 жылға дейін жалғыз толыққынды заңды ӨӨРҰ KASE қор биржасы болды. Активтерді басқаратын және Қазаөстандық тізімді ұстаушылардың қауымдыстықтары (ҚРҚҰ) 1999 жылдың ІV тоқсанында бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына алғаш рет 2 лицензия берді.

1999 жылдың 13 қарашасында Ұлтық дироктараттың қаулысымен Активтерді басқару қауымдастығына зейнетақы активтерін басқаратын компанияның қызметін тиімді қамтамасыз етіп және қызмет көрсету нарығында Жинақтаушы Зейнетақы Қорының зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар еркін бәсекелестікті дамыту мақсатында №482 ӨӨРҰ ретінде қызметін жүргізетін лецензия берілді сонемен қатар, қауымдастығының мүшесі болып табылатын зейнетақы активтерін басқаратын компанияның стандарты қызметімен және кәсіби этикасымен заң жағынан қорғалуын қамтамасыз етуді қалыптастыру керек болады.

Қазақстан Республикасының заңнамасымен, Активтерді басқару қауымдастығымен бекітілген негізгі басқару органдарынан басқа, ең маңызды деген міндеттерді шешу мақстатында заң бойынша, қызметкерлері бойынша, есеп және есеп беру бойынша үш тұрақты қызмет ететін комитет құрылды. Қауымдасты өзінің мүшелерінің тізімін жүргізеді. Онда әр мүшенің мекен жайы және фирманың аты, қауымдастықтың өкілеттілігі туралы мәліметтер, қызметкерлердің біліктілігі, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары лицензияның реквизиттері туралы ақпараттар болады.

Қауымдастық мүшелеріне бағалы қағаздарға байланысты мәміленің құнына айла-шарғы жасауға, сондай-ақ қауымдастық мүше-клиенттерінің көзқарасын бұрмалау мақсатында өзара сөз байласу, т.б. мүмкін шараларды жүргізуге және бағалы қағаздарға сұраныс пен ұсыныс жағдайы жөнінде бағалы қағаздар нарығының басқа қатысушыларына айла-шарғы жасауға тыйым салынады. Сонымен қатар қауымдастық мүшелері тоқсан сайын барлық ақпарат құралдарына жариялану мерзімі 3 жұмыс күнінен кешіктірмей ӨӨРҰ-ға мыналарды беруі қажет:

• жеке және зейнетақы активтерінің жағдайы туралы мәліметтер;

• бухгалтерлік баланс, сонымен қатар қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтитжелері туралы есеп берулер;

• ақша қаражатының қозғалысы туралы;

• таза зейнетақы активтері және ондағы өзгерістер туралы.

Қаржылық жыл аяқталғанда қауымдастық мүшелері қаржылық есеп беруді тексергендігі туралы аудиторлық қорытынды мен жылдық қаржылық есеп беруді тапсырады.

1999 жылдың 13 қарашасында Ұлттық комиссияның директораты қаулысымен Қазақстандық тізілім ұстаушылар қауымдастығына №483 ӨӨРҰ ретінде қызметін жүзеге асыру лицензиясы берілді. Ол 1998 жылдың ІІ тоқсанында тіркеушілермен құрылған. Оның мақсаты:

• қызметтерді үйлестіру және тізілім ұстаушылардың жалпы қызығушылықтарын білдіру;

• қауымдастық мүшелерінің жалпы қызығушылықтарының қорғалуын қамтамасыз ету;

• бағалы қағаз ұстаушыларының тізілімін жүргізу бойыншп қызметін жүзеге асыратын ұйымның кәсіби этикасы және қызметі стандарттарын жасау;

• Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының дамуына мемлекеттік органдардың қатысуы;

• Бағалы қағаздар нарығында айлакерлік әрекеттерді болдырмауға бағытталғанәділтетті тәжірибенің ережелерін жасау.

2000 жылдың 1 қаңтарындағы ҚТҰҚ жарлығына сәйкес ӨӨРҰ-да мыналар қалыптасты:

• қауымдастық мүшелерінің жалпы жиналысы;

• қауымдастық мүшелерінің өкілдерінен құралған және оның қызметін басқару органы болып табылатын қауымдастық кеңесі;

• ревизиялық комиссия.

ҚТҰҚ атқарушы органының қызметтері жалпы жиналыспен 1 жыл мерзімге сайланатын қауымдастық президентіне жүктелген.

ҚТҰҚ-ның ӨӨРҰ мәртебесін алуы, көбіне 1998-1999 ж.ж. жүргізілген осы қауымдастықтың әлеуетті ӨӨРҰ ретінде қолдау бойынша саясаттың нәтижесінде жүзеге асты, оған олардың нақты қосылуына кедергі болған тіркеушілер арасындағы қарама-қайшылықтарды жою негіз болды. Мысалы, бағалы қағаз ұстаушылар тізілімін жүргізу технологиясының барлық тіркеушілері Ұлттық комиссияның 1999 жылдың 1 сәвуірінен бастап бағалы қағаз ұстаушылардың барлық тізіліміндегі бағалы қағазды жалғыз ұстаушыға ғана бірыңғай жеке шот ашуға көшті. Бұ

Рында тіркеушілер әр түрлі екі әдістемені қолданған, біріншісі бір ұстаушы үшін бірыңғай жеке шот ашуды, ал екіншісі тізілімнің әрбіреуінде бағалы қағаз ұстаушылары үшін бөлек жеке шот ашуды қарастырған. Екі түрлі тіркеушілер топтарының әрқайсысы бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімін жүргізудің бірыңғай технологиясы өздерінің әдістемесіне негізделуін талап етті. Сол кезде қызмет еткен Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссяисы арбитр ретінде осы қарама-қайшылықтарды жойды.

Жоғарыда айтылғандай, «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Заңғы сәйкес үшінші ӨӨРҮ - KASE қор биржасы болып табылады. Өзінің экономикалық және құқықтық мәртебесі бойынша өзін-өзі өтеу қағидасына негізделген, акционерлік қоғам формасында бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларымен құрылатын коммерциялық емес өзін-өзі реттейтін ұйым.

&&&

$$$002-015-100$Дәріс №015.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Өзін-өзі реттеу ұйымдарының мағынасы?

2.ӨӨРҰ негізгі мақсаты мен міндеттірі?

3. Қазақстандағы өзін-өзі реттейтін ұйымдардың рөлі мен міндеттері?

4.ӨӨРҰ қай жылы құрылған?

&&&

$$$003-000-000$3.3 Практикалық сабақтар

Практикалық сабақтар – оқу жұмысының бір формасы болып табылады, ол студенттердің дербестігін, іскерлігін және дағдысын дамыту үшін бағытталған. практикалық сабақтар семинар түрінде өткізіледі, ол студенттерге ғылыми әдебиеттермен өздігінен жұмыс істеу, тәжірибелік дағдалар мен көпшілік алдында сөйлеу білу тәжірибесін алуға мүмкіндік береді.

