27. Экономикалық талдауда меншік құқықтарының орны

Неинст-ды меншік құқ-ы теориясы-ң дәстүрлі неокласс-қ теориядан ұтымды ерекшелігі-еркін қол жеткізу мүмкіндігіне ие жалпы меншік, коммуналды, жеке ж/е мем-к меншік-ң тәртіптік-ережелік ерекшеліктерін салыстырмалы түрде талдауында. Меншік құқ-ы ережелері атқарымдық тұрғыда талданады. Бұл біріншіден, қандай да болмасын тәртіп тиімділігі-ң нақты жағдай туралы ақпаратқа қатыссыз артық-қ белгісі-ң бағаланбауы; ек-н, әртүрлі меншік тәртіп-ережелері-ң салыстырмалы артықшылықтарын,демек, олар-ң әрқайсысы-ң шектерін анықтауды білдіреді.

Еркін қол жету,яғни ешқандай эк-қ агент басқаларды игілікке қол жеткізуден ығыстыра алмайтын жағдайды сипаттайды. Меншік құқ-н анықтау қажеттігі бір игілікке бірнеше адам қатар таласқан жағдайда туындайды. Шектелген ресурстарға еркін қол жету –ң нәтижесінде эк-а ғылымында «қауымдар стратег-ы», «ресур-ды шамадан артық қолдану» ретінде танымал құбылыстар туындайды. Бұл терминдер жалпы меншікті аяусыз пайдалану беталысын білдіреді. Аталған салдар-ң туындауы рес-ды пайдаланудағы ұтымдар мен шығындар-ң ассиметриялы бөлінуімен байланысты. Демек, кез келген тұлға ресурсты пайдаланудағы ұтымды тікелей иемденеді, ал артық қолдану-ң шығындар ауыртпалығы барлық эк-қ агенттер арасында бөлінеді.

Коммуналды меншік-ерекше құқықтарға адамдар тобы ие болатын шектелген ресурстарды пайдалану тәртібі. Топқа кірмейтін эк-қ агенттер ғана меншік өкілеттіктерінен ығыстырылады. Демек, жеке адам ерекше меншік құқығына топ-ң мүшесі ие болады.

28. «Келісім –шарт» ұғымы

Қоғ.таңдау теориясына тән, парасатты таңдау үлгісі арқылы түсіндірумен салыстырғанда, келісімдер эк-сы мөлшерлер-ң сырттан берілген,чғни экзогенді есептелуіне қарамастан нормаларды орындаудан парасатты әрекет-ң алғышартын көруді болжамдайды. Бұл пікір бір қарағанда таңғаларлық: парасатты ойлау нәтижесі болып табылмаса да, мөлшерді орындау парасатты әрекет шарты болып табылады. Келісімдер эк-сы мөлшерді нарық-қ мәмілеге қатысушылар-ң ниеті мен қалауын өзара біріктіріп, түсіндіру үшін қажетті алғышарт ретінде қарастыруға ұсынады.

Мөлшерді бұл бағыта орындау жеке тұлға үшін басқа адамдар-ң ниет-пиғылын түсінуге негіз болуымен қатар, оның өзі-ң ниет-пиғылы туралы контрагентке белгі беру құралы б.т. Адамдар мөлшер талаптарын өздері-ң мінез-құлықтары-ң абс.детерминанты болғандықтан емес,қарым-қатынастағы белгісіздікті төмендету үшін, яғни өздері-ң парасатты қойылған мақсаттарына қол жеткізу үшін орындайды. Нарықтағы ортақ әрекеттерді модельдеу үшін жиі қолданылатын «тұтынушылар дилеммасы» жағдайы жоғарыда айтылғандарды жақсы бейнелейді.

Эк-қ агенттер-ң қызметін міндетті жүйе ретінде қарастыруға болады. Міндетемелер біржақты өзара адамдар өз еркімен н/е қысым жасау арқылы міндет-ін орындауын талап етеді н/е арнайы органдар-ң көмегіне жүгінеді., түпкі шешім табуға тырысады. Мәндеттілік кез келген келісімш-ң мәні б.т., бірақ кез келген міндеттеме контракт б.т-майды. Кел-шартты анықтауда түрлі көзқарастар бар:1)дәстүрлі юридикалық түсіндірмесінде кел-шарт-екі жақ-ң өз еріктерімен бір-біріне сөз беруге негізделген еркін келісім бекіту арқылы анықталатын келісімшарт, оны орындауда міндетті түрде келісісмді қ-қ нормалармен сәйкес іске асырылады.