8. Институттар жүйесі

9. Институт және ұйым: қызметтері, айырмашылық белгілері

Экономика теориясында институт және ұйым синоним ретинде карастырылады. Экономикалык феномен ретинде ұйым алгаш рет Альфред Маршалдан теоретикалык концепциясында пайдаланылды. Когамдык турде кез келген ұйымнын максаты ережелер шенберінде пайданы максимилизациялау. Институттар шенберинде оз максаттарын колдай отырып ұйымдар институттарды колдайды жане онын орныктылыгын калыптастырады. Ұйым мушелеринин мудделери сайкес келмеуи мумкин. Мысалы:фирма иесинин кызмети пайданы кобейту максатымен коринеди, ал катардагы кызметкер аз молшерде енбек етип,коп молшерде енбекакы алуы мумкин. Адамдар институттар кызмети ашып берген мумкиндиктерди пайдаланып пайдалылыкты максимилизациялауда уйымдар курады. Институт – ол латын тілінен аударғанда заң ережелері, тәртәп деген мағынаға ие. Институт бұл ережелерді орындауға индивидтердің мәжбүрлі сыртқы механизмі Институционалды экономикаға, яғни реттелген, заңдастырылған, әлеуметтік жағынан қорғалған, тәртәпке келтірілген, айқын экономика жүйесі болып табылады. Институт негізін қалаушы Веблен «институт – ойлардың жинақталған кейпі» деп атап өткен. Ол ХХ ғ бұрынғы капиталистік Солт Америка мен Батыс Еуропа елдерінде қалыптасқан. Осыган байланысты институттар бул сырткы шектеулер жане алеуметтик сипаттагы кез келген адамзат ис арекетинин алгышарты.Д. Норд анықтамаларында институт бұл ереже ойыны. Қоғамдағы адамдар арасындағы өзара қатынастарды ұйымдастыратын адамдар құрған шектеулі шеңбердегі құрылым ретінде көрсеткен. Д.Норттын мысалын алар болсак: институтты футбол ойынынын ережесимен салыстырайык,ал ұйым футбол командасы. Будан биздин коретинимиз, ойыншылар фудбол тартибинин негизинде гана командага бириге алады. Будан тусинетинимиз ұйымдар жане институттар орныкты бирликти курайды

10. Институттардың экономикалық жүйенің қызмет етуіндегі ролі

Институттар жүйесінің дамуы осы деңгейлер арасындағы өзара байлансықа негізделген. Институционалды ортаның құрамы негізгі құқықытық нормаларды (конституция , конститутциялық және де басқа да заңдар, қоғамның әлеуметтік ережелері және т.б) құрылды.

1жеке тұлғалардың институтционалды келісімдерге әсері.

институтционалды келіісмдер ерікті түрде орнайтын келісімдер болғандықтан , адамдардың талғамдары мен мүдделері институтционалды келісімдердің пайда болуында шешуші рөл атқарады. мінез-құлық алғышарттарына тәуелді фирма ,нарық мемлекет модельдері әртүрлі түсіндіріледі.

2.инстуц/ң өзара байланысы .

жекелеген ұйымдардың мінез-құлқы нарық сипатына әсер етуі мүмкін нарыққа ену кедергілерінің пайда болуы оны монополиялық нарыққа айналдыру ықтимал.

3.институтционалды ортаның институтционалды келісімдерге әсері. Негізгі ойын ережелеріндегі өзгерістер , жаңа ережелердің енгізілуі , балама институтционалды келісімдердің тиімділігін , тарнсакциялардың құрылымын өзгерте отыра ,әсер етеді.

4.институционалды келісімдердің адамдардың мінез-құлқына әсері.

жеке тұлғалардың талғамдардың эндогенді ,өйткені бұл талғамдардың сапалық сипаттарын институционалды келісімдердің ерекшеліктеріне тәуелді.

5.Институтионалды келісімдердің институционалды ортаға әсері. Бұл адамдардың ойн ережелерін қалыптастыруға жанама әсер көрсетеді.