Практикалық (семинар) сабақтар жоспар бойынша өткізіледі, студенттердің сабаққа жүйелі түрде дайындалуын талап етеді, жауаптарын тыңдай отырып теоретикалық білімдерін есептер мен ситуацияларды шығару арқылы бекіту.

Практикалық сабақтар пәннің неғүрлым қиын сұрақтарының терең зерттелуіне мүмкіндік жасайды және студенттердің өздік жұмыстарының нәтижесіне бағалаудың негізгі формасы болып табылады. Бұл сабақтарда студенттер мәселелерді сауатты баяндауда, өз ойы мен пікірлерін еркін түрде айта алуды үйренеді және кәсіби жете білушілікті дамыту үшін ситуацияларды құрастырады. Мұның бәрі қазіргі маманға керекті дағдыларды игеруге көмектеседі.

&&&

$$$003-001-000$3.3.1 Практикалық сабақтың тақырыбы №1 Қаржы нарығының инфрақұрылымы және оның құрамдас бөліктері

&&&

$$$003-001-001$3.3.1.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №1 Қаржы нарығының инфрақұрылымы және оның құрамдас бөліктері

Сабақ мақсаты: Қаржы нарығының мәні мен түсінігі. Экономиканың дамуында қаржы нарығының рөлі. Қаржы нарығының құрылымы. Қаржы нарығының жіктелімінің ерекшеліктері. Қазақстанның қаржы нарығы және оның құрамдас бөліктері. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының құрамдас бөліктері.

Сабақ мазмұны:

1. Нарықтың экономикадағы қаржы нарығының рөлі.

2. Қаржы нарығының қызметтері.

3. Қаржы нарығының жіктелуі.

4. Қаржы нарығының қатысушылары және олардың жіктелу

Әдістемелік нұсқаулар - кітаппен және түпдеректермен жұмыс жасау, берілген сұрақтар шегінде жекеше аналитакалық қызмет.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Қаржылық делдалдықты анықтау. Қаржының делдалдықтың артықшылығы.

2. Қаржының делдалдар қызметтері.

3. Дамыған елдердің қаржы нарығының инфрақұрлымы.

&&&

$$$003-002-000$3.3.2 Практикалық сабақтың тақырыбы №2 Ақша нарығы және оның қаржы құралдары

&&&

$$$003-002-001$3.3.2.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №2 Ақша нарығы және оның қаржы құралдары

Сабақ мақсаты: Ақша нарығының түсінігі. Ақша нарығының мағынасы мен мәні. Экономикада ақша нарығының рөлі. Ақша нарығының құралдары. Қолма-қол және қолма-қолсыз (айналыстағы) қаржыларды пайдалану арқылы төлемдер. Вексель айналысы. Банктік акцептер. Чекпен есеп айырысу. Қолма-қол ақша және оның қызметтері. Төлем міндеттемелері, төлем талаптары. Аккредитивтер. Пластикалық карточкалармен есеп айырысу. Қаржы құралдарының басқа да түрлері.

Сабақ мазмұны:

1. Ақша нарығы түсінігі, оның қызметі мен мінездемесі.

2. Ақша нарығының құрылымы.

3. Ақша нарығының қаржы құралдары.

4. Ақша нарығының төлем құралдары.

5. Ақша нарығының қатысушылары.

Әдістемелік нұсқаулар - оқулықпен және түпдеректермен жұмыс жасау, берілген сұрақ шегінде жекеше аналитакалық қызмет.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Вексельдің түрлері

2. ҚР аккредивтердің түрлері

Ұсынылатын әдебиет:

&&&

$$$003-003-000$3.3.3 Практикалық сабақтың тақырыбы №3 Депозит нарығының қызмет етуінің ерекшеліктері

&&&

$$$003-003-001$3.3.3.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №3 Депозит нарығының қызмет етуінің ерекшеліктері

Сабақ мақсаты: Депозит нарығының мәні. Депозит нарығының мағынасы мен pөлі. Депозиттер, коммерциялық банктердің ресурстық базасы ретінде. Депозиттердің типтері. Талап еткенге дейінгі депозиттер. Талап еткенге дейінгі депозиттік шоттардың ерекшеліктері. ATS-шотына орналастыру. Контокорренттік шот. Овердрафпен ағымдағы шот. Чектік депозиттер. Коммерциялық банктердің чектік депозиттермен жұмыс жасауы. Нау-шоттың ерекшеліктері, Жинақ депозиттер. Жинақ кітапшаларындағы шот. Жинақ салымы жағдайындағы көшірмеге шот. Ақша нарығының депозиттік шоты. Депозиттік сертификаттардың жіктелімі. Айналымды және айналымсыз депозиттік сертификаттар.

Сабақтың мазмұны:

1. Депозиттік нарық

2. Депозиттік нарықтың құрылымы және қатысушылары

3. Депозиттік нарықтың қаржылық құралдары

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1.Қазақстандық қорлар халық салымының кепілдігі

&&&

$$$003-004-000$3.3.4 Практикалық сабақтың тақырыбы №4 Несие нарығы және оның мағынасы мен мәні

{Оқу-әдістемелік нұсқаулар}

&&&

$$$003-004-001$3.3.4.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №4 Несие нарығы және оның мағынасы мен мәні

{Сабақ мақсаты: Қаржы нарығы жүйесіндегі несие нарығының орны. Ұдайы өндірістік процесс кезіндегі несиенің роли. Несие мен ақшаның өзара байланысы. Несиенің құрылымы. Қазақстандағы несие нарығының жағдайы. Несие нарығының құралдары. Несие түрлері. Мемлекеттік несие. Коммерциялық несие. Ипотекалық несие. Халықаралық несие.

Сабақтың мазмұны:

1. Несие нарығының түсінігі және қызметтері

2. Несие нарығының құрылымы

3. Несие нарығының түрлері және құралдарының формалары

4. Несие нарығының қатысушылары

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Қазақстандағы несие нарығының құрылымы

2 .Қаржы нарығындағы ломбардтың қызметі

&&&

$$$003-005-000$3.3.5 Практикалық сабақтың тақырыбы №5 Валюталық нарығы және валюталық операциялар

{Оқу-әдістемелік нұсқаулар}

&&&

$$$003-005-001$3.3.5.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №5 Валюталық нарығы және валюталық операциялар

{ Сабақ мақсаты: Валюта нарығы: турлері және оның дамуындағы негізгі кезеңдер. Валюта нарығының дамуы. Валюта нарығы дамуындағы негізгі кезеңдер мен түрлері. Валюта нарығының қатысушылары. Биржалық және биржадан тыс валюта нарықтары. Биржадан тыс нарық және валюталарды сату-сатып алуға келісімдер. Қазақстан Республикасындағы валюталық саясат және валюталық реттеу. Валюталық реттеудің нысандары мен әдістері. Қазақстандағы валюталық реттеудің негізгі бағыттары. Жаһандандыру жағдайында Қазақстан Республикасының валюталық саясаты. Қазақстанда валюталық режимді либерализациялау. Валюталық бағам және валюталық операциялар. Валютаға сұраныс пен ұсыныс. Валюта бағасына әсер етуші факторлар. Валютаға баға белгілеу және баға белгілеудің турлері. Форвардтық валюталық операциялар. Шетел валютасының айырбасталуы (свопы). Валюталық опциондар.

