- •1. Институционалды экономика теориясының пәні және зерттеу әдістерінің ерекшеліктері.
- •2. Институционализмнің әдістемелік ұстанымдары.
- •3. Нарықтық конституцияның ерекшелігі.
- •4. Дәстүрлі институционализмнің пайда болуы және даму кезеңдері мен бағыты.
- •5. Институционалдық-экономикалық теорияның қалыптасуы.
- •6. «Жаңа» институционализмнің әдістемелік-салыстырмалық сипаттамалары
- •7. «Институт» жалпы ғылыми категория ретінде
- •8. Институттар жүйесі
- •9. Институт және ұйым: қызметтері, айырмашылық белгілері
- •10. Институттардың экономикалық жүйенің қызмет етуіндегі ролі
- •11. Мөлшерлемелер және экономика ережелері
- •12. Ережелерді бағыттау және бөлу қырлары
- •13. Утилитаризм, сенім, эмпатия, еркіндік
- •14. Ережелерді жіктеудің мәні
- •15. Әкімшіл-әміршіл экономиканың конституциясы
- •16. Трансакцияның тауарлар мен қызметтер айырбасындағы ерекшеліктер
- •17. Дж. Коммонстың трансакцияларды жіктеуі, сипаты.
- •18. Трансакция ұғымы және оның маңызы
- •19. О.Уильямсонның трансакция туралы тұжырымдамасы
- •20. Трансформациялық және трансакциялық шығындар
- •21. Трансакциялық шығындар жіктелімі және түрлері
- •22. Трансакциялық шығындарды өлшеу мен оларды ықшамдау
- •23. Меншік құқықтары теориясының негізгі ұғымдары
- •24. Толық және шектеулі меншік құқығы
- •25. Меншік құқықтарының әртүрлі тәртіп-ережелері және олардың салыстырмалы артықшылықтары
- •26. Коуз теориясы және меншік құқықтарының ерекшеленуі
- •27. Экономикалық талдауда меншік құқықтарының орны
- •28. «Келісім –шарт» ұғымы
- •29. Экономикалық қатынастардың келісім-шарттық табиғаты
- •30. Активтердің ерекшеліктері және келісім –шарт үлгілері
14. Ережелерді жіктеудің мәні
Экономикада ережелерді жіктеу: қалыпты формальды және қалыптан тыс формальды емес ережелер, ресми және бейресми ережелер болып бөлінеді. Ондағы мазмұн - ережелер мен құқықтардың иерархиясы, ережелер және экономикалық мүдделер, ережелердің орындалуын қамтамасыз етудің мәнін ашуға бағытталған.
Жоғарыда аталған ережелердің бөлінуі - ережені қолдану шарты, индивид, ережені іске асырушы адам, талапты орындамағаны үшін санкция және субъект тәртіп бұзушыға осы санкциялар қолданушы немесе ереже кепілі тікелей әсер етеді. Шын өмірде бұл ережелердің бұл ережелердің толық құрылымы жиі іске аспауы мүмкін. Басқаша айтқанда бұл тек логикалық реконструкция, мінез-құлық істерінің күрделі жиынтық моделі – санадағы ұстаным, сезім, үлгі болуы мүмкін. Ережелер түрлеріне қарай әр уақытта өзгеріп отрыуы мүмкін. Оны орындалу мәжбүрлеу механизміне қарай ек топқа жіктеуге болады. Жалпы орындауға мәжбүрлеу ережесінің механизмін, оның кепіл иесі (гарант) – іс әреткетіндегі ереже негізгі бағалық ережені бұзғандар санкцияны қолданудағы реттеушілік құрылымынан тұрады. Бұл белгілеріне байланысты мүмкін болатын көптеген ережелерге бөліп, жіктеуге болады:
Норманың гаранты оның адресатымен сәйкес келетін ереже. Бұл ережелер жоғарыда әдет ретінде сипатталады. Оны стериотиптік мінез, минтальді мінез деп атауға да болады. Әдет үшін орындауға басты себеп - итермелеудің ішкі механизміне тән болып келеді. Себебі ереженің бұзылуында адресаттың өз-өзіне санкция қоюя мүмкін.
Норма кепілі оның адресатымен сәйкес келмейтін ереже. Оған орындауда мәжбүрліктегі сыртқы мезанизмнің сипат алатын ереже болуы мүмкін. Мұндай жағдайда ереже бұзушыға сырттан санкция қойылуы мүмкін.
15. Әкімшіл-әміршіл экономиканың конституциясы
Әкімшіл-әміршіл немесе дерективті-орталықтан басқару жүйесіндегі мемлекет құрылымы, әлеуметтік теңдәк, қоғамдық әділеттік, шаруашылық субъ/ң ортақ құқықтары мен іс-әрекет қызметі, қоғамдық негізде қалыптасқан ережелердің сипатымен іске асады. Әкімшіл-әміршіл жүйенің ең басты белгісі болып-жеке меншәктің болмауы, қоғамдық шаруашылықтаралдын-ала жоспарланып, жүйелі түрде басқару, экон/қ қатынастардағы алдын-ала болу басымдылығына ие жүйе болып табылады.
Нормативтік үлгі (конст/ң негізгі мәні осы түрінде көрініс табады) — өндірушілердің дербестігін нығайтуға кедергі жасайды: әрбір кәсіпорын өздері орындауға міндетті жоспар – нұсқау орнына, нормативтер мен бағдарламалар жүйесін жетекшілікке алады.
Әкімшіл-әміршіл экономиканың негізін қалаушы келесі мөлшерлемесі ретінде «мен саған – сен маған» ұстанымын, немесе, сыбайлас қызмет көрсету туралы келісімдерді атауға болады. Келесіде мойындаушылық мөлшерлемелер, яғни жаңдарды ерікті мойындау қажеттігі туралы айтып өтсек. Кез келген әрекеттесулер мемлекет тарапынан бақылануда деген елеске қарамастан әкімшіл-әміршіл экономика шеңберінде заң күшінің бәсеңдігі белең алды. Біріншіден,жасақталынған заттардың өздері де абсолютті сипатқа ие емес, керісінше олар бюрократияның мүддесіне бағындырылған. Басқаша айтқанда, әкімшіл-әміршіл экономика жағдайында экон/қ субъектілердің мінез-құлқын жариялаған легализм мөлшерлемесі сипаттайды.