Қала урбанистикалық жүйе ретінде.Урбожүйенің табиғи жүйеден айырмашылығы.

(урбосистема ) дамыған жүйе - сәулетшiлiк - құрылыс объекттерi және кенет бұзылған (Реймерс, 1990) табиғи экосистема тұратын аумалы табиғи - жасанды жүйе.Ондағы қаланың дамытулары шара бойынша барлық оның функционалдық аймақтарын көп дифференциалдайды - бұл орман паркi қоныстанатын өнеркәсiптiк. Өнеркәсiптiк аймақтар - бұл (металлургиялық, химия, машина жасау, электрондық тағы басқалар) әр түрлi салалардың өнеркәсiптiк объекттерiнiң шоғырлауды аумағы. Олар қоршаған ортаның ластанулары негiзгi қайнар көзi болып саналады. Қалалық орта табиғидан айтарлықтай айырмашылығы болады. Ол адамның қажеттiктерiмен сәйкес өзгертедi. Қалалар жасанды табиғатты бұзылысының өзiндiк ядро болды. Олардың өсуi таза ауаны сан, су, топырақ, жасыл кеңiстiктiң қысқартуымен әрдайым жарысайды. Қалалар тiршiлiк әрекетiмен геологиялық Құрылыс, бедер, аумақтың ауа райының өзгерiсi, жер асты суларының қоректенуiнiң шарттары, олардың химия құрамы байланған. Ауада, қалаларды топыраққа, суға заттардың жылулық және газды айырбастың процесстерiне трофика шынжырларының үзiлуi және қаланың ықпал шақырылған тұрақты жинақталуында болады. Қала ашық жүйе болып табылады, затпен және энергияның қоршаған ортасымен өйткенi ауысып кетедi. Ол өзара байланысты компоненттердiң жиынынан тұрады. Қала бұл түпкiлiктi түрдемен урбосистема табиғи экосистемалардан айырмашылығы болады. Бұл айырмашылықтар келесi схемада көрсеткен. Заттардың биологиялық айналымының процесстерi урбосистемахқа бұзылған. Адамға зат және энергияның ағындарының реттеуi дәл келедi мойнына алды. Сан да, энергия және қор-шикiзат және азықтың қаласымен тұтыну да адам өнеркәсiп және көлiк атмосфераны, суды және топыраққа қызметтiң нәтижесiнде түсетiн ластайтын заттар реттеуi керек. Сайып келгенде, қалалық орта тепе-теңдiк жүйеден үлкен дәрежеде шегiнедi және адамдардың тiршiлiк қамтамасыздың жүйесiнiң сүйемелдеуi үшiн маңызды күштер талап етедi: азықтың жеткiлiктiлiктерi, шығарылған қаланың сыртына, суды сапа және атмосфералық ауа. Қаланың өз пайда болулары моменттен ендi қоршаған табиғи орталарды түрлендiрдi: сатыларды шабып сиредi, батпақтар кептiрдi, жолдар салынды, ғимараттарды салды, каналдар және су қоймалары жасалды.

Қаланы ластаушы химиялық көздері

Қазақстанның үлкен қалаларында көп тараған химиялық ластаушы - күкіртті газ (күкіртті ангидрид). Зерттеулер өкпе паталогиясы мен атмосфералық ауаның ластануының арасында тікелей байланыс бар екенін көрсетеді. Күкіртті ангидридтің мөлшерінің көбеюі бронхиалды астма мен созылмалы бронхит ауруының асқынуьша алып келеді. Қолдана және қала өнiмдi бұның барлығы қайта өңдей шығарады, қызметте болады жәнеқалдықтардың үлкен массасына қоршаған ортаға қатты, газ және сұйық түр сияқты лақтырып тастайды. Ауаға шығатын улы заттардың концентрациясы (ауыр металдар, шаң-тозаң, күкірт тотығы, көмірқышқыл газы және т.б.) белгіленген мөлшерден он есе артық. Ең ауыр жағдай Тараз, Теміртау, Алматы, Шымкент, Балқаш, Риддер, Өскемен және басқа да қалаларда қалыптасқан. Осы қалаларда лас заттардың концентрациясы жыл бойынша белгіленген мөлшерден 5-10 есе артады.. Химиялық ластану – көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, пестицидтер мен гербицидтер, шайынды сулар, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар.Тұрғынның денсаулығына әсерлер заттардың үлкен шоғырландыруларын нәтиже өлiмдердiң қосымша жағдайларының барлық себептерiнен пайда болу болып табылады - өлімнің 40 мың жағдайларына, сонымен бiрге тыныс мүшелерiнiң ауруларынан өлiмдердiң, жүрек-қолқа ауруларды, бронхиттiң қосымша жағдайлары балаларда