Сабақтың мазмұны:

1. Валюта нарығының түсінігі және қызметтері

2. Валюта нарығының түрлері және бөлінуі (топтастыруы)

3. Валюта нарығына қатысушылар

4. Валюталық курс. Валюталық курсқа әсер ететін факторлар

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Валюталық операциялар, түрлері және оларға мінездеме

2. Валюталық тәуекел. Валюталық тәукелді басқару әдісте

3. Әлемдік валюта нарығы

&&&

$$$003-006-000$3.3.6 Практикалық сабақтың тақырыбы №6 Бағалы қағаздар нарығы және оның қызметтері мен құрылымы

&&&

$$$003-006-001$3.3.6.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №6 Бағалы қағаздар нарығы және оның қызметтері мен құрылымы

{ Сабақ мақсаты: Бағалы қағаздар нарығының түсінігі және оның құрылымы мен түрлері. Бағалы қағаздар нарығының түсінігі. Бағалы қағаздар нарығының құрамдас бөлігі. Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары. Бағалы қағаздардың түрлері. Негізгі бағалы қағаздар. Туынды бағалы қағаздар. Бағалы қагаздардың жіктелімі. Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығын қалыптастыру. Жекешелендіру, экономиканы қайта құрастыру процессі ретінде. Қазақстандағы бағалы кағаздар нарығының жағдай.

Сабақтың мазмұны:

1. Бағалы қағаздар рыногының түсінігі, маңызы

2. Бағалы қағаздар рыногының мәні және қызметі

3. Бағалы қағаздар рыногының топтастыру

4.Туынды бағалы қағаздар түсінігі.

5.Халықаралық бағалы қағаздар нарығы

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Бағалы қағаздардың пайда болу тарихи халықаралық және отандық тәжірибеде

2. ҚР бағалы қағаздар нарығының заңдық құрамы

3.Туынды қаржы құралдарында бағалы қағаздарды жасау негізі

&&&

$$$003-007-000$3.3.7 Практикалық сабақтың тақырыбы №7 Сақтандыру компаниялары және қорлары

&&&

$$$003-007-001$3.3.7.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №7 Сақтандыру компаниялары және қорлары

{ Сабақ мақсаты: Сақтандыру қызметінің негізі. Сақтандыру комианиялары сақтандыру нарығының алғашқы буыны ретінде. Сақтандыру компанияларының турлері. Қазақстандағы сақтандыру компанияларының қызметі. Мемлекетік корпорациялардың экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру бойынша кызметі.

Сабақтың мазмұны:

1. Қаржылық негіздің сақтандыру қызметі

2. Сақтандыру компаниясының коммерциялық қызметтері

3. Сақтандыру компаниясының қаржы нарығының инвестициялық қызметі

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Сақтандыру брокері мен маклерінің функциялары

2 .Инвестициялармен сақтандыру компанияларың басқару.

&&&

$$$003-008-000$3.3.8 Практикалық сабақтың тақырыбы №8 Зейнетақы нарығы және оның ішіндегі қаржылық инститтуттар.

&&&

$$$003-008-001$3.3.8.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №8 Зейнетақы нарығы және оның ішіндегі қаржылық инститтуттар.

Сабақ мақсаты: Зейнетақы нарығының инфракурылымы. Зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниялар. Банк-кастодиандар. Зейнетақы қорларының ассоциациясы. Зейнетақыны төлеу бойынша мемлекеттік орталық. Жинақтаушы зейнетақы жүйесі. Жинақтаушы зейнетақы қорларының құқықтары мен міндеттері. Жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметтернің негізгі қағидалары. Зейнетақы қорларының операциялары. Зейнетақы активтерін басқару компаниясының қызметі. Банк-кастодиандардың қызметі.

Сабақтың мазмұны:

1. Ұжымдық инвестициялау түсінігі және ерекшелігі

2. Қазақстан зейнетақы реформасының кәсіпорындық – құқықтық негіздері

3. Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы – қаржылық нарықтағы ролі мен қызметі

4. Жинақтық зейнетақы қорының кәсіпорындағы қызметі

5. Банк қызметі – кастодиан қаржы нарығында

6. Кәсіпорын қызметі олардың инвестициялық зейнетақы активтерінің жүзеге асуы

7. Жинақтардың мемлекеттік сақталу гарантиясы

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. ҚР зейнетақы жүйесі

2. Зейнетақының актив және пассив операциялары

3. Шетелдегі зейнетақы жүйесінің ерекшеліктері

&&&

$$$003-009-000$3.3.9 Практикалық сабақтың тақырыбы №9 Қаржы делдалдары және қаржылық делдалдықтар

&&&

$$$003-009-001$3.3.9.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №9 Қаржы делдалдары және қаржылық делдалдықтар

Сабақ мақсаты: Қаржылық делдалдықтың артықшылықтары. Тікелей және жанама қаржыландыру. Қаржы делдалдарының түрлері. Коммерциялық банктер және несие ұйымдары. Зейнетақы қорлары. Инвестициялық компаниялар және қорлар. Сақтандыру ұйымдары. Басқа да қаржылық делдалдар.

Сабақтың мазмұны:

1. Қаржы нарығы брокер-дилер қызметін лицензиялау тәртіптері

2. Қаржылық және техникалық талаптар, квалификациялық талаптар

3. Брокерлер және брокерлік фирмалар, дилерлер, трейдтер. Инвесторларды өзіне қарату.

4. Брокер-дилер компанияларының келісімшарттары. Биржалық келісімшарт, фьючерлік контрактар.

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Инвестициялық кеңес берудің қызметі және әрекеті

2. ҚР заңдылық негіздері және андеррайтингтің тәжирибесі

3. Халықаралық тәжірибедегі андеррайтингтің салыстырмалы мінездемелері.

