50. Экономикалық өсуге әсер ететін факторларды талдау.

Экономикалық өсу факторларының 3 тобы бар: ұсыныс, сұраныс, бөлу.

. Экономикалық өсудің факторлары деп өндірістің нақты көлемінің көбею масштабын белгілейтін құбылыстар мен процесстер белгілейтін өсудің тиімділігі мен сапасының жоғарылау мүмкіндіктерін атайды.

Факторларды экономикалық өсуге әсер етуіне байланысты тікелей және жанама деп бөлінеді. Тікелей факторларға экономикалық өсудің физикалық мүмкіндігін белгілецтіндер жатады. Жанамаға осы мүмкіндіктерді ақиқатқа айналдыратын факторлар жатады.

Тікелейді 5 негізгі факторлар құрайды, олар жиынтық өндіріс пен ұсыныстың динамикасын тікелей белгілейді:

1. еңбек ресурстары санының көбеюі және сапасының жоғарылауы;

2. негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы;

3. өндіріс технологиясы мен ұйымдастырылуының жетілдірілуі;

4. шаруашылық айналымына тартылған өндіріс ресурстарының саны мен сапасының өсуі;

5. қоғамдағы кәсіпкерлік қабілеттердің өсуі.

Жанамалар құрамына мынадай ұсыныс факторлары жатады: нарықтың монополиялану дәрежесінің төмендеуі, пайдаға салынатын салықтың азаюы, несие алу мүмкіндіктерінің көбеюі және т.б. Жанамаларға сұраныс пен бөлу факторлары да жатады.

Сұраныс факторлары өсіп келе жатқан өндіріс көлемінің өткізу мүмкіндігін белгілейді. Сұраныс факторларының маңыздылары; тұтынушылық, инвестициялық және мемлекеттік шығындардың өсуі, жаңа нарықтар игеру нәтижесінде немесе әлемдік нарықта ел өнімінің бәсекелік қабілетінің өсуі нәтижесінде экспорттың кеңеюі.

Егер сұраныстың динамикасы нақты өндіріс көлемінің табиғи дәрежесінің ұлғаюынан төмен болса, онда экономикада өсу шапшаңдығының құлдырауы немесе өсудің рецессиясы деген жағдай орын алады.

Экономикалық өсуге әсер ететін бөлу факторлары:

- өндірістік ресурстардың салалар, кәсіпорындар және елдегі аймақтар бойынша нақты аллокациясы;

- қоғамда орын алып отырған табыстарды шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлу тәртібі.

51. Экономикалық циклдың ауытқу себептері және дағдарыстың ерекшеліктер

Цикл барысында экономикалық параметрлердің өзгеруіне байланысты олар проциклдық, контрциклдық және ациклдық болып бөлінеді.

Қазіргі кезде статистиктер мен экономистер экономикалық конъюнктураға толық, нақты болжамдар жасай алмайды, тек оның жалпы тенденциясын ғана анықтай алады. Себебі экономикалық тұрақсыздық пен саяси қақтығыстар кезінде барлық әсер етуші факторларды есепке алу, ұлттық экономикаға халықаралық ортаның ықпалын анықтау қиын және де даму тенденциясын анықтағанның өзінде фазалардың жүру мерзімін нақты атап, экономикалық саясатты сол өзгерістерге қарай бағыттау мүмкін емес

52. Мемлекеттің экономикалық дамуы және дағдарыстан шығу жолдары

. Қаржылық саясатты жасау. Экономикалық дағдарыстан шығу және одан ары серпінді даму мемлекеттің сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржылық саясаттың басты субъектісі мемлекет болып табылады. Олқоғамның ұзақ перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын әзірлейді және алдағы кезеңгеарналған міндеттерді, қаражаттарды және оған жетудің жолдарын анықтайды. Жалпы экономикалық саясат сияқты қаржылық саясатты мемлекет экономикалық заңдардың - қоғамның экономикалық өмірінде мәнді, тұрақты қайталанып отыратын, объективті байланыстар мен өзара тәуелді құбылыстардың және үдерістердің талаптарын негіздей отырып жасайды.

Қаржылық саясатты жасауға биліктің заңнамалық және атқарушы тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның конституциялық ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты қаржылық саясатты жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының Президентіне жатады, ол жыл сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және перспективаға арналған қаржылық саясаттың басты бағыттарын анықтайды. Үкімет экономиканы дамытудың басты бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатымен осы Жолдаудың шеңберінде іс-кимыл жасауы тиіс. Осыған орай биліктің атқарушы тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржылық саясатты іске асыруға қажетті заңдардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау үшін Президентке тапсырады.

Қаржылық саясаттың жалпы бағыты экономикалық тиімділікті арттыруға бағдарлануы және мақсатты қаржылық ресурстардың көлемін және пайдалану тиімділігін өсіру болуы тиіс. Қаржылық қайтарым көрсеткішінің өсуі қаржылық саясаттың әсерлігін куәландырады. Әрбір нақтылы жағдайда бөтен тәжірибені көшіру пәрменді нәтиже бере бермейтіндіктен, қаржылық саясатты әзірлегенде тәжірибені ескеру және бұл жағдай үшін нақтылы жағдайларды пайдалану қажет.

Рыноктық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына негізделген және қаржылық реттеуіштердің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін тиісті қаржылық саясат материалдық-заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі перспективалық тепе-теңдігіне жетудің, соның негізінде қоғамның үдемелі экономикалық өсуін қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады. Ол бірінші кезектегі міндеттерді - мемлекеттік бюджеттің тапшылығын азайту, ішкі және сыртқы борышты қысқарту, қаржы рыногын дамыту, қолданыстағы салық жүйесін жетілдіру, инфляцияның қаркының төмендету және т.б. шешу үшін пайдаланылады. Сонымен бірге қаржылық реттеуіштердің жүйесімен айлашарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекетпайдаланатын қаржы айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржылық саясатқа жетудің негізгі құралдары бола бастайды.