24. Толық және шектеулі меншік құқығы

Меншік – бұл  адамдардың  белгілі бір  материалдық  игіліктерге ие болудағы  қатынастары. Заңға сәйкес меншіктің мынадай екі негізгі формасы бар: толық және шектеулі немесе толық емес меншік құқығы.

Толық меншік құқығына тоқталсам, мүлік толық меншік құқығының объектісі болып егер жеке тұлға оған шексіз құдайшылық етіп, мүлікті заң талабына сай тек өз еркі бойынша пайдаланса ол толық меншік болып есептелінеді. Оноре ұсынған 11 құқықтың кез келгенін ол өз мүлкіне жүзеге асыра алады, себебі ол жалғыз оның иесі болып табылады. Ол 11 құқықты есімізге түсіре кетсек: 1.Иелену құқығы2.Пайдалану құқығы 3.Басқару құқығы 4. Табысқа деген құқық5.Егеменділік құқығы 6.Қауіпсіздік құқығы, 7.Игілікті мұрагерге беру құқығы. 8.Игілікті иеленудегі мерзімсіздік  құқығы. 9.Сыртқы ортаға зиян келтіретін  әдістерді қолдануға қарсылық  жасау құқығы. 10.Жауапкершілікке жазалау  түрін қолдану құқығы 11.Қалдықты сипат құқығы.

Яғни толық меншік құқығында иемденушіге өз мүлкінде оның еңбегі және шығармашылығы арқылы пайда болған табыс, пайда және өнімдер тиесілі болады. Ол оны ешкіммен бөліспейді, себебі оны өзі жасап өз меншігінде өндіріп алды. Бұрынғы Ресейдегі 19 ғасырларда болған заңдарда осы меншік түрлеріне ерекше көңіл бөлінген, бұрынғы Черниговтік және Полкавтік губернияларда егер иемденуші өз жерінен байлық (клад) тапса, ол міндетті түрде оныкы болып саналады. Себебі байлық оның жерінің участкесінде табылды.

25. Меншік құқықтарының әртүрлі тәртіп-ережелері және олардың салыстырмалы артықшылықтары

26. Коуз теориясы және меншік құқықтарының ерекшеленуі

Коуз б/ша, сыртқы әсер-ң п. болу себебі нарық «сымдарында» емес, барлық ресурстарға нақты анықталған және қорғалған меншік құқықтары-ң жоқтығы деп көрсеткен. Сыртқы әсерлер ескерілмеген меншік құқықтары-ң бұзылуын сипаттайды. Коуз теор – егер, жеке меншік жақтар ресурстарды орналастыруда қосымша шығындарды алмай-ақ келісімге келе алса, онда олар сыртқы эффектілер проблемасын да шеше алады. Коуз –ң 1мысалы. Жер шаруаш. фермасы мен мал шаруаш. ранчосы көршілес орналасқан делік. Ранчер-ң сиырлары фермер-ң ауласына кіріп, егістікке зиян тигізеді. Егер ранчер осы үшін жауапкершілігін алмаса, оның жеке шығындары әлеум-к шығындардан аз болады. Коуз-ң дәлелдеуінше: егер заң фермер мен ранчерге өзара келісімге келуге рұқсат берсе, онда мемл-ң араласуы қажет емес; барлығы өзі реттеледі. Екі қатысушыны да жақсы жағдайдың максимумына жеткізетін өндіріс-ң оптималды жағдайлары былай десек: фермер өз алқабынан 10ц бидай жинайды, ал ранчер 10 сиырды азықтандырады. Бірақ ранчер 11-ші сиыр алуды шешеді. Одан түсетін таза пайда 50 доллар. Сәйкесінше, бұл жайылымға тиетін оптим. зиян-ң жоғарылауына әкеледі. Осы қосымша сиыр-ң әсерінен егістік 1ц бидайға азаяды, ал ол 1ц бидай фермерге 60 доллар таза пайда әкелер еді.Бірінші жағдайда: фермер-ң шығындалмауға құқығы бар. Онда ол ранчерден 60 доллар кем емес компенсация талап етеді. Ал 11-ші сиырдан түсетін пайда тек 50 доллар. Қорытынды: ранчер мал жайылымы-ң көбеюінен бас тартады ж/е өндіріс структурасы бұрынғы қалпына қалады (демек,тиімді) – 10ц бидай және 10 бас мал. Екінші жағдайда: ранчо шығын үшін жауап бермейді делік.