&&&

$$$003-010-000$3.3.10 Практикалық сабақтың тақырыбы №10 Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі

&&&

$$$003-010-001$3.3.10.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №10 Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі

Сабақ мақсаты: Қаржы нарығының инфрақұрылымындағы банктердің рөлі. Қаржы нарығы жүйесіндегі коммерциялық банктердің орны. Банктердің инвестициялық және несиелік стратегиялары. Банктердің несие саясаты. Бағалы қағаздар нарығында коммерциялық банктер эмитенттер мен инвесторлар ретінде. Банктердің инвестициялық портфелінің құрылымы. Инвестициялық банктер, олардың әртурлі елдердегі қызметін реттеудің тежірибесі. Коммерциялық банктердің брокер-дилерлік қызметі. Банктердің кастодиандық қызметі. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен операциялары. Бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру. Бағалы қағаздар бойынша табыстылық.

Сабақтың мазмұны:

1. Қаржы нарығындағы инфрожүйесіндегі банктің ролі

2. Коммерциялық банктің инвестициялық қызметі

3. Коммерциялық банктің бағалы қағаздар мен операциялары

4. Коммерциялық банктің брокер-диллер қызметі

5. Коммерциялық банктің кастодиондық қызметі

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Коммерциялық банктегі қаржылық қызметтер

2. Қазақстандағы банк жүйесінің қаржылық делдалдары

&&&

$$$003-011-000$3.3.11 Практикалық сабақтың тақырыбы №11 Инвестициялық компаниялар және қорлар

&&&

$$$003-011-001$3.3.11.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №11 Инвестициялық компаниялар және қорлар

Сабақ мақсаты: Инвестициялық компаниялар мен қорлардың қалыптасуы. Инвестициялық қорлардың түсінігі. Инвестициялық қорлардың қызметінің өзіне тән ерекшелігі. Инвестициялық қорлардың типтері Бағалы қағаздар нарығындағы инвестициялық қорлардың жіктелімі. Инвестициялық процестен инвестициялық компаниялардың рөлі.

Сабақтың мазмұны:

1. Инвестициялық компанияның ролі және қорлар инвестициялық процесте

2. ҚР инвестициялар заңдылық негізі және инвестициялық қорлардың қызметтері

3. Инвестициялық қорының активтерінің құрамы және бағасы. Инвестициялық қорлардың активтерін жүргізу

4. Кәсіпорын қызметтері, инвестициялық қордың жүргізуін және қызмет көрсетуін жүзеге асыру

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Студенттердің өздік жұмыс сұрақтары:

1. Инвестициялық компаниялар және қорлардың қызметтері олардың айырмашылықтары

2. Бағалы қағаздар портфелін басқару және капиталды орналастыру. Салым салу жолдарын таңдау

&&&

$$$003-012-000$3.3.12 Практикалық сабақтың тақырыбы №12 Арнайы мамандырылған қаржылық несиелік институттар

&&&

$$$003-012-001$3.3.12.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №12 Арнайы мамандырылған қаржылық несиелік институттар

{ Сабақ мақсаты: Банктік емес ұйымдардың несие бepyi. Несиелік серіктестіктердің кызметі мен түрлері. Ломбардтардың қызметі. Арнайы мамандандырылған банктердің қызметі. Қазақстандағы Даму банктерімен инвестициялық жобаларды несиелеу. Қазақстандағы Тұрғын үй-құрылыстық жинақ банкінің қызметі.

Сабақтың мазмұны:

1. Банктік емес ұйымдардың несие беруі.

2. Несиелік серіктестіктердің қызметі мен түрлері.

3. Арнайы мамандандырылған банктердің қызметі

4. Ломбардтық қызмет

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Қазақстандағы Даму банктерімен инвестициялық жобаларды несиелеу.

2. Қазақстандағы Тұрғын үй-құрылыстық жинақ банкінің қызметі.

&&&

$$$003-013-000$3.3.13 Практикалық сабақтың тақырыбы №13 Қор биржасы, оның құрамы мен қызмепттері

&&&

$$$003-013-001$3.3.13.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №13 Қор биржасы, оның құрамы мен қызмепттері

Сабақ мақсаты: Қор биржасының түсінігі. Қор биржасының пайда болуы. Қор биржасының ұйымдастырушылық заңдылық және экономикалық жақтары. Қор биржасының құрамы мен қызметтері. Қазакстан қор биржасы айналымындағы қаржылық құралдары. Шетел валюталары. Айналысқа шығарылған мемлекеттік бағалы қағаздар. Корпоративтік бағалы қағаздар. Депозитті сертификаттар.

Сабақтың мазмұны:

1. Қор биржасының пайда болуы.

2. Қор биржасының ұйымдастырушылық заңдылық және экономикалық жақтары.

3. Қор биржасының құрамы мен қызметтері

4. Қазақстандағы қор биржасы айналымдағы қаржылық құралдары.

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1.Қор биржасының дүние жүзілік қаржы валюталық жүйесінің қызметтері, тәжірибеде бірте-бірте өрістеуі

2. Қазақстандық қор нарығының биржалық айналымына талдау

&&&

$$$003-014-000$3.3.14 Практикалық сабақтың тақырыбы №14 Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және бақылау

&&&

$$$003-014-001$3.3.14.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №14 Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және бақылау

Сабақ мақсаты: Қаржы нарығын реттеу. Қаржы нарығын реттеудің моделдері. Қаржы нарығын реттеудің әдістері. Қаржы нарығынның негізгі бағыттары. Қазакстан Республикасының қаржы нарығын реттеудің заңнамалық негізі. Қазақстан Республикасының "Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу мен қадағалау тұралы" заңы.

Сабақтың мазмұны:

1. Мемлекеттік қаржы нарығын және қаржы кәсіпорындарын тәртіпке келтірудің, бақылаудың мақсаты, есебі, принципі.

2. Қаржы нарығының тәртіпке келтіру түрлері

3. ҚР Ұлттық банкі және кәсіпорынды тәртіпке келтірудің және бақылаудың қызметтері және негізгі есептері

4. Қаржы нарығын және қаржы кәсіпорындарын тәртіпке келтіру және бақылау ұйымдарының қызметтері

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Бағалы қағаздар нарығының ретке келтіру депортаментінің қызметі

2. Нарық қатысушыларына лицензия беру тәртібі

&&&

$$$003-015-000$3.3.15 Практикалық сабақтың тақырыбы №15 Өзін-өзі реттейтін ұйымдар

&&&

$$$003-015-001$3.3.15.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №15 Өзін-өзі реттейтін ұйымдар

Сабақ мақсаты: Қаржы нарығындағы кәсіби қатысушылардың өзін-өзі реттеу ұйымдарының ролі өзін-өзі реттеу ұйымдарының түсінігі. Өзін-өзі реттеу ұйымдарының негізгі міндеттері. Қазақстанның өзін-өзі реттеу ұйымдарының қызметі. Kәcіби қатысушылардың өзін-өзі реттеу ұйымдарының ережесі.

Сабақтың мазмұны:

1. Қаржы нарығындағы өзін-өзі реттейтін кәсіпорындардың ролі мен мәртебесі

2. Активтерді Басқару Ассоциациялары: мақсаты және есебі, басқару органдары

3. Реестрұстаушылардың Қазақстандық ассоциациалары: мақсаты және есебі, басқару органдары.

Әдістемелік нұсқаулар: түпдерек жұмыстар жасау, қойылған сұрақтардың дербес аналитикалық әрекеттерін қарастыру.

Сабақтан алған білімді тексеру тапсырмасы:

1. Қазақстанның коммерциялық банктердің ассоциациясы.

2. Қазақстанның қаржыгерлердің ассоциациясы

3. Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорлардың ассоциациясы

&&&

$$$007-000-000$3.7 Білімді бақылау бөлімі

&&&

$$$007-001-000$3.7.1 Бірінші межелік бақылау тестілері

1. Ақшалай каражаттар қорын пайдалануда, бөлуде және аккумуляциялауда қатысышы қаржы мекемелерінің және каржы нарығының, буындарының және құрылымдарының элементерінің жиынтығы:

а) Қаржы нарығы;

в) Қаржы жүиесі;

с) Қаржылық кызмет;

d) Несиелік жүие;

е) Несие нарығы.

2. Аннуитеттер нарығының қатысушылары болып табылады:

а) Комерциялық банктер;

в) Инвестициялық қорлар;

с) Ломбардтар, несиелік серіктестіктер;

d) Лизингтік компаниялар, трасттық компаниялар;

е) Сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары.

3. ҚР-ң заңнамасына сәйкес лицензияларға негізделіп жүзеге асатын, қаржы нарығының қатынасушыларының қызметі: инвестициялық қорлардың, зейнетақы жинақтау қорларының, банктердің, сақтандыру компаниялардың қызметі қалай аталады:

а) Несиелендіру;

в) Қаржыландыру;

с) Қаржылық қызмет;

d) Инвестициялау;

е) Сақтандыру.

4. Ақша нарығының қызметтері :

а) реттеу, бөлу;

в) төлеу; есептеу;

с) ақша қаражатарын аккумуляциялау;

d) бос ақша қаражатарын бөлу;

е) ақшалай; стимуляциялық.

5. Банктер айрбасталмайтын валютамен операциялар жасаған нарық:

а) Қара нарық;

в) Сұр нарық;

с) Еркін нарық;

d) Еркін емес нарық;

е) Айрбасталмайтын нарық.

6.Үкіметтің үлттық валютасының айырбасын көтеру жөніндегі мақсатты әрекеті, ол экономикалық жүйеде түтас жиынтық сүранысты жетілдіру үшін де қажет:

а) девальвация;

в) ревальвация;

с) деноминация;

d)нуллификация;

е)дүрыс жауабы жоқ.

7. Бағалы қағаздар нарығндағы кәсіби әрекеттердің түріне жатпайды?

а) тіркеушілік;

в) кастодиондық;

с) клирингтік;

d) депозитарийлық;

е) трасферт агенттік

8. Корпоративтік зейнетақы жинақтаушы қордың қүрастырушысы мен акционерлері болып:

а) тек жеке түлға;

в) тек заңды түлға;

с) жеке түлға - ҚР-ң резиденттері емес;

d) заңды түлға - ҚР-ң резиденттері емес, рейтингке ие болушы;

е) ҚР-ң жеке және заңды түлға резиденттері. ҚР-ң Үкіметі.

9. Кредитор – вексельберушінің (трассантың) үшінші тұлғаға қарыз алушыға (трассатқа) вексельде көрсетілген соманы төлеу уақыты келгенде (ремитентке) төлеу жөніндегі бұйрығы

а. аудармалы вексель

в. қазыналық вексель

c. вексель

d. чек

е. акция

10. Бекітілген мерзім аяқталған соң салымшыға салым сомасын және ол бойынша проценттер алуға құқық беретін ақшалай қаржыларды енгізу туралы банктің жазбаша куәлігі:

а. жедел депозиттер;

в. депозиттік анықтама;

с. депозиттік есеп;

d. депозиттік сертификаттар;

е. келісім шарт.

11. Қайтару принципіне байланысты қаржы нарығы бөлінеді:

а) Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған нарық;

в) Ақша және несие нарығы;

с) Бастапқы және қайталама нарық;

d) Қаржы құралдарының бөлігі нарығы және меншік нарығы;

е) Қарыз міндеттемелер нарығы және меншік нарығы.

12. Отандық заңнамаға сәйкес қаржы нарығы анықталады:

а) Бағалы қағаздар айналымындағы қаржы нарығының субъектілерінің арасында құрылған құқықтық қарым-қатынас ретінде;

в) Сауда ұйымдастырушылардың ішкі кұжаттарына сәййкес жүзеге асырылатын мәміле, эмиссиялық бағалы қағаздар және басқада қаржы құралдарының айналым өрісі ретінде;

с) Жарияланған эмиссиялық қаржы құралдарын орналастыруға байланысты қарым-қатынастар жиынтағы;

d) Қаржы құралдары айналымы мен және көрсетумен быйланысты қарым-қатынастар жиынтағы ретінде;

е) Нарық қатынас субъектісінін басқарудағы немесе меншіктегі әртүрлі қаржы құрамдарының жиынтағы ретінде.

13. Меншік нарығында айналатын қаржы құралдарын атаңыз:

а) Акциялар;

в) Облигациялар;

с) Вексельдер;

d) Чектер;

е) Депозиттік сертификаттар.

14. Клиентер мүдесі мен себебі және тапсырысы үшін эммисиалық бағалы қағаздармен және басқадай қаржы құралдарымен мәміле жасайтын бағалы қағаздар нарығының мамандаған қатысушылары:

а) Брокер;

в) Дилер;

с) Регистратор;

d) Андеррайтер;

е) Кастодиан.

15. Депозтттік нарығының субъектілері:

а) ұлттық банкі;

в) мемлекет; банктік жүйе;

с) диллер;

d) салымжасаушылыр;

е) коммерциялық банктер

16. Капитал нарығында болатын қозгалыс:

а) Орта мерзімді капиталдар (1 жылдан 5 жалға дейін);

в) Қыска мерзімді капиталдар (1 жылдан дейін);

с) Қыска және орта мерзімді капиталдар;

d) Ұзақ мерзімді капиталдар (5 жалдан көп);

е) Мерзімсіз капиталдар (мерзімі белгіленбеген).

17. Бір режимдік нарық деп -

а) түрақты емес валюта бағамы бар валюта нарығы;

в) бір мезгілде түрақты және түрақты емес валюта қолданылатын нарық;

с) инфляция мен түрақты емес валюта бағамын қолданылатын нарық;

d) инфляция мен түрақты валюта курсын қолданатын нарық;

е) инфляция бағасын қолданатын нарық.

18. 3аңдылықтармен әкімшілік тәртіпте орнатылған, алтынмен, валютамен және т.б. қүндылықтармен операциялар жүргізуге бағытталған нормативтік тәртіппен шаралар жиынтығы –

а) шектелген нарық;

в) валюталық саясат;

с) валюталық шектеу;

d)валюталық тәртіпке салу;

е)валюталық позиция.

19. Бағалы қағаздар рыногының қаржы құралдарының мәмілерді тіркеуді депозитарий клиентінің қаржы құралдары бойынша құқықтарды есепке алу

а) орталық депозитарий

в) қор биржасы

с) биржадан тыс бағалы қағаздар

d) брокер-дилер

е) трансфер-агент

20. Жинақ зейнетақы қорларының зейнетақы активтері қай шоттарда сақталып тіркеледі.

а) орталық депазитарий

б) кастодиан банктер

с) зейнетақы активтерінің инвестициялық басқарылуын жүзеге асыратын қйымның

d) қаржы активін басқарушы компанияның

е) зейнетақы төлеу бойынша мемлекеттік орталықтың

21. Жабдықтаушының тапсырысы және есебінен жабдықтаушы банкіне төлеушінің банкінен бұирық ретінде есептесу жүргізгенің көрсететін ақшалай немесе есеп айырысу құжаты:

а) Чек;

в) Вексель;

с) Аккредетив;

d) Төлем карточкасы;

е) Төлем тапсырмасы.

22. Қаржылық активтердің түріне байланысты қаржы нарығы бөлінеді:

а) Акша және несиелік, аннуитеттер нарығы;

в) Қарыз міндеттемелер нарығы;

с) Алғашкы, қайталама;

d) Валюта нарығы, жылжымайтын мүлік нарығы, алтын нарығы;

е) А және Д жауаптары дұрыс.

23. Берілген делдалдың мақсаты-курс айырмашылығынан пайда табу:

а) Спекулянттар;

в) Трейдерлер;

с) Арбитраждар;

d) Хеджерлер;

е) Институционалды инвесторлар.

24 Белгіленген жағдайларда ұсынатын, мемлекет пен шаруашылық субъектілері арасындағы қарым қатынастар арқылы механизмі:

а) ақша нарығы;

в) меншікті нарығы;

с) несие нарығы;

d) аннуитет нарығы;

е) капитал нарығы.

25. Қағидаларға сәйкес несиені беру және өтеу әдістері бұл:

а.несиелеу әдісі.

в.несиелеу жүйесі

с.несиелеу тәртібі

d.несиелеу қызметі

е.несиелік саясат

26. Банктің жарғылық капиталын арттыру нені шығару арқылы жүргізіледі?

а.қосымша акциялар

в.қосымша акциялар; акциялардың номиналдық құнын өсіру.

с.акциялардың номиналдыққұның өсіру

d.қосымша акциялар мен облигациялар

е.қосымша акциялар мен вексельдер

27. Банк активі және пассиві бүның жағымсыз өзгеруі:

а.төлем кабілетсіздігі жок әуекел

в.өтімділік тәуекелі

с.валюталык тәуекел

d.пайыздьгқ тәуекел

е.нарыктык тәуекел.

28. Банкпен орнатылмайтын мерзім ішінде банкте сақталатын ақша қаржылары:

а. мерзімді депозит

в. жинақ депозит

с .талап етуге дейінгі депозит.

d.жинақ қолхат

е. депозиттік қолхат

29. КБ атқарушы органы:

а. құрылтайшылардың жалпы жиналысы

в. басқарма.

с. ревизиялық комиссия

d. банк кеңесі

е. директорлар кеңесі

30. Банкті жою және қайта ұйымдастыру туралы шешім кімнің біліктілігіне жатады ?

а. басқарма төрағасы

в. банк кеңесі

с. құрылтайшылардың жалпы жиналысы.

d. басқарма

е. директорлар кеңесі

&&&

$$$007-001-001$3.7.2 Екінші межелік бақылау тестілері

1. Валюталық шектеу болмаған валюталық нарық:

а) Қара нарық;

в) Сұр нарық;

с) Еркін нарық;

d) Еркін емес нарық;

е) Шектеулі нарық.

2.Екі режимді нарық деп -

а) түрақты емес валюта бағамды валюта нарығы;

в) бір мезгілде түрақты және түрақты емес валюта қолданылатын нарық;

с) инфляция мен түрақты емес валюта бағамын қолданылатын нарық;

d) инфляция мен түрақты валюта курсын қолданылатын нарық;

е) инфляция бағамын қолданылатын нарық.

3.Төмендегі қай жинақ қоры бір немесе бірнеше заңды түлғаның алушы-жүмысшы үшін қүрылады, осы жинақы зейнетақы қорының қүрушысы мен акционері болып табылады:

а) корпоративтік жинақы зейнетақы қоры;

в) ашық жинақы зейнетақы қоры;

с) мемлекеттік жинақы зейнетақы қоры;

d) мемлекеттік емес жинақы зейнетақы қоры;

е) аралас жинақы зейнетақы қоры.

4. Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активін инвестициялау нәтижесінде алатын ақша:

а) зейнетақы

б) зейнетақылық табыс

с) инвестициялық табыс

d) зейнетақы пайызы

е) инвестициялық үстеме

5.Бағалы қағаздар нарығының қызметін келесідей бөлуге болады:

а) жалпы нарықтық қызмет;

в) хеджерлеу;

с) спецификалық;

d) А және С;

е) қайта тарату.

6. Өз атынан және өз есебінен мәмілені жүзеге асыратын делдал :

а) дилер;

в) брокер;

с) трейдер;

d) маклер;

е) джоббер.

7. Жарғылық капиталдың бір бөлігіне меншік құқығын растайтын және дивиденд алуға құқық беретін бағалы қағаз:

а. сертификат;

в. облигация;

с. акция;

d. вексель;

е.опцион.

8. Пайда табу үшін салым салатын заңды тұлғалар:

а) Жеке инвесторлар;

в) Институционалды инвесторлар;

с) Бағалы қағаздар нарығының мамандаған қатысушылары;

d) Трейдерлер;

е) Хеджерлер.

9 Қарыздық міндеттемелер нарығында қандай каржы құралдары айналымда болады:

а) Акция, облигациялар;

в) Олигациялар және фьючерлік келісім шарттар;

с) Депозиттік сертификаттар;

d) Чектер, вексель;

е) Облигациялар, вексельдер, мемлекеттік бағалы қағаздар.

10. Қаржы нарығы конъюнктурасының негізгі көрсеткіші болып:

а) Қаржы нарығының сыйымдылығы;

в) Сұраныс және ұсыныс;

с) Курс, дивиденд;

d) Дисконт, % ставка;

е) С және Д жауаптары дұрыс.

11. Мақсаттары мен мотивтеріне байланысты байланысты қаржы делдалары бөлінеді:

а) Тікелей және орталандырылған;

в) Хеджерлер және спекулянттар;

с) жеке және интитуционалды;

d) Дамыған және дамушы;

е) Трейдерлер және арбитраждар.

12. Ақша нарығында болатын қозғалыс:

а) Орта мерзімді капиталдар (1 жылдан 5 жалға дейін);

в) Қыска мерзімді капиталдар (1 жылдан дейін);

с) Қыска және орта мерзімді капиталдар (1 аптадан 5 жалға дейін);

d) Ұзақ мерзімді капиталдар (5 жалдан көп);

е) Мерзімсіз капиталдар (мерзімі белгіленбеген).

13. Валюталық шектеулері бар валюта нарығы:

а) Қара нарық;

в) Сұр нарық;

с) Еркін нарық;

d) Еркін емес нарық;

е) Шектелген нарық.

14. ҚР- ғы міндетті зейнетақы төлем ставкасы қандай мөлшерде қойылады:

а) 1 %;

в) 5 %;

с) 10 %;

d) 15 %;

е) Зейнетақылық қамтамассыз етудегі шарт жасалатын жақтардық келісімімен қойылады.

15. Нарықтағы операциялардан табыс алуды көздейтін бағалы қағаздар нарығының функциясы:

а) коммерциялық қызмет

в) бағалау қызметі

с) реттеу қызметі

d) ақпараттық қызмет

е) дұрыс жауап жоқ

16. Бастапқы нарық бұл:

а) бұл бұрын шыққан бағалы қағаздардың айналысы;

в) жаңадан шыққан бағалы қағаздардың алғашқы стадиясы, бағалы қағаздар эмиссиясы және оларды орналастыруды жүзеге асыру;

с) алғашқы шығарылған бағалы қағаздарды сату;

d) БҚ-дың бағаларын белгілеу;

е) тиімді сфераларға қаржы ресурстарын бөлу.

17. ҚР-дағы бағалы қағаздар нарығында кәсіби әрекеті регламентациялайды (ережеге бағынады):

а) ҚР Конституциясы;

в) ҚР Азаматтық кодексі;

с) «Қаржы нарығы және Қаржы кәсіпорындарды мемлекеттік тәртіпке салу мен қадағалау» туралы ҚР -ның заңы 2003 ж. 4 шілде;

d) «Бағалы қағаздар нарығы» туралы ҚР заңы 2003 ж. 2 шілде;

е) ҚР-ң ҮБ-ң қаулысымен.

18. Басқа мемлекеттің заңнамасына сай шығарылған эмитенттің, ҚР-ң президентінің, эммисиалық бағалы қағаздардың анықталған көлеміне меншік құқығын растайтын түынды эмиссиялық бағалы қағаз

а) Варрант;

в) Жазылу құқығы;

с) Опцион;

d) Фьючерс;

е) Қазақстандық депозитариялық қолхат;

19. Қордың инвестициялық активтердің диверсификациялаужәне хеджерлеу жағдайларында инвестициялық қордың активтеріне байланысты инвестициялық қызметінің талаптарын және шектеулерін, қағидаларын, мақсаттарын инвестициялау объектілерінің тізімін анықтаған құжат:

а) Инвестициялық кадастар;

в) Инвестициялық келісім шарт;

с) Инвестициялық декларация;

d) Инвестициялық регистр;

е) Инвестициялық реестр.

20.Стихиялық нарық деп -

а) биржада котировкадан өтпейтін

в) кенеттен болатын стихиялық тербелуді (қүлау, көтерілу) сезінетін бағалы қағаз бағамы;

с) ешбір тәртіпсіз қызмет атқаратын, кіруге рүқсат бағалы қағаздармен саудалық

қатысушыларымен сауда механизмі орналастырған бағалар;

d)«далалық» нарық;

е)«қара» нарық.

21.Өз нормативтік қүжаттарға кәсіпорынның бағынушылық әрекеті:

а) жанама тәртіпке салу;

в) тура тәртіпке салу;

с) қосымша тәртіпке салу;

d)ішкі тәртіпке салу;

е)өз-өзін тәртіпке салу.

22. ҚР-дағы бағалы қағаздар нарығында кәсіби әрекеті регламентациялайды (ережеге бағынады):

а) ҚР Конституциясы;

в) ҚР Азаматтық кодексі;

с) «Қаржы нарығы және Қаржы кәсіпорындарды мемлекеттік тәртіпке салу мен қадағалау» туралы ҚР -ның заңы 2003 ж. 4 шілде;

d) «Бағалы қағаздар нарығы» туралы ҚР заңы 2003 ж. 2 шілде;

е) ҚР-ң ҮБ-ң қаулысымен.

23. Өндірістік бағалы қағаз тұрақты формаланған,сатып алушыға белгілі бір уақыт ішінде келісілген ақыға бағалы қағаздың біраз мөлшерін сатуға немесе сатып алуға құқық беретін бағалы қағаз

а) варрант

в) жазылу құқығы

с) опцион

d) фьючерс

е) қазақстандық депозиттік сенімхат

24. Өндірістік бағалы қағаз, ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында айналыста болатын сатып алушы өз міндеттемелерді алатын белгігі бір мерзімінде бағалы қағаздардың мөлшерін сату мен сатып алу мәміне шартпен сай келуі:

а) варрант

в) жазылу құқығы

с) опцион

d) фьюнерс

е) қазақстандық депозиттік сенімхат

25. Банк операцияларын жүзеге асыруға лицензия қандай мерзімге беріледі?

а.1 жыл

в 5 жыл

с 10 жыл

d 20 жыл

е шектелмеген мерзімге

26. Пайда табу үшін банктің меншікті және тартылған қаражаттарын орналастыру :

а. активті операциялар

в. пассивті операциялар

с. активті – пассивті операциялар

d . комиссиондық операциялар

е. қаржылық операциялар

27. Банкті ашуға рұқсат беру туралы өтініш ҚР Ұлттық банкімен қарастырылуы тиіс:

а. 2 аптада

в. 1 ай ішінде

с. 3 айда

d. 6 айда

е.10 күн ішінде

28. Банктің қызметі тоқтаған кезде ҚР Ұлттық банкі екінші деңгейлі банкке резервтелген қаржыларын қай мерзімде қайтарады ?

а. 1 ай ішінде

в. 3 ай ішінде

с. апталық мерзімде

d. 2 апта ішінде

е. 6 ай ішінде

29. Ең төменгі міндетті резервтерді бұзғанда ҚР Ұлттық банкі қолданылады :

а. банктік операцияларға лицензияларды қайтарып алу

в. айып

с. банкті жабу

d. банк консервациясы

е. банк қызметін тоқтата тұру

30. Банктіің меншікті ресурстарына жатпайды :

а. бөлінбеген пайда

в. атықшылықты акциялар

с. жай акциялар

d. резервтік қор

е. жинақ қолхаттар

&&&

$$$007-001-002$3.7.3 Емтихан сұрақтары немесе емтихандық тестілер үлгілері

«Қаржы нарығы және делдалдары» пәнінің емтихан сұрақтары

1. Қаржы нарығының мәні

2. Қаржы нарығының түсінігі және оның қызметі.

3. Қаржы нарығының сыныптамасы және құрылымы

4. Қаржы нарығына қатысушыларының сипаттамасы

5. Қаржы делдалдықтын анықтамасы. Қаржының делдалдықтың артықшылықтары

6. Қаржылық делдардардың түрлері

7. Қаржылық делдалдардың түрлері

8. Ақша нарығының түсінігі, оның қызметтері мен сипаттамасы

9. Ақша нарығының құрылымы

10. Ақша нарығының қаржылық құралдары

11. Ақша нарығының төлемдік құралдары

12. Ақша нарығының қатысушылары

13. Капитал нарығының түсінігі және қызметтері

14. Капитал нарығының құрылымы

15. Капитал нарығының құралдарының түрлері мен нысандары

16. Капитал нарығының қатысушылары

17. Қарыздық капитал нарығының түсінігі және қызметтері

18. Қарыздық капитал нарығының құралдарының түрлері және нысандары.

19. Ломбардтар және олардың қаржы нарығындағы қызметі

20. Несиелік серіктестіктер, олардың қызметтері және арналымы

21. Депозиттік нарық

22. Депозиттік нарықтың құрылымы мен қатысушылары

23. Депозиттік нарықтың қаржылық құралдары

24. Қазақстандық халықтың салымдарына кепілдік беру қоры

25. Валюталық нарықтың түсінігі және қызметтері

26. Валюталық нарықтың түрлері, сыныптамасы

27. Валюталық нарықтың қатысушылары

28. Валюталық бағам, валюталық бағаға әсер етуші факторлар

29. Валюталық операциялар, олардың түрлері және сипаттамасы

30. ҚР-ғы валюталық бақылау және валюталық реттеу

31. Бағалы қағаздар нарығы: Оның түсінігі, арналымы

32. Бағалы қағаздар нарығының мәні және қызметтері

33. Бағалы қағаздар нарығының сыныптамасы

34. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы

35. Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары

36. Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қызмет түрлері

37. Туынды қаржы құралдарының нарығы, оның түсінігі және қызметтері

38. Туынды бағалы қағаздар түсінігі

39. Туынды бағалы қағаздарды шығару және орналастыру ерекшеліктері

40. Туынды қаржылық құралдарды қолданудың негізгі бағыттары

41. Туынды қаржы құралдарының бағасын құру негіздері

42. Бағалы металдар нарығының сипаттамасы

43. Бағалы металдар нарығының қатысушылары

44. Әлемдік бағалы металдар нарығы операцияларды жүргізу механизімі

45. Бағалы металдармен операциялардың негізгі түрлері

46. Банктердің бағалы металдармен операциялары

47. Бағалы металдарға инфестициялардың негізгі ныссандары: артықшылықтары мен кемшіліктері

48. Немдік қаржылық нарықтың түсінігі және мәні

49. Әлемдік қаржы нарығының қазіргі замаңғы құралдарының түрлері.

50. Әлемдік қаржы нарығының қазіргі заманғы құрылымының қалыптасуының тарихи негіздері

51. Банктердің қаржы нарығы инфрақұрылымдағы мәні

52. Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі

53. Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен операциялары

54. Коммерциялық банктердің брокер-диллерлік қызметі

55. Коммерциялық банктің кастодиандық қызметі

56. Коммерциялық банктер- бағалы қағаздар нарығындағы элементтер және инвесторлар ретінде

57. Ұжымдық инвестициялаудың түсінігі және ерекшелігі

58. Қазақстандағы зейнетақы реформалардың ұйымдастырушылық-құқықтық негіздері

59. Зейнетақы төлеу бойынша мемлекеттік орталық, оның зейнетақы нарығындағы мәні және қызметтері

60. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру

61. Кастодион банктердің зейнетақы нарығындағы қызметтері

62. Зейнетақы активтерінің инвестициялық бақылауын

63. Зейнетақы жинақтарының сақтығына кепілдік берудің мемлекеттік жүйесі

64. Дамыған және дамушы елдердің зейнетақы нарықтары

65. Инвестициялық компаниялар мен қорлардың инвестициялық процестегі мәні

66. ҚР-ғы инвестициялық қорлардың қызмет етуінің заңдылық негіздері.

67. Инвестициялық қор активтерінің құрамы мен құны. Инвестициялық қор активтерін басқару.

68. Инвестициялық қорлардың басқарылуын және оларға қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ұйымдардың қызметі.

69. Сақтандыру қызметінің қаржылық негіздері

70. Сақтандыру компанияларының коммерциялық қызметі

71. Сақтандыру компанияларының қаржы нарығының инвестициялық

72. Сақтандыру компанияларыныі инвестицияларын басқару. Сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелін басқарудағы үлгілерді пайдалану.

73. Аквизициялық қызмет және сақтандыру делдалдары

74. Сақтандыру брокері мен маклерінің қызметтері

75. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы үшін пруденциялдық нормативтері

76. Сақтандыру ұйымдарының зейнетақылық камтамасыз етуінің негіздері

77. Сақтандыру қызметінің қаржылық нәтижесі және оның құрылуына әсер етуші элементтер

78. Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры акционерлік қоғамының активтерін инвестициялаудың негіздері

79. Қаржы нарығындағы брокер-диллерлік қызметті лицензиялаудың шарттары мен тәртібі

80. Брокер-диллерлік компаниялардың мәмілелері

81. Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалаудың мақсаттары, міндеттері мен қағидалары

82. Қаржы нарығын реттеудің түрлері

83. ҚР-сы Ұлттық Банкі және қаржы министрлігінің қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу бойынша негізгі міндеттері мен қызметтері

84. Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау бойынша агенттіктің негізгі міндеттері мен қызметтері

85. Банктік және сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалаудың ерекшеліктері

86. Бағалы қыздар нарығын және зейнетақы қорларының қызметін реттеу мен қадағалаудың ерекшеліктері

87. 2003-2006 жылдарға ҚР-ң қаржылық секторының (саласының) даму тұжырымдамалы

88. Өзін-өзі реттейтін ұйымдар мен кәсіби қатысушылардың қаржы нарығындағы орны және мәні

89. Активтерді басқарушылар ассоцияциясы мақсаттары және міндеттері, басқару органдары

90. Қазақстандық реестр ұстаушылар ассоцияциясы: оның мақсаттары мен міндеттері, басқару органдары.

&&&